Εμίν Αλπέρ: Στην Τουρκία υπάρχει δίψα για δικαιώματα και δημοκρατία!

Οι ταινίες του Εμίν Αλπέρ προκαλούν θόρυβο και παίρνουν πολλά βραβεία. Η τελευταία του, το Burning Days (Μέρες Ξηρασίας, 2022), αποτελεί μία ακόμη απόδειξη.

Απέσπασε σειρά διακρίσεων σε διεθνή φεστιβάλ και αποτελεί ένα από τα πολυσυζητημένα φιλμ που προβλήθηκαν αυτή τη σεζόν.

Η αρχή των βραβείων για τον Τούρκο σκηνοθέτη έγινε από το πρώτο του κιόλας φιλμ, το Beyond the Hill (2014) που είχε αποσπάσει το Βραβείο Κινηματογράφου Καλιγκάρι στην 62η Μπερλινάλε. Μα και η δεύτερη ταινία του, το Frenzy (Υποψίες, 2015), κέρδισε το Ειδικό Βραβείο της Κριτικής Επιτροπής μετά την πρεμιέρα του στο διαγωνισμό στο 72ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βενετίας

Ακολούθησε το Tale Of Three Sisters (Τρεις Αδελφές, 2019, υποψήφιο για τη Χρυσή Αρκούδα στο Βερολίνο) και κοινός παρονομαστής των τεσσάρων ταινιών μεγάλου μήκους μπορεί κάποιος να χαρακτηρίσει τα κοινωνικοπολιτικά μηνύματα, τη βία της εξουσίας, αλλά και την καταδεικνυόμενη ανάγκη για περισσότερα ανθρώπινα δικαιώματα και νίκη κατά της καταπίεσης.

Δεν είναι όμως μόνο τα βραβεία αυτά που κάνουν τον Αλπέρ να ξεχωρίζει. Είναι πάνω απ’ όλα το ίδιο του το έργο. Η διεισδυτική ματιά, η ανεξάρτητη φωνή, οι άμεσες και συμβολικές εικόνες, που αποτελούν γροθιά στο στομάχι. Απέναντι στην ίδια του τη χώρα, της προκαταλήψεις, τις ιδεοληψίες, τη διαφθορά, ένα ολόκληρο σύστημα που ελέγχει τα πάντα. 

Το Burning Days αποτελεί από μόνο του μια κραυγή. Στην επαρχιακή πόλη Yaniklar ο νεοφερμένος εισαγγελέας Εμρέ καλείται να αντιμετωπίσει τα πολιτικά σκάνδαλα της τοπικής εξουσίας, το πρόβλημα της διαχείρισης της ύδρευσης και έναν βιασμό, στον οποίο είναι αυτόπτης μάρτυρας. Η αμφιλεγόμενη σεξουαλικότητά του έρχεται στο προσκήνιο κι έτσι θίγεται και το θέμα της ομοφοβίας και της πατριαρχικής κουλτούρας της Τουρκίας. 

Ο Αλπέρ νιώθει περισσότερα οικεία στην Ελλάδα, παρά στην πατρίδα του την Τουρκία, καθώς θεωρείται «πολέμιος» του Ερντογάν. Παράλληλα  με τη Θεσσαλονίκη έχει αναπτύξει  δεσμούς (η σύζυγός του, Άννα έχει καταγωγή από την πόλη, ενώ από το 2012, είχε αρχίσει η παραγωγή της πρώτης του ταινίας που ξεκίνησε από την Αγορά του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, όπως και όλες οι πρεμιέρες μετά).

Το Burning Days είναι ο καθρέφτης της τουρκικής κοινωνίας;

«Ναι κατά έναν τρόπο. Δεν είναι όλη η εικόνα της χώρας, αλλά μαρτυρεί έναν μικρόκοσμο αυτής, σε μια μικρή πόλη. Η ιδέα μου ήταν να δείξω τη μοναξιά και την απομόνωση ενός ανθρώπου που θέλει να αποδώσει δικαιοσύνη αλλά μάχεται με τη διαφθορά και την τρομοκρατία από ένα σύστημα που είναι εκλεγμένο και παραμένει πολύ δημοφιλές στον κόσμο».

Πολιτικοί, δικαστές, αλλά και δημοσιογράφοι είναι  κρίκοι στην αλυσίδα της διαφθοράς; Το φαινόμενο παίρνει και παγκόσμιες διαστάσεις;

«Ναι. Υπάρχει ένα σύστημα που αποκαλείται αυταρχικός λαϊκισμός. Είναι αυταρχικοί πολιτικοί πολύ δημοφιλείς, αγαπιούνται από τον κόσμο, αλλά δε σέβονται τους νόμους, δεν σέβονται τους δημοκρατικούς κανόνες και αυτό δε συμβαίνει μόνο στην Τουρκία. Στην Ουγγαρία είναι ο Όρμπαν, στην Ευρώπη τέτοιοι πολιτικοί βρίσκονται σε ισχυρή αντιπολίτευση, στην Αμερική είναι ο Τραμπ, είναι όλοι όμοιοι, δεν έχουν σεβασμό στη δικαιοσύνη και νομίζουν ότι είναι πάνω από το νόμο. Ήθελα να δημιουργήσω μια μικρή πόλη που μοιάζει με όλο αυτό το σύστημα και τις ελίτ της διαφθοράς.

Σκέφτηκα πως αν δεν κάνουμε κάτι για να τα δείξουμε όλα αυτά και καλύπτονται, τότε θα εκλέγονται ξανά και ξανά γιατί είναι πολύ επιτυχημένοι στο να χειραγωγούν τον κόσμο πάνω στις ανάγκες του. Είναι ικανοί στο να καλλιεργούν αντιπαλότητες και έχθρες μεταξύ των λαών και προκαταλήψεις, όπως για παράδειγμα κατά της κοινότητας LGBTQ+ ή μπορούν να χειραγωγήσουν ακόμη και την ανάγκη για νερό, όπως δείχνω στο φιλμ μου».

Αυτές οι προκαταλήψεις υπάρχουν στην κοινωνία ή αναπτύσσονται από τις κυβερνήσεις;

«Είναι στην κοινωνία οι προκαταλήψεις, αλλά αυτοί που τη χειραγωγούν το εκμεταλλεύονται. Για να αποκτήσουν δημοφιλία προκαλούν την καλλιέργεια των προκαταλήψεων και των εθνικών διαφορών. Παράλληλα προκαλούν αντιπαλότητες με τις μειονότητες για να μπορούν να εκμεταλλευτούν πιθανές συγκρούσεις, όπως έγινε στη Γιουγκοσλαβία και φυσικά και στην Τουρκία. Ο Ερντογάν πριν τις εκλογές πάντα τα βάζει με τους Κούρδους για να πάρει περισσότερες ψήφους». 

Αλλάζει κάτι στην τουρκική κοινωνία;

«Ειλικρινά, δε βλέπουμε ακόμη σοβαρές αλλαγές, ωστόσο υπόγεια υπάρχουν. Υπάρχει μια αργή και όχι εύκολα αναγνωρίσιμη αλλαγή στην τουρκική κοινωνία. Μπορείς να το αισθανθείς μέσα από την κοινωνία και από τις εκλογές. Για παράδειγμα, είναι πιο ευαίσθητη πια στα δικαιώματα των γυναικών. Δέκα χρόνια πριν το 50% του κόσμου έλεγε ότι ο άνδρας έχει δικαίωμα να σκοτώσει τη γυναίκα του αν προσβάλλει την τιμή του. Τώρα κάτι αντίστοιχο λέει το 20%.

Ο Ερντογάν έχει μια σχέση αγάπης με μεγάλη μερίδα του κόσμου, ειδικά με αυτού που ζει στην ύπαιθρο. Ελπίζαμε ότι θα υπήρχε πολιτική αλλαγή στις τελευταίες εκλογές. Υπάρχει διαφορά με τις νέες γενιές, είναι πολύ χαμηλή η δημοφιλία του Ερντογάν στις νεαρότερες γενιές. Οι νέες γενιές θα φέρουν αλλαγή αλλά θα είναι πολύ αργή».

Πιστεύετε δηλαδή πως αν φύγει ο Ερντογάν θα αλλάξει κάτι ριζικά στην Τουρκία;

«Είμαι πιο αισιόδοξος. Το σύστημα που έφτιαξε ο Ερντογάν το μισεί ο κόσμος, οπότε πιστεύω ότι θα υπάρξει το κίνητρο να αλλάξουν πολλά. Ξέρουμε ότι είναι δημοφιλής, αλλά πια έχει το 52% και το 48% όχι απλά δεν τον θέλει, αλλά τον μισεί. Οπότε αν ο Ερντογάν αποχωρήσει θα έχουμε λόγους για να είμαστε πιο αισιόδοξοι».

Ποιος ήταν ο αντίκτυπος του φιλμ σας στο τουρκικό κοινό; Η τουρκική κυβέρνηση πώς αντέδρασε;

«Θετικός. 250.000 άνθρωποι παρακολούθησαν το φιλμ μου, που είναι ένας πολύ καλός αριθμός. Υπήρξε φυσικά αντίδραση από την τουρκική κυβέρνηση. Το Υπουργείο Πολιτισμού χρηματοδότησε το φιλμ μου, άλλωστε στην Τουρκία δεν έχουμε κάποιο κέντρο κινηματογράφου. Όλα ελέγχονται από το Υπουργείο. Ως πρότζεκτ είχαμε μια χρηματοδότηση στην αρχή, όταν πήγα το σενάριο. Στη συνέχεια όμως άλλαξα κάτι στο σενάριο και πρόσθεσα το κομμάτι με τα μηνύματα κατά της ομοφοβίας. Αυτό δεν άρεσε στο τέλος στο Υπουργείο και ήθελαν πίσω τα χρήματα. Ήταν κάτι σαν κανονισμός, πως αν υπήρχε μεγάλη διαφορά ανάμεσα στο πρώτο σενάριο και το τελικό, είχαν το δικαίωμα να το κάνουν.

Ζήτησαν λοιπόν τα χρήματα πίσω και αυτό ήταν καταστροφικό για την παραγωγή. Ωστόσο, ο κόσμος πήγε στα σινεμά και μας έφερε τα χρήματα που χρειαζόμασταν. Ήταν για πολλούς μια κίνηση για να διαμαρτυρηθούν κατά της κυβέρνησης Ερντογάν. Κάποιοι αγόρασαν και παραπάνω εισιτήρια. ήταν κάτι σαν κοινωνικό κίνημα που προκάλεσε διαμαρτυρία. Η άλλωστε κυβέρνηση τιμωρεί όσους είναι αντίθετοι με αυτόν, ιδιαίτερα καλλιτέχνες».

Ποιο είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα στην Τουρκία τελικά; Η έλλειψη δικαιοσύνης, η έλλειψη δημοκρατίας ή μήπως ο φόβος;

«Η διαφθορά είναι ένα ζήτημα, αλλά δεν είναι κάτι νέο για μας. Πάντα είχαμε διεφθαρμένους πολιτικούς. Ίσως στην αρχή διακυβέρνησής του ο Ερντογάν είχε μειώσει τη διαφθορά. Αλλά τώρα το πρόβλημα είναι η έλλειψη της δημοκρατίας και της δικαιοσύνης. Όλο το σύστημα μονοπωλείται από τον Ερντογάν και οι δικαστές δεν μπορούν να αποφασίσουν κάτι που δε θα αρέσει στον Ερντογάν. Δεν έχουμε προστασία από τη δικαιοσύνη, κανείς δεν εμπιστεύεται τη δημοκρατία, άρα υπάρχει και φόβος.

Μπορούν να με πάρουν και να με δικάσουν για τρομοκρατία, από ένα στημένο δικαστήριο. Υπάρχουν πολλά τέτοια παραδείγματα, όπως μετά το πραξικόπημα, ήθελε κάποια θύματα και συνέλαβε και φίλους μου χωρίς στοιχεία και τους έστειλε φυλακή,

Οι δημοσιογράφοι, οι συγγραφείς και οι καλλιτέχνες κινδυνεύουν περισσότερο, μα όχι μόνο. Και απλοί πολίτες για ένα ποστ στα social media. Μία κυρία με 200 followers είχε κάνει ένα σχόλιο και τη συνέλαβαν. Ειδικά μετά τα γεγονότα του ΄16, υπήρχε έκτακτη ανάγκη και δεν μπορούσες να κάνεις τίποτα. Πολλοί συνελήφθησαν λόγω ποστ τους. Τώρα όμως πια νιώθω ότι η τουρκική κοινωνία είναι λίγο πιο θαρραλέα και πιο εκφραστική στα social media. 

Το χειρότερο είναι πως κανείς δεν μπορεί να σε προστατεύσει, ούτε καν η Ευρωπαϊκή Ένωση, ούτε το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Υπάρχουν αρκετές υποθέσεις που έρχονται αλλά ο Ερντογάν δεν δίνει καν σημασία».

Εσείς αισθάνεστε ότι κινδυνεύετε;

«Δεν ξέρω αν είμαι πραγματικά επικίνδυνος για την κυβέρνηση. Κάποιοι δημοσιογράφοι και βουλευτές που είναι πιο δημοφιλείς, κινδυνεύουν περισσότερο. Συνήθως επιλέγουν ως επικίνδυνους δημοφιλείς φιγούρες. Οι σκηνοθέτες δεν είναι τόσο πολύ, γιατί έχουμε περιορισμένο κοινό».

Ο τίτλος της ταινίας Burning Days πώς προέκυψε;

«Τον βρήκα στο τέλος, δεν μπορούσα να βρω τον τίτλο της ταινίας. Άλλωστε στην Τουρκία είναι διαφορετικός ο τίτλος, όπως και στην Ελλάδα. Μέρες ξηρασίας, άρα days of drought ή days of dryness. Αλλά αυτό δεν ακουγόταν πολύ καλά και ένας φίλος πρότεινε το Burning days και μας άρεσε.

Ο τουρκικός τίτλος έχει δύο σημασίες. Η ξηρασία από το νερό, αλλά και από το πολιτικό σκέλος. Όλα είναι σε ξηρασία. Είμαστε διψασμένοι για δικαιώματα και δημοκρατία!». 

Η πιο δυνατή εικόνα της ταινίας είναι αυτή με τη μεγάλη τρύπα (καταβόθρα) που δημιουργείται από την έλλειψη νερού. Και μάλιστα στην τελευταία σκηνή μου φαίνεται πως συμβολίζει κάτι…

«Να πούμε ότι η τρύπα είναι αληθινή, δεν είναι ψεύτικη. Στη Μέση Ανατολή έχουμε πάνω από 100 τέτοιες τρύπες, εκεί όπου το νερό χρησιμοποιείται εκτενώς από τους αγρότες. Υπάρχει ξηρασία στη Μέση Ανατολή και όταν βγάζουν το νερό, το έδαφος καταρρέει και είναι πολύ επικίνδυνο. Είναι κάτι που συμβαίνει συνέχεια και οι τρύπες αυτές υπάρχουν παντού. Είναι αληθινό. συμβολίζει και κάτι, μια τρύπα που σέρνει τον κόσμο μέσα της. Στο τέλος, θέλω να πω ότι είναι μια τρύπα που δημιουργήθηκε από τη διαφθορά από τις ελίτ και μία μέρα θα μας ρίξει όλους μέσα».

Αυτή η τρύπα μήπως συμβολίζει και τα ανθρώπινα λάθη;

«Εννοείται. Έχουμε πολλά παραδείγματα από την παγκόσμια ιστορία. Τους επικίνδυνους δικτάτορες που μας έσυραν σε τέτοιες τρύπες, ένας πόλεμος, μια οικονομική κρίση, όπως αυτή τη στιγμή που βιώνουμε στην Τουρκία. Να θυμίσω ότι λόγω και αυτής της κρίσης πρώτη φορά στις τοπικές εκλογές το κόμμα του Ερντογάν βγήκε δεύτερο».

Ποιο είναι το επόμενο φιλμ που θα δούμε από τον Εμίν Αλπέρ;

«Ετοιμάζομαι για ένα νέο πρότζεκτ, τον Σεπτέμβριο θα αρχίζουν τα γυρίσματα. Δεν υπάρχει κρατική επιδότηση, έχει απορριφθεί. Αλλά έχουμε τους παραγωγούς μας και ο Έλληνας, Γιώργος Τσουργιάννης είναι ένας από αυτούς. Αυτή θα είναι η τρίτη μας συνεργασία. Και θα βρούμε κάποια χρήματα και από Τούρκους επενδυτές και θα ξεκινήσουμε το Σεπτέμβριο».

Θα μοιάζει με τα προηγούμενα;

«Υπάρχει μία σύνδεση με τα προηγούμενα φιλμ, αλλά δεν υπάρχει ξεκάθαρο πολιτικό μήνυμα. Είναι για τις πολιτικές αντιπαλότητες μεταξύ ανθρώπων σε ένα χωριό, που ξεφεύγουν από τον έλεγχο».

Τελικά Τούρκοι και Έλληνες έχουμε περισσότερα να μας ενώνουν παρά να μας χωρίζουν;

«Έχουμε πολλά κοινά στην κουλτούρα μας. Είμαστε και οι δύο φιλικοί ως λαοί. Τα τελευταία 15 χρόνια έρχομαι πάνω από μία φορά το χρόνο στην Ελλάδα και τα καλοκαίρια τα περνάω εδώ. Νιώθω τη φιλοξενία και τη φιλικότητα από τους ανθρώπους, δεν έχω καμία κακή ανάμνηση. Το ίδιο συμβαίνει πιστεύω και στην Τουρκία με τους Έλληνες

Σε ό,τι αφορά στον κόσμο δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα. Σε επίπεδο κυβερνήσεων πάντα υπάρχουν εντάσεις. Υπάρχει ένας συγκεκριμένο εθνικιστικό κοινό που υποστηρίζει τις κυβερνήσεις και που ευθύνεται για την  Είναι εύκολο μόνο να κατηγορείς μόνο τους πολιτικούς, όμως πρέπει να σκεφτούμε ότι υπάρχει και ένα κοινό που τους υποστηρίζει. Δεν ξέρω γιατί συμβαίνει. μπορεί εύκολα να πιεις ένα ούζο, αλλά μετά να μαλώσεις για τα πολιτικά. Προφανώς αυτό έχει να κάνει με την ιστορία».

Είστε και ιστορικός, διδάσκετε ιστορία στο Πανεπιστήμιο Bogazici. Διαβάζουμε τη σωστή ιστορία οι δύο λαοί;

«Όχι μόνο στην Τουρκία ή την Ελλάδα, αλλά παντού διαβάζουμε την ‘ορθή ιστορία’ κι αυτό έχει να κάνει με την εξουσία. Μου αρέσει να δίνω παραδείγματα στην τάξη για να προκαλώ τα εθνικά συναισθήματα. Π.χ. Η άλωση της Κωνσταντινούπολης είναι ένα μεγάλο θέμα για την τουρκική ιστορία και για τη συγκεκριμένη κυβέρνηση. Θεωρείται μια μεγάλη ιστορική στιγμή. Τους ρωτάω λοιπόν: Ξέρετε πόσοι στρατιώτες υπερασπίζονταν την Κωνσταντινούπολη; Μόνο 5.000. Άρα δεν υπήρχε κάτι ηρωικό. Ο οθωμανικός στρατός ήταν τεράστιος.

Ή στον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο, δεν έχουν ιδέα ότι ο τουρκικός στρατός ήταν γεμάτος Άραβες. Θυμάμαι και στην Ελλάδα ότι όταν πριν από κάποια χρόνια επί κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ αν θυμάμαι καλά πήγαν να αλλάξουν τα βιβλία της ιστορίας, υπήρξαν αντιδράσεις, γιατί ξέρουν ότι μέσα από την ιστορία ρίχνουν το σπόρο της εχθρότητας».

Θα κάνατε κάποιο ιστορικό φιλμ;

«Έχω σκεφτεί να κάνω για τον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο και τις σφαγές, που ακολούθησαν, μεταξύ Τούρκων Αρμενίων και Ελλήνων. Είναι μεγάλο πρότζεκτ και δεν μπορώ τη δεδομένη στιγμή να το υποστηρίξω». 

Υπάρχει μια κάποιου είδους σύνδεση μεταξύ της δουλειάς του σκηνοθέτη και του δημοσιογράφου;

«Εξαρτάται από τους σκηνοθέτες. Ειδικά αν κάνεις κάποιο ντοκιμαντέρ. Εγώ κυρίως εργάζομαι στο δωμάτιό μου και δεν ερευνώ. Γράφω το σενάριο μόνος μου με την φαντασία μου. Μετά ελέγχω αν έχω γράψει κάτι λάθος. Αλλά υπάρχουν σκηνοθέτες που ερευνούν, μιλούν με κόσμο και δημιουργούν ντοκιμαντέρ. Προσωπικά αυτό που έχω σκεφτεί είναι πως θα ήθελα να κάνω συνεντεύξεις με ανθρώπους που πήγαν φυλακή μετά το πραξικόπημα του ’16 και να δημιουργήσω κάτι από τόσα θα μου πουν».

Έχετε μια κόρη 16 μηνών. Τι θα της πείτε σε λίγα χρόνια που θα μεγαλώσει, για τη ζωή;

«Η αλήθεια είναι πως σε όλη αυτή την κατάσταση είναι δύσκολο να έχεις μωρό. Και στο masterclass που κάναμε στην Εύβοια στο Evia Film Project συνιστούσα στους υποψήφιους να ετοιμάζονται για απογοητεύσεις γιατί υπάρχουν πολλοί σκηνοθέτες και οι περισσότεροι απογοητεύονται στο τέλος. Θα πω το ίδιο: Αν θες να απολαύσεις τη ζωή, προετοιμάσου να απογοητευτείς! Γιατί είναι ένα μέρος της ζωή μας οι απογοητεύσεις».

Η σχέση με τη Θεσσαλονίκη είναι πολύ ισχυρή…

«Η Θεσσαλονίκη είναι η δεύτερη μου πατρίδα. Ερχόμαστε πολύ συχνά, η σύζυγός μου, Άννα, είναι από τη Θεσσαλονίκη και ήταν πολύ συναισθηματική στιγμή όταν για μένα το 2010,  προσκλήθηκα πρώτη φορά στο Film Festival, συγκινήθηκα. Είναι ένας δεσμός που συνεχίζουμε τα τελευταία χρόνια και κάθε φθινόπωρο έρχομαι με τις ταινίες μου. Έχει πολλές διαφορετικές σημασίες για μένα αυτή η πόλη. Ξεκίνησε από εδώ η καριέρα μου, η γυναίκα μου κατάγεται από εδώ…».

Τελικά η τουρκική κοινωνία είναι μια κοινωνία ανισοτήτων; 

«Ναι υπάρχουν πολλές  ανισότητες, οικονομικές και κοινωνικές. Η ελληνική θα έλεγα ότι είναι περισσότερο middle class society. Μπορείς να το καταλάβεις ακόμη και στα εστιατόρια. Στην Τουρκία μπορείς να βρεις πολύ ακριβά και πολύ φτηνά. Στη Θεσσαλονίκη σπάνια μπορείς να βρεις πολύ ακριβό εστιατόριο, αλλά και όχι τόσο φτηνό. Στην Τουρκία υπάρχουν πολλοί πλούσιοι, αλλά και πολύ φτωχοί, ειδικά στην Ανατολή και φυσικά υπάρχουν και πολλές φυλετικές διαφορές». 

*Η συζήτησή μας έγινε στην Εύβοια, στην πανέμορφη Λίμνη, στο πλαίσιο του 3ου Evia Film Project, στο οποίο ήταν επίτιμος προσκεκλημένος και μίλησε σε Masterclass, μαζί με τον Έλληνα παραγωγό Γιώργο Τσούργιαννη και το Γιάννη Παλαβό, συγγραφέα και στέλεχος του Φεστιβάλ.