Η Κοινωνία του Χιονιού: Μια κινηματογραφική εμπειρία ωμού ρεαλισμού
Αν υπάρχει κάτι που προσφέρει σε σχέση με την ιστορία η νέα ταινία του Χουάν Αντόνιο Μπαγιονά είναι μια τελετουργία ενός σκληρού ρεαλισμού επιβίωσης.
Είναι γνωστή η ιστορία του αεροπλάνου που έπεσε στις χιονισμένες Άνδεις τον Οκτώβριο του 1972. Μια ταινία του 1993, Οι Επιζήσαντες, με τον Ίθαν Χωκ σε πρωταγωνιστικό ρόλο, έκανε ακόμη πιο γνωστή την ιστορία των επιβατών της μοιραίας πτήσης που αναγκάστηκαν να επιβιώσουν, μετά το τραγικό δυστύχημα, σε ακραίες συνθήκες για 72 ημέρες μέχρι τελικά να βρεθούν παγωμένοι και εξαθλιωμένοι μέσα στα χιόνια.
Αν υπάρχει κάτι που προσφέρει σε σχέση με την ιστορία η νέα ταινία του Χουάν Αντόνιο Μπαγιονά – κάτι που επιμελημένα προσπαθούσε να δείξει και η προηγούμενη ταινία – είναι μια τελετουργία ενός σκληρού ρεαλισμού επιβίωσης. Μια επιβίωση που εμπεριέχει μέσα της την πίστη στην ζωή αλλά κατ’ επέκταση σοβαρά ηθικά διλλήματα που έθεσαν αυτοί οι άνθρωποι με δραματικό τρόπο, όπως η ανθρωποφαγία. Ο Μπαγιονά ξέρει μαεστρικά το χτίσιμο μιας τρομακτικής ατμόσφαιρας μυστηρίου και μιας ακραίας συνθήκης αλλά ξέρει να χειρίζεται και τέτοια διλλήματα επιβίωσης καθώς στην φιλμογραφία του προϋπάρχουν μέσα από ταινίες όπως το Ορφανοτροφείο ή το Impossible (ταινία που περιγράφει την επιβίωση μιας οικογένειας τουριστών στο καταστροφικό τσουνάμι που συνέβη στις ακτές της Ταϊλάνδης τα Χριστούγεννα του 2004).
Φυσικά η σύγκριση με τους Επιζήσαντες του 1993 είναι μοιραία εδώ και όπως φαίνεται στην τελική σούμα η ταινία του Μπαγιονά, χάρη στον σκληρό, ωμό ρεαλισμό της, κερδίζει ελαφρώς στα σημεία. Ξεκινώντας με την επιλογή ενός καστ που προέρχεται από ισπανόφωνους ηθοποιούς, την επιλογή όσο πιο πιστών στην πραγματικότητα σετ γυρισμάτων και φυσικά μια όσο πιο πιστή στην πραγματικότητα αφήγηση.
Η ηθική είναι το πρώτο δομικό στοιχείο με το οποίο παίζει ο σκηνοθέτης εξ αρχής. Μια ομάδα νεαρών αθλητών αμερικάνικου ποδοσφαίρου από το Μοντεβιδέο της Ουρουγουάης με την ονομασία Ολντ Κρίστιανς (Παλαιοί Χριστιανοί) οργανώνει ένα ταξίδι για ένα ματς με μια αντίστοιχη ομάδα στο Σαντιάγκο της Χιλής. Μέσα από διφορούμενους, αινιγματικούς και αμφίσημους ηθικά διαλόγους ο Μπαγιονά έχει ήδη κερδίσει αυτό το πρώτο στοίχημα δίνοντας στους πρωταγωνιστές του το πρώτο στοιχείο της πρόκλησης και της αμφιβολίας. Φτάνοντας στην στιγμή της πτώσης του αεροπλάνου δεν υπάρχει τίποτα εντυπωσιακό. Η εμπειρία όμως είναι σοκαριστική για τον θεατή. Ο Μπαγιονά δεν στέκεται τόσο εκεί, ωστόσο πολύ κοφτά αναδεικνύει την συντριβή του ανθρώπινου σώματος από μια τέτοια πρόσκρουση. Και αφού τελεστεί η πτώση – η κάθοδος στην Κόλαση – οι επιζήσαντες του δυστυχήματος καλούνται να ξεπεράσουν τον εαυτό τους μέσα σε ακραίες δοκιμασίες, σε συνθήκες πολικού ψύχους και ολικής πείνας. Η ταινία σε αυτό το κομμάτι εξαντλεί κάθε στοιχείο που αφορά την επιβίωση των πρωταγωνιστών της. Το άσπρο χιονισμένο τοπίο πλακώνει τα πάντα σαν εφιάλτης και πάνω απ’ όλα τις ζωές τους και όλοι οι ήρωες αισθάνονται πως κρέμονται από μια λεπτή κλωστή και όσο περνάνε οι μέρες αυτή η κλωστή της ζωής αδυνατίζει ολοένα και περισσότερο.
Ενδιαφέρουσα η αφηγηματική επιλογή στη διάρκεια της ταινίας με την διαρκή μετατόπιση της αφήγησης από τον ένα πρωταγωνιστή σε έναν άλλο. Σε κανένα σημείο της ταινίας ο Μπαγιονά δεν στέκεται αποκλειστικά σε κάποιον χαρακτήρα. Προσπαθεί να τους φωτίσει όλους το ίδιο με στόχο την ανάδειξη αυτών των ηθικών διλλημάτων και προσεγγίζει τον καθένα σε διαφορετικό χρονικό σημείο με τον ίδιο περίπου τρόπο, μέσα από το φίλτρο της ηθικής, της πίστης και της επιβίωσης. Σε αυτό ίσως να έπαιξε ρόλο η επιλογή για την βάση του σεναρίου, που είναι το ομώνυμο βιβλίο του Πάμπλο Βιέρτσι (La Sociedad de Nieve) και περιγράφει την συντριβή του αεροπλάνου και όσα ακολούθησαν με τρόπο αρκετά ζωντανό και τραγικό. Οι ήχοι των οστών που συντρίβονται με την πτώση του αεροπλάνου και η κλειστοφοβία που αισθάνονται οι ήρωες όταν τους πλακώνει η χιονοθύελλα, το παγωμένο χέρι ενός επιζήσαντα που προσπαθεί να τεμαχίσει τον νεκρό αλλοτινό σύντροφο και φίλο του είναι εδώ.
Με ένα κάποιο τρόπο ο Μπαγιονά προκαλεί και εμάς, που είμαστε σε ασφαλή απόσταση από τα δρώμενα, στο ίδιο βαθύ δίλλημα που είχαν αυτοί οι επιβάτες της μοιραίας πτήσης. Και όπως οι μοναχοί βαφτίζαν το κρέας ψάρι έτσι και αυτοί μετατρέπουν το μαρτύριο της ανθρωποφαγίας σε Θεία Ευχαριστία (Λάβετε, φάγετε, τούτο εστί το σώμα μου). Και προσπαθεί παράλληλα να θεραπεύσει τις χαίνουσες πληγές που αφήνει αυτός ο αδιάκοπος και ανατριχιαστικός αγώνας επιβίωσης με το τελευταίο αποκούμπι ανθρωπιάς, την ελπίδα και την πίστη στην ζωή. Και εδώ ίσως έχουμε το πιο ενδιαφέρον αντιθετικό στοιχείο της ταινίας: από τη μια την αδιαφορία της ίδιας της φύσης για την ύπαρξη του ανθρώπου. Η φύση επιτελεί αδιάκοπα τον ρόλο της ανάλογα με την εποχή. Και από την άλλη έχουμε την ανθρώπινη παρουσία που μπορεί να υπερβεί και να προσδώσει στην πίστη του ανθρώπου σημασία υλικού επιβίωσης, σε εισιτήριο για την ίδια την ζωή. Και εκεί ο Μπαγιονά θέλει να θέτει τα πιο σκληρά ερωτήματα χωρίς όμως να τα απαντάει απαραίτητα ο ίδιος.
Ενδεχομένως καμία ταινία να μην μπορεί να αποτυπώσει απόλυτα την φρίκη αυτών των 16 ανθρώπων που τελικά κατάφεραν να επιβιώσουν και να φτάσουν μέχρι το τέλος της ιστορίας. Η Κοινωνία του Χιονιού ωστόσο του Χουάν Αντόνιο Μπαγιονά προσεγγίζει όσο περισσότερο μπορεί αυτή την ακραία συνθήκη. Και βέβαια θα εκτιμηθεί για την σκληρή ειλικρίνεια της και ίσως ακριβώς για αυτό το στοιχείο να καταφέρει να φτάσει μέχρι την πεντάδα των Όσκαρ (Διεθνούς Ταινίας αλλά ίσως και σε κάποιες τεχνικές κατηγορίες όπως πχ Ήχος, Φωτογραφία, κλπ). Φυσικά είναι κάπως σαρκαστικό πως μια τέτοια κινηματογραφική εμπειρία σκληρού και ωμού ρεαλισμού αφορά θεατές που θα ανακαλύψουν αυτήν την ιστορία από την άνεση του καναπέ του σπιτιού τους, λίγα μέτρα πιο πέρα από τον οικιακό ψυγειοκαταψύκτη.
*Μπορείτε να παρακολουθήσετε την ταινία “Η Κοινωνία του Χιονιού” στο Netflix.
