Ένα ντοκιμαντέρ μνήμης για το μαρτυρικό Κακόπετρο Χανίων

Στο μαρτυρικό Κακόπετρο, ένα μικρό χωριό του νομού Χανίων, ο χρόνος σταμάτησε στην 28η Αυγούστου 1944. Ήταν μια βροχερή Δευτέρα του καλοκαιριού, μια φαινομενικά συνηθισμένη μέρα, όταν τίποτε δεν προμήνυε τη μεγάλη σφαγή που θα ακολουθούσε και την ομαδική εκτέλεση 23 αμάχων από τους Γερμανούς κατακτητές.

Στο ντοκιμαντέρ «Λουλούδια που μαράθηκαν νωρίς, Κακόπετρος 28 Αυγούστου 1944», που θα προβληθεί στο 20ο Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, πέντε επιζώντες θυμούνται εκείνη τη βροχερή Δευτέρα. Και αφηγούνται τα προσωπικά δράματα που εκτυλίχθηκαν στο μικρό χωριό την ημέρα της μεγάλης εκτέλεσης, αλλά και την υπόλοιπη ζωή τους, που άφησε ένα ολόκληρο χωριό βουτηγμένο στη θλίψη.

Το ντοκιμαντέρ «Λουλούδια που μαράθηκαν νωρίς, Κακόπετρος 28 Αυγούστου 1944», σε σκηνοθεσία Ματθαίου Φραντζεσκάκη και Βίκης Αρβελάκη, καταγράφει το πέρασμα των Γερμανών από το χωριό μέσα από τις μαρτυρίες πέντε πρωταγωνιστών του δράματος, αναδεικνύοντας μέσα από την προφορική ιστορία το αποτύπωμα που άφησε μέχρι σήμερα στο χωριό η αποτρόπαιη εκτέλεση.

Πρόκειται για ένα ιστορικό γεγονός διακριτά καταγεγραμμένο στην έκθεση της επιτροπής καταγραφής των Γερμανικών Ωμοτήτων στην Κρήτη. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο φωτογράφος της επιτροπής Κωνσταντίνος Κουτουλάκης, η ιστορία του Κακόπετρου συγκλόνισε το Νίκο Καζαντζάκη, που ήταν μέλος της επιτροπής. «Φεύγοντας είδα τον Καζαντζάκη να κλαίει. Μέσα στ’ αυτοκίνητο μας ήλεγε κι ήκλαιγε ακόμη, είδετε; Αυτή είναι η κρητική ψυχή, την ελευθερία την έχει θρησκεία… Ένας τέτοιος λαός υποδουλώνεται ποτέ;», γράφει ο Κωνσταντίνος Κουτουλάκης.

Μιλήσαμε με έναν από τους σκηνοθέτες του ντοκιμαντέρ «Λουλούδια που μαράθηκαν νωρίς, Κακόπετρος 28 Αυγούστου 1944», το δημοσιογράφο Ματθαίο Φραντζεσκάκη για την ταινία, που ανασύρει ζωντανές μνήμες «για έναν ισόβιο πόνο ψυχής, που βύθισε ένα ολόκληρο χωριό στο πένθος».

Πώς επιλέξατε το θέμα της ταινίας; Ποια είναι τα «Λουλούδια που μαράθηκαν νωρίς»;

«Η ταινία προέκυψε ως αποτέλεσμα προσωπικής επικοινωνίας με κάποιους από τους πρωταγωνιστές. Επικοινωνίας που έδωσε την δυνατότητα να γνωρίσουμε μια σκληρή στιγμή της ιστορίας ενός τόπου μέσα από τα αποκαΐδια των ψυχών αυτών των ανθρώπων. Οι πέντε πρωταγωνιστές της ιστορίας μας ουσιαστικά σημαδεύτηκαν για όλη τους την ζωή. Περίπου εβδομήντα χρόνια μετά είχαν τόσο βαθιά χαραγμένες τις μνήμες, αλλά και τον πόνο που μας γέννησαν την ανάγκη να αποτυπώσουμε και να αναδείξουμε τόσο το γεγονός όσο και ότι αυτό άφησε πίσω του. Νεκρούς, λεηλασίες και ισόβιο πόνο ψυχής!».

Τα «Λουλούδια που μαράθηκαν νωρίς» —ο τίτλος του ντοκιμαντέρ— δεν αναφέρεται μόνο στους 23 ανθρώπους που δολοφονήθηκαν στον Κακόπετρο. Μιλά και για εκείνους που έμειναν πίσω. Στο πλαίσιο, της έρευνας και αργότερα των γυρισμάτων βρεθήκαμε απέναντι σε μια σκληρή πραγματικότητα. Εκείνη τη μέρα “μαράθηκαν” όχι μόνο οι νέοι που εκτελέστηκαν, αλλά και οι άνθρωποί τους, που έμειναν πίσω να ζήσουν μια ζωή γεμάτη πόνο και ένα αναπάντητο “γιατί”! Εκείνη τη μέρα στον Κακόπετρο όλα τα λουλούδια μαράθηκαν νωρίς».

Στο σύγχρονο ντοκιμαντέρ, κερδίζει έδαφος η αξιοποίηση των εργαλείων της προφορικής ιστορίας για μια διαφορετική προσέγγιση ιστορικών γεγονότων. Πώς λειτούργησε για σας αυτή η οπτική στα «Λουλούδια που μαράθηκαν νωρίς»;

«Η προφορική ιστορία είναι η ιστορία που χτίζεται γύρω από τους ανθρώπους. Μια ζωντανή ιστορία μέσα στην κοινότητα και από την κοινότητα. Που δίνει βήμα —εκτός από τους ειδικούς— και στους λιγότερο προνομιούχους. Σε αυτούς που τις περισσότερες φορές βιώνουν τα ιστορικά γεγονότα. Σε αυτούς που ενώ σημαδεύονται από τα —συχνά έντονα— βιώματα ζωής, τούς έχει για πολλά χρόνια αφαιρεθεί το δικαίωμα της αποτύπωσης και της δημόσιας καταγραφής αυτών των βιωμάτων. Κατ’ επέκταση η προφορική ιστορία ουσιαστικά δίνει βήμα σε ιστορίες και τομείς που μέχρι τώρα αποσιωπούνταν, όπως η ιστορία της οικογένειας, οι σχέσεις της με τη γειτονιά και τη συγγένεια, οι κοινωνικοί φυλετικοί ρόλοι και αγώνες. Οι μικρές και μεγάλες επαναστάσεις. Με αυτήν την προοπτική, η σκοπιά της ιστορικής γλώσσας και γραφής πλαταίνει, πλουτίζεται και παράλληλα αλλάζει το κοινωνικό της μήνυμα.

Παράλληλα —και πέρα από την καταγραφή των γεγονότων— η προφορική ιστορία αναδεικνύει και τα συναισθήματα των πρωταγωνιστών. Για το ντοκιμαντέρ και ιδιαίτερα το ανθρωποκεντρικό, ανθρωπολογικό, το οποίο συγκεντρώνει μεγάλο ενδιαφέρον τα τελευταία χρόνια, δεν μπορεί παρά η προφορική ιστορία να αποτελεί πεδίο συνάντησης. Πεδίο δημιουργικής ζεύξης στοιχείων ενός Άυλου Πολιτισμού που συχνά χάνεται, ενώ μπορεί και πρέπει να αποτελεί βασικό μοχλό συνέχειας των γενεών – και της κινηματογραφικής αφήγησης μέσα από ένα είδος που εξ ορισμού στηρίζεται στην αποτύπωση «αληθινών ιστοριών». Την παραπάνω οπτική προσέγγισης επιδιώκουμε και στα «Λουλούδια που Μαράθηκαν Νωρίς».

Τι μπορεί να βρει κανείς για ένα καταγεγραμμένο ιστορικό γεγονός (η σφαγή στον Κακόπετρο) μέσα στο ντοκιμαντέρ σας; Τα «Λουλούδια που μαράθηκαν νωρίς» θα παιχθεί στο 20ό Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Τι θα λέγατε σε έναν θεατή που θα επιλέξει να δει την ταινία σας;

Καταρχήν να σημειώσουμε ότι, ενώ έχουμε 23 εκτελέσεις αμάχων εκείνη την μέρα, ενώ έχουμε μια ιδιαίτερα σκληρή και απάνθρωπη συμπεριφορά (ανάγκασαν μια μάνα που της εκτέλεσαν τα 4 παιδιά να τους κάνει τραπέζι όλη μέρα ενώ συνέχιζαν τις εκτελέσεις στο χωριό, εξόντωσαν ζώα, κατέστρεψαν με μανία το όποιο βιος των φτωχών ανθρώπων, κ.α.), το ιστορικό γεγονός δεν έχει αναδειχθεί ιδιαίτερα. Κάτι που κάνει το ντοκιμαντέρ.

Επίσης, ο θεατής μπορεί μέσα από τις μαρτυρίες των πέντε ανθρώπων που επέζησαν της ναζιστικής σφαγής —και που είχαμε την τύχη να καταγράψουμε— να κατανοήσει τον πόνο και τα σημάδια στην ψυχή που αφήνει ισόβια στους επιζώντες ένα τέτοιο γεγονός. Μέσα από τις υπόλοιπες αναφορές του ντοκιμαντέρ, ο θεατής θα βρεθεί, όπως και εμείς άλλωστε, απέναντι σε ερωτήματα, όπως το «πώς μπορεί ένας λαός να οπλίζεται και να σκορπά μίσος και θάνατο», «ποιος κινεί την ιστορία», «ποια δύναμη κρατά ζωντανούς τους ανθρώπους μετά από τέτοια γεγονότα» και φυσικά «πως μπορεί η ανάδειξη ενός τέτοιου γεγονότος να λειτουργήσει αποτρεπτικά από την επανάληψη του».

Μέσα από τις αφηγήσεις των πρωταγωνιστών όσο και από την ειδική αναφορά του Νίκου Καζαντζάκη στα γεγονότα στον Κακόπετρο, ο θεατής θα νιώσει το μεγαλείο της ψυχής των ανθρώπων που επέζησαν και κουβαλώντας ισόβια τον πόνο στην ψυχή πάλεψαν για να σταθούν όρθιοι. Οι ίδιοι, αλλά και ο τόπος τους!

Το ντοκιμαντέρ προβλήθηκε την Κυριακή 4 Μαρτίου στην αίθουσα «Φρίντα Λιάπα» και η δεύτερη προβολή του θα γίνει την Τρίτη 6 Μαρτίου, στις 15.00, στην αίθουσα «Τώνια Μαρκετάκη», Αποθήκη Δ, Λιμάνι. 

*Η Λίνα Μυλωνάκη είναι δημοσιογράφος, ιστορικός κινηματογράφου, Δρ. Κινηματογραφικών Σπουδών Α.Π.Θ