Η κλασική μουσική στον κινηματογράφο

Η κλασική μουσική συνόδευε ταινίες από την αυγή του κινηματογράφου, με τις βωβές παραγωγές να χρησιμοποιούν ζωντανές ορχήστρες κατά την προβολή ταινιών. Μπορεί να ξεκίνησε περισσότερο ως ένας τρόπος κάλυψης του θορύβου του προτζέκτορα, αλλά η πρακτική αυτή καθιερώθηκε ως ένα εξέχων κομμάτι του κινηματογράφου μέχρι και σήμερα. Όταν ακούς τις λέξεις «κλασική μουσική», πρώτη σου σκέψη, συνήθως, είναι κάτι παλιό. Σκέφτεσαι τους συνθέτες του 17ου με 19ου αιώνα, με τις ορχηστρικές παραστάσεις και τις οπερέτες. Στην πραγματικότητα, η κλασική μουσική είναι ένα είδος που ζει και βασιλεύει ακόμα και σήμερα.

Κάθε ταινία χρησιμοποιεί κλασική μουσική, είτε αυτήν προέρχεται από παλαιότερες συνθέσεις, είτε έχει δημιουργηθεί συγκεκριμένα για τους σκοπούς της ταινίας. Υπάρχει μία συζήτηση γύρω από το κινηματογραφικό μουσικό θέμα και το εάν αυτό αποτελεί κλασική μουσική. Ωστόσο, έχει γίνει πια αποδεκτό πως τα μουσικά θέματα των ταινιών εντάσσονται σε μεγάλο βαθμό στο φάσμα της κλασικής μουσικής και είναι μάλλον ένα από τα πιο καθοριστικά είδη κλασικής μουσικής του 21^ου αιώνα, αποτελώντας τον πιο συνήθη τρόπο διάδοσης της.

Δύσκολα θα βρεις πια κάποια ταινία που δεν χρησιμοποιεί κλασική μουσική. Ακόμα και οι πιο επικές ταινίες ξεχωρίζουν την κλασική μουσική από την μοντέρνα, για να συνοδεύει τη δράση και τους χαρακτήρες. Ο κινηματογράφος έχει φέρει στο φως πολλά σπουδαία κομμάτια, μετατρέποντάς τα, σε πολλές περιπτώσεις, σε εμβληματικά ακούσματα, που συνδέεις άμεσα με κάποια ταινία. Η άνοδος της κλασικής μουσικής στον κινηματογράφο μας αφήνει με το ερώτημα του πως είναι δυνατόν να έχει τόση πέραση.

Ας ξεκινήσουμε με τον πιο πρακτικό λόγο. Στην περίπτωση που χρησιμοποιηθεί προϋπάρχουσα μουσική από παλαιότερους συνθέτες, το κόστος της παρτιτούρας είναι δωρεάν. Τα πνευματικά δικαιώματα, στο πλήθος των περιπτώσεων, διαρκούν από το θάνατο του συνθέτη για περίπου 70 χρόνια. Η μουσική που γράφτηκε δεκαετίες πριν από διάσημους συνθέτες, όπως Beethoven, Mozart ή Bach είναι απαλλαγμένη από πνευματικά δικαιώματα και ως εκ τούτου, δεν προστατεύεται από τη νομοθεσία περί πνευματικών δικαιωμάτων. Αυτό σίγουρα θα εξυπηρετούσε κάθε παραγωγή, καθώς, από την μία, γλιτώνεις επιπρόσθετα κόστη και, από την άλλη, έχεις την δυνατότητα να εμπλουτίσεις την ταινία σου με ιδιαίτερους ήχους.

Η κλασική μουσική φέρει τον δικό της προσωπικό χαρακτήρα, με την δυνατότητα να διαφοροποιηθεί και να μείνει αξέχαστη. Πάρτε ως παράδειγμα τα γνωστά franchise ταινιών, Star Wars και Jurassic Park. Αυτό που κάνει τις ταινίες αυτές αξιομνημόνευτες δεν είναι μονάχα η ιστορία και οι χαρακτήρες τους, αλλά και η μουσική επένδυση τους. Ποιος θα μπορούσε να ξεχάσει το βασικό θέμα των δύο σειρών, τις οποίες έχει μάλιστα γράψει ο John Williams, ίσως ένας από τους διασημότερους συνθέτες των εποχών μας. Ακόμη κι εάν χρησιμοποιηθούν ήδη υπάρχοντα κομμάτια, η κάθε ταινία έχει την δυνατότητα να προσδώσει το προσωπικό της στυλ και εν δυνάμει να παράγει ξεχωριστά ακούσματα.

Ακούγοντας τον τίτλο της ταινίας 2001: A Space Odyssey, δεν είναι η ιστορία που έρχεται πρώτη στο μυαλό σου, αλλά το θρυλικό «Also Sprach Zarathustra» του Γερμανού συνθέτη Richard Strauss. Ο συνθέτης έγραψε το συμφωνικό αυτό ποίημα εμπνευσμένος από το φιλοσοφικό μυθιστόρημα του Friedrich Nietzsche, «Thus Spoke Zarathustra» και ο σκηνοθέτης της ταινίας Stanley Kubric, το χρησιμοποίησε για να αναδείξει την ανθρώπινη ευφυΐα μέσω της βαρβαρότητας. Το συγκεκριμένο κομμάτι έγινε τόσο γνωστό μέσω της ταινίας, με αποτέλεσμα να χρησιμοποιείται τακτικά σε σειρές, ταινίες ή διαφημίσεις που σχετίζονται με το διάστημα.

Η κλασική μουσική λειτουργεί σαν χαμαιλέοντας, διότι μπορεί να μεταμορφωθεί και να ταιριάξει σε οποιαδήποτε στιγμή, προσδιορίζοντας την ατμόσφαιρα της ταινίας. Η μουσική ακολουθεί την ροή ενός έργου και έχει την ισχύ να προσδιορίσει την διάθεσή της. Θες ρομάντζο, δράση, τρόμο, κωμωδία;… Η κλασική μουσική τα καλύπτει όλα. Μπορείς να βρεις κλασικά κομμάτια για κάθε συναίσθημα που ταιριάζουν με κάθε σκηνή. Μία χαρούμενη ή κωμική σκηνή, μπορεί πολύ εύκολα να μετατραπεί στην πιο στενάχωρη ή τρομακτική στιγμή˙ όλα αυτά μονάχα από το ύφος της μελωδίας.

Η κλασική μουσική χρησιμοποιείται προκειμένου να ενισχύσει την δραματική αφήγηση, μεταβιβάζοντας πολυάριθμα συναισθήματα και χειραγωγώντας μας, δίχως να αποσπάει την προσοχή μας από την πλοκή. Εάν οι διάλογοι μίας ζοφερής σκηνής δεν σε ευαισθητοποιούν, τότε σίγουρα η μουσική της επένδυση θα το κατορθώσει.

Ορισμένες ακόμα ικανότητες της κλασικής μουσικής και γενικότερα του «soundtrack», είναι να δίνει τον ρυθμό στην ταινία, να σχολιάζει τη δράση, αλλά και να αποτελεί κεντρικό μουσικό θέμα ενός χαρακτήρα. Σε αρκετές περιπτώσεις, το ύφος της μουσικής διαφοροποιείται ανάλογα με το ποιος χαρακτήρας παίζει στην οθόνη. Το διασημότερο, μάλλον, παράδειγμα αποτελεί για άλλη μία φορά το Star Wars με το Imperial March, το «Theme» του κακού της σειράς, Darth Vader. Κάθε φορά που η «σκοτεινή πλευρά» κάνει την εμφάνισή της, μαζί με τον απειλητικό άρχοντα των Sith, το κομμάτι ξεκινά να παίζει.

Τέλος, αξίζει να σημειωθεί πόσο ξεχωριστό είναι το είδος της κλασικής μουσικής, ιδιαίτερα στις μέρες μας. Ζούμε σε μία εκσυγχρονισμένη εποχή με μοντέρνα τραγούδια και ελάχιστη έως μηδαμινή γνώση για την κλασική μουσική. Στο παρελθόν η κλασική μουσική και οι συνθέτες της είχαν το πάνω χέρι, μιας και ήταν ένα από τα διασημότερα είδη. Ωστόσο, σήμερα το είδος θεωρείται εξειδικευμένο και δεν το πετυχαίνουμε συχνά στην καθημερινότητά μας. Αδιαμφησβήτητα, οι συνθέτες του σήμερα είναι εκατοντάδες, αλλά λίγα είναι τα ονόματα που έχουν ξεχωρίσει, ενώ πολλοί έχουν παραμείνει στην αφάνεια, εξαιτίας της αφθονίας μοντέρνων καλλιτεχνών που πληρούν το προσκήνιο.