Κινηματογραφικό αφιέρωμα στον Nino Manfredi (16-19/10)

Αφιέρωμα «Νίνο Μανφρέντι – Un Amico Italiano»

Η Ταινιοθήκη Θεσσαλονίκης τιμά τον Νίνο Μανφρέντι / Nino Manfredi, χαρισματικό καρατερίστα κι έναν από τους πιο δημοφιλείς ιταλούς κωμικούς, μέσα από ένα απολαυστικό αφιέρωμα με τίτλο «Νίνο Μανφρέντι – Un Amico Italiano». Το αφιέρωμα, το οποίο υλοποιείται με αφορμή τη συμπλήρωση δέκα χρόνων από τον θάνατο του καλλιτέχνη, θα πραγματοποιηθεί από την Πέμπτη 16 Οκτωβρίου έως και την Κυριακή 19 Οκτωβρίου 2014 στην αίθουσα Τάκης Κανελλόπουλος (Μουσείο Κινηματογράφου – Ταινιοθήκη Θεσσαλονίκης, Αποθήκη Α’, Λιμάνι), σε συνεργασία με το Ιταλικό Μορφωτικό Ινστιτούτο.

Το αφιέρωμα περιλαμβάνει τις ταινίες Οι μικροαπατεώνες / Audace colpo dei soliti ignoti του Νάνι Λόι (1959), Καβάλα στην τίγρη / A cavallo della tigre του Λουίτζι Κομεντσίνι (1961), Επιχείρηση Σαν Τζενάρο / Operazione San Gennaro του Ντίνο Ρίζι (1966) και Ταμένος με το ζόρι / Per grazia ricevuta σε σκηνοθεσία του ίδιου του Νίνο Μανφρέντι (1971).

Αξίζει να θυμηθούμε ότι:

• Η ταινία Οι μικροαπατεώνες του Νάνι Λόι είναι η εξαιρετική συνέχεια, μόλις ένα χρόνο μετά, της ταινίας-θρύλου του Μάριο Μονιτσέλι Ο κλέψας του κλέψαντος. Τους βασικούς ρόλους ερμηνεύουν, εκτός από τον Νίνο Μανφρέντι, ο Βιτόριο Γκάσμαν, ο Ρενάτο Σαλβατόρε, καθώς και η Κλαούντια Καρντινάλε σε ηλικία μόλις 20 ετών.

• Η ταινία Ταμένος με το ζόρι, σε σενάριο, σκηνοθεσία και με την ερμηνεία του Νίνο Μανφρέντι, βραβεύτηκε ως η καλύτερη ταινία πρωτοεμφανιζόμενου σκηνοθέτη στο Φεστιβάλ Κανών.

• Την ταινία Επιχείρηση Σαν Τζενάρο υπογράφει ο σπουδαίος σκηνοθέτης Ντίνο Ρίζι, ενώ ο οργιαστικός Νίνο Μανφρέντι ερμηνεύει εδώ έναν από τους καλύτερους ρόλους της καριέρας του.

Πώληση εισιτηρίων: Μουσείο Κινηματογράφου – Ταινιοθήκη Θεσσαλονίκης (Αποθήκη Α΄, Λιμάνι, τηλ. 2310-508.398, [email protected]) Τιμή εισιτηρίου: 4 ευρώ (γενική είσοδος), 3 ευρώ (για τα μέλη). Κάρτα μέλους: 1 ευρώ.

Πρόγραμμα προβολών

Πέμπτη 16/10 18.30 Επιχείρηση Σαν Τζενάρο 21.00 Ταμένος με το ζόρι

Παρασκευή 17/10 18.30 Οι μικροαπατεώνες 21.00 Καβάλα στην τίγρη

Σάββατο 18/10 18.30 Ταμένος με το ζόρι 21.00 Οι μικροαπατεώνες

Κυριακή 19/10 18.30 Καβάλα στην τίγρη 21.0 Επιχείρηση Σαν Τζενάρο

Οι ταινίες αναλυτικά:

Οι μικροαπατεώνες  / Audace colpo dei soliti ignoti (Ιταλία, 1959) Σκηνοθεσία: Νάνι Λόι / Nanni Loy. Με τους: Vittorio Gassman, Renato Salvatori, Claudia Cardinale, Nino Manfredi. Ασπρόμαυρη, 105΄. 

Ο Πέπε, ο επονομαζόμενος και πάνθηρας, αποφασίζει να εγκαταλείψει τις κλοπές και τις απάτες και να ζήσει τίμια δουλεύοντας ως οικοδόμος. Φεύγοντας όμως μια μέρα από τη δουλειά, «πέφτει» πάνω σ΄ έναν τύπο, τον Βιρτζίλιο, ο οποίος του προτείνει μια σίγουρη και «επιστημονικά σχεδιασμένη» ληστεία στο Μιλάνο. Ο Πέπε θα πρέπει να βρει τα υπόλοιπα μέλη της συμμορίας και ο «Μιλανέζος» θα είναι ο ιθύνων νους της επιχείρησης. Στόχος είναι να ληστέψουν το φορτηγάκι με τις εισπράξεις του Τοtocalcio. O Πέπε μαζεύει τους γνωστούς όσο και απίθανους «συνήθεις υπόπτους» και καταφτάνουν στο Μιλάνο με το πρόσχημα του αγώνα Μίλαν-Ρόμα. Εκεί πληροφορούνται ότι ο Βιρτζίλιο έχει συλληφθεί από την αστυνομία. Παρ’ όλα αυτά. η συμμορία, επειδή το «επιστημονικά οργανωμένο» σχέδιο είναι έτοιμο, αποφασίζει να δράσει. Στην ληστεία γίνεται το «έλα να δεις» και μέσα σ’ ένα απίστευτο κομφούζιο θα καταφέρουν να πάρουν τα λεφτά και να επιστρέψουν στην Ρώμη. Οι καραμπινιέροι όμως τους έχουν «βάλει στο μάτι», ενώ η βαλίτσα με το χρήμα αλλάζει συνεχώς χέρια και θέσεις: από το ντουλαπάκι φύλαξης αντικειμένων του σιδηροδρομικού σταθμού, καταλήγει κάτω από το κρεβάτι ενός νοσοκομείου και από κει στο παγκάκι ενός πάρκου…

Εξαιρετική συνέχεια, μόλις ένα χρόνο μετά, της ταινίας-θρύλου του Μάριο Μονιτσέλι Ο κλέψας του κλέψαντος, Οι μικροαπατεώνες είναι σκηνοθετημένοι με μπρίο από τον Νάνι Λόι, ενώ στο σενάριο είναι και πάλι οι βασικοί συντελεστές του φαινομένου της ιταλικής κωμωδίας Άτζε & Σκαρπέλι. Οι ίδιοι φτωχοδιάβολοι της πρώτης ταινίας (με την απουσία του κορυφαίου Τοτό και του Μαστρογιάνι, αλλά με την προσθήκη ενός εξαιρετικού Νίνο Μανφρέντι, που κάνει ένα αχτύπητο δίδυμο με τον Βιτόριο Γκάσμαν), προσπαθούν να «πιάσουν την καλή» και μετακινούνται από τη Ρώμη στο Μιλάνο, έχοντας ως άλλοθι τον ποδοσφαιρικό αγώνα. Η ταινία μ’ έναν πιο γρήγορο ρυθμό από το αρχέτυπο, γεμάτη γκαγκς, παρεξηγήσεις, κωμικές όσο και γελοίες καταστάσεις, επαναφέρει τη θεματική της προηγούμενης και κινηματογραφεί  την  «επιστημονικά σχεδιασμένη» ληστεία, ως μια παρωδία των γκάνγκστερ φιλμ, μιλώντας, όπως και η ταινία του Μονιτσέλι, για την τέχνη της επιβίωσης, με μόνο όπλο το γέλιο και τον αυτοσαρκασμό. Εξαιρετικοί οι καρατερίστες Τιμπέριο Μούρτζια, Ρενάτο Σαλβατόρι, Κάρλο Πιζακάνε (αιωνίως πεινασμένος) και πανέμορφη η 20χρονη Κλάουντια Καρντινάλε. Μια ακόμα μεγάλη στιγμή της commedia all’ italiana.     

Καβάλα στην τίγρη / A cavallo della tigre (Ιταλία, 1961) Σκηνοθεσία: Λουίτζι Κομεντσίνι /Luigi Comencini. Με τους: Nino Manfredi, Mario Adorf, Valeria Moriconi. Ασπρόμαυρη, 120΄.

Ο Τζιατσίντο, ένας μικροεκβιαστής, είναι στη φυλακή. Όταν τον μεταφέρουν σ’ ένα κελί όπου οι άλλοι τρεις φυλακισμένοι ετοιμάζονται να δραπετεύσουν, ο Τζιατσίντο αναγκαστικά τους ακολουθεί, παρόλο που έχει σχεδόν εκτίσει την ποινή του. Μ’ έναν απ’ αυτούς κρύβεται σ’ ένα εγκαταλελειμμένο πλοίο και σχεδιάζουν να φύγουν κρυφά από τη χώρα. Όμως του λείπουν τα αναγκαία χρήματα και έτσι ο Τζιατσίντο γυρίζει στο σπίτι του για να μπορέσει να συγκεντρώσει το απαιτούμενο ποσό. Εκεί θα πρέπει να συμβιβαστεί με το γεγονός ότι η σύζυγός του συζεί με κάποιον άλλο. Παγιδευμένος, αθώος και αφελής, θα πειστεί από τη σύζυγο, τον εραστή και τα παιδιά του, πως πρέπει να τον καταγγείλουν για να εισπράξει η οικογένεια το χρηματικό ποσό με το οποίο είναι επικηρυγμένοι οι δραπέτες…

«Ο Μονιτσέλι, ο Κομεντσίνι, ο Σκαρπέλλι και γω, καταλήξαμε σ΄ αυτήν την ιστορία, αφού είχαμε απορρίψει άλλες ιδέες… Η  ταινία μας φαινόταν πολύ διασκεδαστική, με πολλές ευρηματικές στιγμές και ωραίο φινάλε, ενώ και ο Νίνο Μανφρέντι ήταν εξαιρετικός στο ρόλο του πρωταγωνιστή… Τελικά όμως ήταν υπερβολικά πικρή, περισσότερο πικρή παρά κωμική και το κοινό την απέρριψε…», λέει ο Άτζε που μαζί με τον Σκαρπέλι ήταν ένας από τους βασικούς σεναριογράφους και βασικούς συντελεστές της άνθησης της ιταλικής  κωμωδίας στη δεκαετία του ‘60. Η ταινία Καβάλα στη τίγρη, παρά τις αμέτρητες απολαυστικές στιγμές της, επειδή αποτελούσε μια τολμηρή καταγγελία εναντίον του κατεστημένου της εποχής, καθώς δεν επικεντρωνόταν στη ζωή των φυλακισμένων αλλά, πράγμα που γινόταν για πρώτη φορά, στην ανθρώπινη υπόσταση του κρατουμένου όταν αυτός βγαίνει από  το κελί, μας αφήνει με μια πικρή γεύση. Είναι φανερό ότι η ταινία μπορούσε να θεωρηθεί εξίσου κωμωδία αλλά και κοινωνική σάτιρα… Ο Τζιατσίντο Ρόσι είναι φυλακισμένος ανάμεσα σε δύο αντιμαχόμενους κόσμους: τον κόσμο της φυλακής που δεν του ανήκει και στον οποίο είναι υποταγμένος και τον κόσμο της κοινωνίας, συμπεριλαμβανομένης και της οικογένειας στον οποίο ουσιαστικά δεν ανήκε ποτέ και που τον απορρίπτει, στέλνοντάς τον για δεύτερη φορά στη φυλακή».

(Απόσπασμα από την έκδοση Commedia all’ italiana του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, με την ευκαιρία του αφιερώματος στην ιταλική κωμωδία που πραγματοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη και στην Αθήνα τον Μάρτιο και τον Απρίλιο του 2002)

Επιχείρηση Σαν Τζενάρο / Operazione San Gennaro (Ιταλία, 1966) Σκηνοθεσία: Ντίνο Ρίζι / Dino Risi. Με τους: Nino Manfredi, Senta Berger, Harry Guardino. Έγχρωμη, 104΄.

Τρεις αμερικανοί απατεώνες, ο Τζακ, η Μάγκυ και ο Φρανκ, φτάνουν στη Νάπολη με στόχο να κλέψουν τον θησαυρό του Σαν Τζενάρο, πολιούχου της πόλης, η αξία του οποίου ανέρχεται στο μυθικό ποσό των 30 δισεκατομμυρίων λιρών. Έρχονται σε επαφή με τον φυλακισμένο Δον Βιτσέντσο, τον επονομαζόμενο και «Το Φαινόμενο», έναν βετεράνο διαρρήκτη θρύλο, που χαίρει μεγάλου σεβασμού από όλους και ο οποίος τους συστήνει για να στήσουν τη δουλειά, και τον Ντουντού, μια «λέρα» του υποκόσμου και προστάτη μιας κακόφημης συνοικίας της πόλης. Όταν όμως εκείνος μαθαίνει το ιερόσυλο του «χτυπήματος» διστάζει και μετά από την συμβουλή του Δον Βιτσέντσο, αποφασίζει να απευθυνθεί στον ίδιο τον Άγιο από τον οποίο παίρνει την «άδεια» να του κλέψει τον θησαυρό, αλλά του υπόσχεται ότι θα μείνει στην Νάπολη και δεν θα καταλήξει στην Αμερική. Μετά από πολλές περιπέτειες η συμμορία καταφέρνει να βάλει χέρι στον θησαυρό, αλλά την τελευταία στιγμή, παρεμβαίνει απρόβλεπτα η Μάγκυ, τον κλέβει και φεύγει για το αεροδρόμιο να πάρει το αεροπλάνο για την Αμερική. Στο παιχνίδι μπαίνει και ο αρχιεπίσκοπος της πόλης και τελικά ο Ντουντού επανακτά τον θησαυρό, αλλά αντί να τον κρατήσει για τον εαυτό του, όπως υπολόγιζε, αναγκάζεται να τον επαναφέρει στην θέση του, ενώ ο λαός της Νάπολης τον επευφημεί θεωρώντας τον λαϊκό ήρωα και σωτήρα της πόλης.

Mε τον σπουδαίο σκηνοθέτη Ντίνο Ρίζι σε μεγάλη φόρμα και τον οργιαστικό  Νίνο Μανφρέντι σ’ έναν από τους καλύτερους ρόλους της καριέρας του, η Επιχείρηση Σαν Τζενάρο είναι μια ναπολιτάνικη εκδοχή του αρχέτυπου Ο κλέψας του κλέψαντος. Διασκεδαστική, απρόβλεπτη, με γρήγορο ρυθμό, γεμάτη σεναριακές ανατροπές και απρόβλεπτες καταστάσεις,  ιερόσυλη, με γκροτέσκο χιούμορ και σουρεαλιστικές στιγμές (η σκηνή της έγκρισης της κλοπής από τον Άγιο), η ταινία είναι και μια θαυμάσια τοιχογραφία της Νάπολης: αναδεικνύει την γραφικότητα, την ποικιλομορφία και την ιδιαιτερότητα της μητρόπολης του ιταλικού Νότου, συλλαμβάνοντας την ουσία της ναπολιτάνικης νοοτροπίας και σαρκάζοντας το πιο ιερό της σύμβολο, τον πολιούχο της San Gennaro. Η εμφάνιση, σε πέντε σκηνές, του Τοτό (το άλλο σύμβολο της πόλης) στο ρόλο του «Φαινόμενου», σε μια από τις τελευταίες του κινηματογραφικές παρουσίες, είναι μια από τις υπεραξίες της ταινίας.

Ταμένος με το ζόρι / Per grazia ricevuta (Ιταλία, 1971) Σκηνοθεσία: Νίνο Μανφρέντι / Nino Manfredi. Με τους: Nino Manfredi, Lionel Stander, Delia Boccardo. Έγχρωμη, 122΄. 

Ένας χειρούργος καλείται επειγόντως σε μια μικρή ιδιωτική κλινική, όπου ένας άντρας,  ο Μπενεντέτο Παρίζι, βρίσκεται σε εξαιρετικά κρίσιμη κατάσταση. Στην αίθουσα αναμονής, γεμάτη αγωνία βρίσκεται η έγκυος σύντροφός του Τζιοβάνα, με την οποία συζεί εκτός γάμου, ενώ η θρησκόληπτη μητέρα της μάλλον προσεύχεται για τον θάνατο του άθεου Μπενεντέτο, έτσι ώστε η κόρη της να  παντρευτεί κάποιον πιστό καθολικό. Η ταινία αφηγείται την ιστορία της ζωής του Μπενεντέτο από την παιδική του ηλικία μέχρι την ενηλικίωση, ο οποίος μεγάλωσε ορφανός, με μια θεία του μέσα σ’ ένα περιβάλλον υποκρισίας, θρησκευτικού φανατισμού και καταπίεσης, στο οποίο κυριαρχούσαν η ενοχή, το αμάρτημα και η τιμωρία.  Όταν μάλιστα έφτασε  η ώρα της πρώτης θείας κοινωνίας, μια στιγμή πολύ σημαντική για κάθε  πιστό καθολικό, ο μικρός θεωρώντας ότι είχε υποπέσει σ’ ένα πολύ σοβαρό αμάρτημα για το οποίο δεν είχε εξομολογηθεί για να πάρει άφεση, το σκάει από την εκκλησία και στην διάρκεια της φυγής του πέφτει σ’ ένα βαθύ γκρεμό. Όλοι όσοι τον ψάχνουν φοβούνται για το χειρότερο, αλλά ο Μπενεντέτο, ως εκ θαύματος, δεν έχει πάθει απολύτως τίποτα και τότε οι πάντες ξεσπούν δοξάζοντας τον Κύριο: Θαύμα, θαύμα. Θα ξανασυμβεί ένα ακόμα θαύμα και τώρα;

Tαινία που ισορροπεί θαυμάσια ανάμεσα στους δραματικούς και στους κωμικούς τόνους, γραμμένη, σκηνοθετημένη και ερμηνευμένη από τον Νίνο Μανφρέντι, το Ταμένος με το ζόρι βραβεύτηκε ως καλύτερη ταινία πρωτοεμφανιζόμενου σκηνοθέτη στο Φεστιβάλ Κανών του 1971, κατέκτησε κοινό και κριτική και υπήρξε η μεγαλύτερη εμπορική επιτυχία στην Ιταλία τη χρονιά 1970-71. Ο Νίνο Μανφρέντι αποφεύγοντας τα κλισέ και τις ευκολίες της ιταλικής κωμωδίας θίγει με ευαισθησία και χιούμορ δύσκολα και σύνθετα θέματα: την πίστη, την αθεΐα, την εκκλησιαστική υποκρισία και τα θρησκευτικά ταμπού, την δεισιδαιμονία, και το πώς η καταπιεστική καθολική εκπαίδευση μπορεί να ευνουχίσει το άτομο. Και όλα αυτά με ειλικρίνεια κι ένα ειρωνικό βλέμμα που αποφορτίζει τις δραματικές καταστάσεις. Εξαιρετική η επιλογή των χώρων στα εξωτερικά γυρίσματα και θαυμάσια  η ερμηνεία του Λάιονελ Στάντερ στον ρόλο του Ορέστε, φαρμακοποιού-φιλόσοφου-σφόδρα αντικληρικού και μέντορα του Μπενεντέτο.    

Το αφιέρωμα πραγματοποιείται σε συνεργασία με το Ιταλικό Μορφωτικό Ινστιτούτο.

*16-19/10, Ταινιοθήκη και Μουσείο Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, Λιμάνι, Αίθουσα Τακ.Καν.: 18.30-21.00