Ένα απλό ατύχημα: Σπουδαίος στοχασμός πάνω στην ανθρώπινη φύση

Παρατηρούσα το πώς το κοινό παρακολουθούσε λίγο παραπάνω από μιάμιση ώρα την νέα, βραβευμένη στις Κάννες ταινία του Τζαφάρ Παναχί, Ένα απλό ατύχημα. Είχα καιρό να βιώσω εμπειρία κινηματογραφικής θέασης χωρίς την απόσπαση που προκαλούν οι οθόνες των κινητών που αναβοσβήνουν από τους θεατές που αδυνατούν να αφιερωθούν στη θέαση της ταινίας απερίσπαστοι. Και όμως ο μεγάλος Ιρανός τα κατάφερε. Τα κινητά έσβησαν στους τίτλους αρχής και ξανάναψαν στους τίτλους τέλους. Στο ενδιάμεσο ακούγονταν μόνο αναπνοές που βημάτιζαν με τις κορυφώσεις ενός δράματος που σε κάνει σοφά συμμέτοχο στην εξέλιξη του, είναι και δικές σου έγνοιες οι καθοριστικές αποφάσεις που οφείλουν να λάβουν για το μέλλον του βασανιστή τους τα θύματα του, είσαι αριστοτεχνικά περιπλεγμένος στην ψυχολογία της τιμωρίας ή της συγχώρεσης. Της μήνης και της νέμεσης ή της μεγαλοσύνης και της άφεσης των αμαρτιών.

Η ταινία ξεκινά με ένα μικρό ατύχημα και μια βλάβη ενός αυτοκινήτου που θα αναγκάσει μια οικογένεια μέσα στη νύχτα να σταματήσει σε ένα απομακρυσμένο προάστιο για να επιδιορθώσει τη βλάβη του αυτοκινήτου. Βρισκόμαστε στο σημερινό Ιράν, μια βαθιά θεοκρατική και συντηρητική κοινωνία, ένα σκοτεινό και απολυταρχικό καθεστώς που οι διώξεις των διαφωνούντων, μεταξύ των οποίων και ο μεγάλος σκηνοθέτης είναι κομμάτι της καθημερινότητας.

Με υλικά της συνταγής τις δικές του αναφορές σε εμβληματικά έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας όπως το Περιμένοντας τον Γκοντό του Μπέκετ, τις δικές του πληγές από τις φυλακίσεις και τις διώξεις, τη λογοκρισία και τις απαγορεύσεις, με μεγάλο ατού την επιλογή του σουρεαλισμού στην αφήγηση, που αποφορτίζει χάρη στην μεγάλη δύναμη του χιούμορ τις στιγμές της δραματικής κορύφωσης, με σπάνιες στιγμές απόλαυσης όπως αυτής που σπρώχνουν το χαλασμένο αυτοκίνητο στη μέση ενός πολυσύχναστου δρόμου.

Ο Παναχί έχει μια σπάνια ικανότητα να τοποθετεί στις ταινίες του την πλοκή σε μικρούς, περιορισμένους χώρους, να κλείνει τα όρια της πόλης σε τοπία που μεγεθύνονται και φωτίζουν τη δράση και την ανθρώπινη συμπεριφορά μέσα από τη μεγένθυση. Για ώρα λοιπόν σε ένα αυτοκίνητο στήνεται το πέπλο μιας εικόνας που δεν σε υποψιάζει για το τι θα ακολουθήσει, το αντίθετο μάλιστα σε βάζει στην πλευρά του ήρωα ως πάσχοντα. Η βοήθεια που θα ζητήσει ο άτυχος ήρωας μέσα στη νύχτα, στις έρημες παρυφές της πολύβουης Τεχεράνης είναι το πιο ανθρώπινο και φυσιολογικό πράγμα που περιμένει κανείς.

Και θα χρειαστούν λίγες μόνο συλλαβές από τη φωνή του, λίγες στιγμές έκθεσης του ηχοχρώματος για να συνειδητοποιήσει ένα από τα θύματα του πώς ο οικογενειάρχης που μέχρι τότε γνωρίζαμε είναι πιθανά ένας στυγνός αδίστακτος βασανιστής, που στα χέρια του υπέφεραν τα πάνδεινα πολλοί άνθρωποι.

Είναι η στιγμή που θα ξεκινήσει ένα ατέλειωτο γαϊτανάκι συναισθημάτων, ανατροπών,  μια τραμπάλα θέσεων που καλούμαστε μαζί με τους ήρωες να λάβουμε ως θέση για το μέλλον του.

Η απαγωγή του, το κλείσιμο σε μια κάσα στο πίσω μέρος ενός φορτηγού, ο τάφος που θα τον αναγκάσουν να σκάψει για τον εαυτό του, η συνάντηση του πρόσωπο με πρόσωπο με τα θύματα της θηριωδίας του θα γίνει για την επόμενη ώρα ο ιστός μιας αράχνης που μας συμπεριλαμβάνει, πολλές φορές ασφυκτικά και άλλες τόσες με μεγάλα ανοίγματα φωτός.

Οι εναλλαγές των συναισθημάτων των θυμάτων, που άλλες στιγμές επιθυμούν την παραδειγματική του τιμωρία μέσω της εξόντωσης του και άλλες διστάζουν και θεωρούν ότι δεν έχει κανένα νόημα πια, γίνονται και τα δικά μας ηθικά διλήμματα. Απέναντι στην τερατογένεση, στην ανθρώπινη θηριωδία, υψώνεται η αγάπη, η ανθρωπιά, η συγχώρεση, με έναν τρόπο απλοϊκό και μεγαλειώδη. Μπροστά στην ανθρωποφαγία, δικαιολογημένη για κάποιους λόγω της βαρβαρότητας, έρχεται μια συγκλονιστική στιγμή στο δέντρο που θριαμβεύει η ανθρώπινη καλοσύνη. Ενός διαλυμένου ανθρώπου που θα χε κάθε λόγο να προσφύγει στο αντίθετο.

Και μετά κρατά ο μέγας Παναχί για όλους εμάς ένα συναρπαστικό φινάλε: Τα βήματα που ακούγονται ανατριχιαστικά στο τέλος είναι το πιο τεράστιο ερωτηματικό για το μέλλον της ανθρωπότητας. Είναι ο ήχος της αβεβαιότητας. Είναι το άγνωστο αύριο του κόσμου.

Με ήχο ξεκινά και με ήχο τελειώνει αυτό το κινηματογραφικό διαμάντι. Γιατί οι ήχοι πολλές φορές ακόμα και την παντοδύναμη εικόνα τη νικούν με την δική τους ανυπέρβλητη δύναμη.

Η τύχη του βασανιστή στα χέρια των θυμάτων του γίνεται η αφορμή για ένα σπουδαίο κοινωνικό σχόλιο για τις κοινωνίες όπως την Ιρανική του ολοκληρωτισμού και του ελέγχου, για τις κοινωνίες που αναδύονται πια παντού με προπύργιο την Αμερική του Τραμπ.

Ο Παναχί δίνει με αυτό το χαμηλής έντασης δράμα την ευκαιρία μέσω των γενναίων δόσεων χιούμορ και σουρεαλισμού να σκεφτούμε πάνω στην ίδια την ανθρώπινη φύση αλλά και στις γενεσιουργές αιτίες της βίας και του διχασμού των κοινωνιών. Αληθινά συγκινητική, βαθιά ανθρώπινη, ουμανιστική αυτή η ταινία που δικαιολογημένα κέρδισε το μεγάλο βραβείο των Κανών και περνά στην παγκόσμια κινηματογραφική μυθολογία.