Η ελληνική ταινία που ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων στην Εκκλησία και αφορισμούς των συντελεστών της

Τον Δεκέμβριο του 1990 ο καταξιωμένος ήδη διεθνώς σκηνοθέτης Θόδωρος Αγγελόπουλος επισκέπτεται την πόλη της Φλώρινας, με σκοπό να γυρίσει την ταινία «Το Μετέωρο Βήμα του Πελαργού» με πρωταγωνιστές τον Μαρτσέλο Μαστρογιάννι και τη Ζαν Μορό. Μαζί τους και η 14χρονη τότε, Δώρα Χρυσικού και ούτε που υποψιαζόταν τότε τι θα γινόταν τις επόμενες μέρες…

Αυτή η ταινία είναι και ο λόγος που η Ελλάδα πρωταγωνιστεί εκείνον τον χειμώνα στα πρωτοσέλιδα του διεθνούς Τύπου εξαιτίας ενός σκοταδιστικού περιστατικού που συνδέεται άμεσα με τον θρησκευτικό φανατισμό: Ο Μητροπολίτης Φλωρίνης, Αυγουστίνος Καντιώτης αποφασίζει να αφορίσει τον διεθνώς διακεκριμένο Έλληνα σκηνοθέτη, τους διάσημους ηθοποιούς Μαρτσέλο Μαστρογιάννι και Ζαν Μορό, αλλά και την Δώρα Χρυσικού, μαζί με ολόκληρο το καστ της ταινίας. Ο λόγος ήταν, σύμφωνα με τη δική του άποψη, πως η ταινία περνά ανθελληνικά και αντιχριστιανικά μηνύματα.

«Το Μετέωρο Βήμα του Πελαργού», πριν ακόμη γυριστεί, είχε προκαλέσει το ενδιαφέρον της κοινής γνώμης και του τύπου για μεγάλο χρονικό διάστημα. Όταν το σενάριο της ταινίας έφτασε με κάποιον τρόπο στα χέρια του μητροπολίτη της πόλης, Αυγουστίνου Καντιώτη, με πρωτοβουλία του οποίου κατεδαφίστηκαν το 1971 ο μητροπολιτικός ναός της Φλώρινας, Άγιος Παντελεήμονας και αργότερα η εκκλησία του Αμύνταιου και πολλές άλλες εκκλησίες του νομού Φλώρινας, σύμφωνα με τον ίδιο λόγω κινδύνου κατάρρευσης των κτιρίων, ενώ σύμφωνα με τους κατοίκους, επειδή οι τοιχογραφίες των ναών είχαν σλαβικές επιγραφές.

Ο Καντιώτης λοιπόν, διάβασε το σενάριο της ταινίας και θεώρησε πως «προσβάλλει το έθνος και το Χριστιανισμό»!

Στην πραγματικότητα, το σενάριο της ταινίας παρουσίαζε, με έναν τρόπο βαθιά ανθρώπινο και ποιητικό το δράμα της μεταναστευτικής κρίσης, με φόντο δύο γειτονικές χώρες, την Ελλάδα και την Αλβανία.

Ο Καντιώτης, διαβάζοντας το σενάριο, απείλησε τον Αγγελόπουλο ότι θα τον αφορίσει και… τον διέταξε να σταματήσει τα γυρίσματα. Ο σκηνοθέτης φυσικά δεν υποχώρησε. Το θέμα πήρε γρήγορα διεθνείς διαστάσεις. Ο Αγγελόπουλος τότε είχε τη στήριξη των πολιτικών της αριστεράς και την αρωγή του διεθνούς φήμης σκηνοθέτη Ακίρα Κουροσάβα ο οποίος διεθνοποίησε το θέμα. Με τον διάσημο σκηνοθέτη ο Αγγελόπουλος υπήρξε καλός φίλος κι έτσι δεν άργησε να έρθει το μήνυμα συμπαράστασης από την Ιαπωνία. Επιπλέον, το γεγονός ότι στην ταινία πρωταγωνιστούσαν ο Μαρτσέλο Μαστρογιάννι και η Ζαν Μορό, ήταν ένας ακόμη λόγος που η ιστορία του «αφορισμού» έγινε παντού γνωστή συγκεντρώνοντας χιλιάδες μηνύματα συμπαράστασης.

Όταν λοιπόν ο σκηνοθέτης επέστρεψε στη Φλώρινα, για να αρχίσει τα γυρίσματα της ταινίας, μια μεγάλη μερίδα των Χριστιανών της Φλώρινας είχε κατακλύσει την πόλη με μαύρες σημαίες και πλακάτ, ενώ υπήρχαν και καρικατούρες που παρίσταναν τον σκηνοθέτη σαν ένα προδότη που κρατούσε ένα σακούλι με 600 εκατομμύρια δραχμές και εμφανίζονταν συνθήματα, όπως «αναρχία, ανθελληνισμός, αθεΐα, ακολασία», με τις καμπάνες να χτυπούν πένθιμα και τα μεγάφωνα να παιανίζουν τη «Μακεδονία ξακουστή».

Εντέλει ο Καντιώτης αφορίζει επισήμως άπαντες του συντελεστές της ταινίας, στις 16 Δεκεμβρίου του 1990, ισχυριζόμενος, μάλιστα: «Ο αφορισμός δεν είναι εκδήλωσις μίσους και εκδικήσεως, ως θέλουν να τον παραστήσουν εχθροί της Εκκλησίας, αλλά εκδήλωσις αγάπης. Είναι ως μία οδυνηρά χειρουργική επέμβασις προς αποκοπήν σεσηπότος μέλους του ανθρώπινου σώματος, ίνα μη το κακόν ως γάγγραινα μεταδοθεί εις ολόκληρον το σώμα…)

Από άμβωνος ο Μητροπολίτης έλεγε με δυνατή φωνή πως «θα πέσουν κεραυνοί», με το πλήθος από κάτω να φωνάζει «αφορεσμένοι, αφορεσμένοι». Ο αφορισμός έλαβε τέλος και την επόμενη μέρα έκανε το γύρο του Τύπου. Πανεπιστημιακοί θεολόγοι εξηγούσαν πως ο «αφορισμός» δεν ήταν έγκυρος, καθώς ο Καντιώτης δεν είχε τη σύμφωνη γνώμη των 2/3 της Ιεραρχίας, που απαιτούνταν.

Ο Αυγουστίνος Καντιώτης μάλιστα, προειδοποίησε δημόσια τότε τον Αγγελόπουλο να μην έρθει στην πόλη του για τα προγραμματισμένα γυρίσματα της ταινίας. Δεν έδειχνε διατεθειμένος να κάνει βήμα πίσω. Ο Αγγελόπουλος και η ομάδα του όμως επέστρεψαν, λίγες ημέρες αργότερα, στη Φλώρινα και ολοκλήρωσαν τα γυρίσματα. Την ώρα που οι φανατικοί θρησκευόμενοι εξέφραζαν τις αποδοκιμασίες τους, απειλώντας, βρίζοντας και εξαπολύοντας απίστευτες κατηγορίες εναντίον του Αγγελόπουλου, πολύ περισσότεροι κάτοικοι της πόλης είχαν παραταχθεί κατά μήκους του ποταμού Σακουλέβα, που αποτελούσε βασικό φυσικό σκηνικό της ταινίας, εκφράζοντας την αμέριστη συμπαράστασή τους.

Ήταν το ίδιο αυτό ποτάμι που ο Μητροπολίτης Φλωρίνης ανακήρυξε καταραμένο και μολυσμένο αρνούμενος να ρίξει σε αυτό τον Τίμιο Σταυρό, κατά την εορτή των Φώτων. «Είναι καταραμένο ποτάμι, όπως καταραμένος είναι και αυτός που το χρησιμοποιεί για να γυρίσει την ανθελληνική και πορνογραφική ταινία του. Γι’ αυτό κι εγώ φέτος θα ρίξω τον Τίμιο Σταυρό σε έναν κουβά με νερό στην Μητρόπολη…» είχε πει.

Το σενάριο που «άναψε» φωτιές

Στην ταινία ένας νέος ρεπόρτερ στη διάρκεια ενός ρεπορτάζ στα σύνορα, ανακαλύπτει μια πόλη, ένα πρόσωπο και μια εικόνα. Η πόλη, μια μικρή συνοριακή πόλη έχει χαρακτήρα «άκρης του κόσμου». Οι ντόπιοι την ονομάζουν «αίθουσα αναμονής», γιατί την κατοικούν πρόσφυγες από άλλες χώρες που κάποτε πέρασαν κρυφά τα σύνορα και ζουν εκεί σε γκέτο, ονειρευόμενοι να φύγουν, να ξαναφτιάξουν τη ζωή τους «αλλού». Το πρόσωπο είναι ένας ηλικιωμένος πρόσφυγας που ζει εκεί καλλιεργώντας ένα χωράφι αλλά που ο νεαρός ρεπόρτερ είναι σίγουρος πως είναι το ίδιο πρόσωπο με μια προσωπικότητα της Ελληνικής πολιτικής ζωής που εξαφανίστηκε πριν μερικά χρόνια, αφήνοντας ερωτηματικά γύρω από την εξαφάνισή του.

Η εικόνα τέλος, είναι ο εαυτός του πάνω στην γέφυρα -από κάτω περνάει ένα ποτάμι- που χωρίζει τη χώρα του με τις άλλες, με το ένα πόδι σηκωμένο στον αέρα σαν πελαργός. Αν κάνω ένα βήμα, είμαι αλλού, ή πεθαίνω. Ένα φιλμ με χρώματα σκουριάς, πάνω στη μελαγχολία του τέλους του αιώνα.

Αγγελόπουλος: «Αφορισμός κάτω από τέτοιους όρους είναι τιμή»

Ο Μητροπολίτης είχε δώσει σε όλο το καστ – και στον ίδιο τον Αγγελόπουλο – ένα περιθώριο δύο χρόνων για να μετανοήσουν, προκειμένου να αρθεί ο αφορισμός τους. Αλλά, λέγεται πως κανείς τους δεν μετάνιωσε για τη συμμετοχή του στο «Μετέωρο βήμα του πελαργού».

«Αφορισμός κάτω από τέτοιους όρους είναι τιμή», δήλωνε ο καταξιωμένος σκηνοθέτης. Ανάμεσα στους «αφορισμένους» του καστ ήταν και η 14χρονη τότε ηθοποιός, Χρύσα Δωρικού, η οποία είχε δεχθεί επιθέσεις για τη συμμετοχή της στην ταινία. Όπως έχει εξηγήσει παλιότερα η ίδια σε συνεντεύξεις της, τότε ήταν μικρή για να κατανοήσει ακριβώς τι είναι ο «αφορισμός», ενώ πλέον, όπως έχει αποκαλύψει, δεν είναι «αφορισμένη». Το 2009 η ιερά Σύνοδος της ανακοίνωσε την άρση του.

Σε εκπομπή της ΕΡΤ1 και στον δημοσιογράφο Πάνο Παναγιωτόπουλο, ο μεγάλος σκηνοθέτης, είχε πει: «Τα βρίσκω θλιβερά όλα αυτά. Αυτή η έκφραση ενός τυφλού φανατισμού, μίας μισαλλοδοξίας και μίας άγνοιας και προπάντων από έναν άνθρωπο που δεν έχει δει την ταινία. Δεν υπάρχει προληπτική λογοκρισία στην Ελλάδα, απαγορεύεται. Κι από τον ελληνικό και από τον κοινοτικό νόμο. Ή υπηρετούμε το Σύνταγμα ή όχι».

Δώρα Χρυσικού: «Ήμουν ένα παιδί και με έσερναν μέσα στα χιόνια κάποιοι αφιονισμένοι άνθρωποι»

«Η μικρή Δώρα Χρυσικού διεκδικεί μια θέση στο βιβλίο των ρεκόρ “Γκίνες”: είναι ο μικρότερος άνθρωπος στον κόσμο που αφορίστηκε!», έγραφαν “Τα ΝΕΑ” στις 22 Δεκεμβρίου του 1990….

Για εκείνη την περίοδο όμως, η Δώρα Χρυσικού (που στην  ταινία έκανε την κόρη του Μαστρογιάννι) μίλησε πριν λίγες μέρες πάλι, στην εκπομπή «Καλύτερα Αργά», λέγοντας πως δεν την πλήγωσε το συγκεκριμένο γεγονός, αλλά τη σόκαρε ο τρόπος που εκφράστηκε και η βία που αντιμετώπισε από φανατισμένους ανθρώπους. Πιο αναλυτικά, είπε: «Δεν με πίκρανε για αυτό ο αφορισμός, με σόκαρε με το εκπεφρασμένο και με τον τρόπο που έγινε. Εκεί ήρθα σε επαφή με τη βία φανατισμένων ανθρώπων. Κατάλαβα τι είναι να εκφράζεις την αντίθεσή σου με κάτι που θεωρείς ότι σε πλήττει ή που δεν είναι αυτό που πρεσβεύεις με τέτοιο βάναυσο κι επιθετικό τρόπο. Ήμουν ένα παιδί δεκατεσσάρων και με έσερναν μέσα στα χιόνια με 26 βαθμούς υπό το μηδέν κάποιοι αφιονισμένοι άνθρωποι επειδή συμμετείχα σε μία ταινία, αυτό δεν είναι κανονικό. Φοβερές επιθέσεις».

Αυτή ήταν η πρώτη επαγγελματική συμμετοχή της μετέπειτα δημοφιλούς ηθοποιού σε ταινία. Μέχρι να επιλέξει την 14χρονη τότε ο Αγγελόπουλος, η μικρή Δώρα φοιτούσε σε γερμανικό σχολείο και παράλληλα σπούδαζε στην Όπερα της Στουτγάρδης. Όνειρό της ήταν να γίνει χορεύτρια…

Η ταινία διέγραψε μια εξαιρετικά καλή διεθνή πορεία καθώς προβλήθηκε στο φεστιβάλ των Καννών, παρουσιάστηκε στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης και  στο Φεστιβάλ της Νέας Υόρκης, αποσπώντας διθυραμβικές κριτικές. Στην επόμενη ταινία του, το «βλέμμα του Οδυσσέα», ο Θεόδωρος Αγγελόπουλος αφιέρωσε μία σκηνή σε εκείνο το «σκοτεινό» περιστατικό.

Το 2008 ο Αγγελόπουλος αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτορας του τμήματος Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών Φλώρινας, ενώ δύο χρόνια πριν, το 2006, η αίθουσα του Πολιτιστικού Κέντρου Φλώρινας ονομάστηκε “Αίθουσα Θεόδωρος Αγγελόπουλος”. Όλα τα άλλα, είναι ιστορία. Και όπως κάθε ιστορία, έτσι κι αυτή, έχει τα σκοτεινά και τα φωτεινά της σημεία.

*Στην Φλώρινα, εκτός του συνεργείου του Θόδωρου Αγγελόπουλου, είχε σταλεί κι ένα γαλλικό κινηματογραφικό συνεργείο, για να αποτυπώσει την κατάσταση. Το ντοκιμαντερ “Στα πρόθυρα νευρικής κρίσης” (1991) αποτελεί ένα θαυμάσιο ντοκουμέντο της εποχής και των αντιδράσεων που προκάλεσε η ταινία και ευτυχώς, υπάρχει μέχρι σήμερα και μπορείτε να το δείτε παρακάτω:

Με φωτογραφίες και στοιχεία από το διαδίκτυο, άρθρα και μαρτυρίες της εποχής