Δόγμα 95: Ο «Όρκος Αγνότητας» του Σκανδιναβικού Κινηματογράφου και οι 10 κανόνες του
Τι ήταν το πρωτοποριακό κινηματογραφικό κίνημα που άνθισε στη Δανία και σύστησε μια εναλλακτική προοπτική στη βιομηχανία του σινεμά;
Δανία, Κοπεγχάγη, 1995.
Το σινεμά απειλείται από τα καταχρηστικά τεχνολογικά τεχνάσματα που έφερε η νέα εποχή και φαίνεται να ξεθωριάζει η έννοια του ρεαλισμού στις κινηματογραφικές παραγωγές.
Σε μια προσπάθεια για τη διάσωση της αρτιστικής ποιότητας και αγνότητας του κινηματογράφου, οι Δανοί σκηνοθέτες, Λαρς φον Τρίερ και Τόμας Βίντερμπερνγκ, δημιουργούν το «Μανιφέστο του Δόγματος ’95» και τους «Όρκους Αγνότητας» που το συνοδεύουν. Ως όραμά τους, είχαν τη δημιουργία ταινιών βασισμένων στις παραδοσιακές αξίες της Ιστορίας, της υποκριτικής και του θεάματος , αποκλείοντας τη χρήση περίτεχνων ειδικών εφέ ή τεχνολογίας. Μέσα σε 45 λεπτά, όπως δήλωσε αργότερα ο Βίντερμπερνγκ, συνέταξαν το μανιφέστο τους, το οποίο εμπνεύστηκαν από το δοκίμιο του Φρανσουά Τριφό «Μια συγκεκριμένη τάση στον γαλλικό κινηματογράφο» , ίσως το μόνο κριτικό άρθρο που ανίχνευσε με τέτοιο σθένος, τη ρήξη μεταξύ ιστορίας και τέχνης.
«…..Αυτός είναι ο όρκος αγνότητάς μου»
«Ορκίζομαι να υπακούω στους παρακάτω κανόνες, όπως αυτοί καθορίστηκαν από το δόγμα ‘95.
1) To γύρισμα πρέπει να γίνεται σε φυσικούς χώρους. Σκηνικά και είδη φροντιστηρίου δεν επιτρέπονται. (Αν ένα συγκεκριμένο αντικείμενο είναι απαραίτητο για την ιστορία, πρέπει να χρησιμοποιηθεί και η τοποθεσία, όπου αυτό θα βρεθεί).
2) Ο ήχος δεν πρέπει ποτέ να παράγεται ξεχωριστά από τις εικόνες, ή αντίστροφα. (Η μουσική δεν πρέπει να χρησιμοποιείται, εκτός και αν παίζεται εκεί όπου γυρίζεται η ταινία).
3) Η κάμερα πρέπει να κρατιέται στο χέρι. Οποιαδήποτε κίνηση ή ακινησία που μπορεί να επιτευχθεί με το χέρι επιτρέπεται.
4) Η ταινία πρέπει να είναι έγχρωμη. Ο ειδικός φωτισμός δεν είναι αποδεκτός. (Αν υπάρχει πολύ λίγο φως για έκθεση του φίλμ, τότε η σκηνή πρέπει να κοπεί, ή μία απλή λάμπα μπορεί να προσαρτηθεί στην κάμερα).
5) Οπτική εργασία και φίλτρα απαγορεύονται.
6) Η ταινία δεν πρέπει να περιέχει επιπόλαιες πράξεις. (Φόνοι, όπλα κλπ δεν πρέπει να υπάρχουν).
7) Χρονικές και γεωγραφικές αποστασιοποιήσεις απαγορεύονται. (Αυτό σημαίνει ότι η ταινία λαμβάνει χώρα εδώ και τώρα).
8 ) Ταινίες συγκεκριμένων ειδών δεν είναι αποδεκτές.
9) Η φόρμα του φιλμ πρέπει να είναι 35mm.
10) Ο σκηνοθέτης δεν πρέπει να αναγράφεται στους τίτλους.
Επιπροσθέτως, ορκίζομαι ως σκηνοθέτης πως παραιτούμαι από το προσωπικό μου γούστο! Δεν είμαι πια καλλιτέχνης. Ορκίζομαι πως παραιτούμαι από τη δημιουργία μιας “δουλειάς”, καθώς εκτιμώ πως το άμεσο είναι πιο σημαντικό από το όλον. Ο υπέρτατος σκοπός μου είναι να εξάγω την αλήθεια από τους χαρακτήρες και τα σκηνικά μου. Ορκίζομαι να το επιτύχω αυτό με όλα τα διαθέσιμα μέσα και με κάθε κόστος εις βάρος κάθε έννοιας καλού γούστου και αισθητικών κανόνων.
Αυτός είναι ο όρκος αγνότητάς μου.»
Δόγμα 95: Επαναστατικό μανιφέστο ή ένα καλά μασκαρεμένο πείραμα;
Το μανιφέστο, παρ’ όλο που ξεκίνησε ως μια επαναστατική προοπτική για την επαναφορά του κινηματογράφου στις ρεαλιστικές του ρίζες, καταπατήθηκε και προδόθηκε από τους οραματιστές του.
Σε συνέντευξή του στο in.gr, ο Όλε Κρίστιαν Μάντσεν, ερωτηθείς για το τι ήταν τελικά το Δόγμα, είχε δηλώσει: «Ένα πείραμα. Ξέρεις, υπάρχει ένας μύθος ότι οι σκηνοθέτες βοηθούν ο ένας τον άλλο: αυτό δεν ισχύει και δεν ίσχυε ποτέ. Το λέγαμε τότε, αλλά δεν βοηθάει ο ένας τον άλλο. Εγώ είμαι σε μια μικρή ομάδα σκηνοθετών που κάπως βοηθάμε ο ένας τον άλλο. Σε αυτή είναι και ο Τόμας Βίντερμπεργκ. Αλλά γενικά, όχι. Δεν βοηθάμε ο ένας τον άλλο. Νομίζω ότι το Δόγμα έγινε απλά επειδή η Centropa χρειαζόταν κάτι να «πουλήσει». Δεν είχε τίποτα τότε, κανένα πρότζεκτ. Ήταν και μια απαραίτητη επιστροφή στην ουσία του να κάνεις σινεμά. Δεν είχαμε χρήματα, οπότε βρήκαμε έναν τρόπο για να γυρίζουμε ταινίες φτηνότερα. Το τέλειο ήταν ότι η συνταγή πέτυχε: έγιναν καλές ταινίες. Πέτυχε».
Απαντώντας στην κριτική, ο φον Τρίερ και ο Βίντερμπεργκ δήλωσαν και οι δύο ότι ήθελαν απλώς να δημιουργήσουν ένα νέο άκρο: «Σε μια επιχείρηση εξαιρετικά υψηλών προϋπολογισμών, σκεφτήκαμε ότι πρέπει να εξισορροπήσουμε τη δυναμική όσο το δυνατόν περισσότερο».
Το 1996, το κίνημα πήρε το Breaking the Waves, ως κύρια έμπνευση από το ήθος, αν και η ταινία σπάει πολλούς από τους «κανόνες» του κινήματος, συμπεριλαμβανομένων των χτισμένων σκηνικών, της μεταγλωττισμένης μουσικής, της βίας και των γραφικών υπολογιστών στο τέλος της ταινίας.
Όπως και το δημιουργικό κίνημα No Wave Cinema, το Δόγμα 95, έχει περιγραφεί ως μια καθοριστική περίοδος στην παραγωγή ταινιών χαμηλού προϋπολογισμού.
Η ταινία «Festen», του Τόμας Βίντερμπεργκ, ήταν η πρώτη ταινία βασισμένη στους όρους του Δόγματος 95:
Η ταινία «The Idiots», του Λαρς φον Τριερ, επίσης σκηνοθετημένη σύμφωνα με τους όρκους του Δόγματος 95:
