Κριστόφ Κισλόφσκι: Τα μονοπάτια της εσωτερικότητας (26/2-4/3)

ΤΑΙΝΙΟΘΗΚΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ «ΚΡΙΣΤΟΦ ΚΙΣΛΟΦΣΚΙ: ΤΑ ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ ΤΗΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑΣ»

Το έργο του Κριστόφ Κισλόφσκι, ενός από τους σπουδαιότερους εκπροσώπους της έβδομης Τέχνης, πρωταγωνιστεί αυτή την εβδομάδα στο αφιέρωμα «Κριστόφ Κισλόφσκι: Τα μονοπάτια της εσωτερικότητας» της Ταινιοθήκης Θεσσαλονίκης. Το αφιέρωμα θα πραγματοποιηθεί από την Πέμπτη 26 Φεβρουαρίου έως και την Τετάρτη 4 Μαρτίου 2015 στην αίθουσα Παύλος Ζάννας του Ολύμπιον (πλ. Αριστοτέλους 10, τηλ. 2310-378.400).

Η απαράμιλλη ουμανιστική προσέγγιση με την οποία διαχειριζόταν κοινωνικά και ηθικά ζητήματα της σύγχρονης εποχής, αλλά και η χαρακτηριστική κινηματογραφική του σφραγίδα, εξασφάλισαν στον Κισλόφσκι μια θέση στο πάνθεον των καλύτερων σύγχρονων κινηματογραφιστών. Στο πλαίσιο του αφιερώματος θα προβληθεί Ο Δεκάλογος (1989), η πρωτότυπη σειρά που αναπαριστά τις δέκα εντολές, έργο που εδραίωσε οριστικά τη διεθνή φήμη του σκηνοθέτη, καθώς και τα φιλμ Ο ερασιτέχνης κινηματογραφιστής (1979) και Η διπλή ζωή της Βερόνικα (1991).

Το Σάββατο 28 Φεβρουαρίου 2015 στις 20:30 θα πραγματοποιηθεί στην αίθουσα Παύλος Ζάννας συζήτηση για το έργο του Κριστόφ Κισλόφσκι με τους Γιάννη Μπακογιαννόπουλο (κριτικό κινηματογράφου), Νίκο Σαββάτη (θεωρητικό κινηματογράφου) και Θωμά Λιναρά (συνεργάτη Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης).

Να σημειωθεί ότι κατά τη διάρκεια του αφιερώματος (26/2-04/3/2015) θα πωλείται σε προσφορά η έκδοση «Krzysztof Kieślowski», η οποία κυκλοφόρησε με αφορμή το αφιέρωμα που πραγματοποιήθηκε στον σκηνοθέτη στο 12ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης – Εικόνες του 21ου Αιώνα (τιμή πώλησης: 3,00 ευρώ).

Ο Κριστόφ Κισλόφσκι σημείωσε για τη γέννηση του Δεκαλόγου:

• «Δεν πιστεύω πως οι Εντολές είναι ο θεμελιώδης νόμος της ιουδαιοχριστιανικής θρησκείας. Για μένα, δεν είναι παρά δέκα καλογραμμένες φράσεις που προσπαθούν να ρυθμίσουν τις σχέσεις ανάμεσα στους ανθρώπους. Είναι κανόνες απλοί, στοιχειώδεις και ενδιαφέροντες, γιατί ποτέ καμιά ιδεολογία δεν τους αμφισβήτησε. Αυτό που με γοητεύει στις Εντολές είναι το γεγονός, ότι ενώ όλοι είμαστε σύμφωνοι πως είναι σωστές, την ίδια στιγμή όλοι τις παραβιάζουμε καθημερινά. Με ενδιαφέρουν, γιατί μου επιτρέπουν να εξερευνήσω τη δισυπόστατη φύση του ανθρώπου. Το ότι είναι θρησκευτικοί κανόνες είναι δευτερεύον. Για μένα είναι κυρίως ηθικές νόρμες, αλλά ταυτόχρονα είναι φυσικοί, ψυχικοί και πνευματικοί κανόνες. Ναι, πιθανό να ρυθμίζουν και την σχέση μας με το Θεό. Δεν πιστεύω στο Θεό, αλλά ακόμα και μην πιστεύοντας, έχω μια σχέση μαζί του. Βέβαια για όποιον πιστεύει, όλα είναι πολύ πιο εύκολα».

• «Κανείς δεν έχει απαντήσεις. Τίποτα δεν μπορεί να εξηγήσει το θάνατο ενός  παιδιού. Είμαστε πεπεισμένοι ότι η επιστήμη μπορεί να εξηγήσει τα πάντα, αλλά στο τέλος υπάρχει το μυστήριο. Πράγμα το οποίο δεν είναι μεταφυσικό, δεν είναι τίποτα, απλώς υπάρχει. Στις ταινίες μου υπάρχει πάντα ένα περιθώριο ανεξήγητου, γιατί δεν κατέχω τις απαντήσεις. Εάν τις είχα, θα ασχολιόμουνα με άλλα πράγματα. Γενικά ‘’το μήνυμα’’ των 10 ταινιών, εάν υπάρχει, είναι να ψάξουμε τον Θεό αλλού, σε πράγματα που πάνε πέρα απ’ τον ίδιο τον Θεό».

• «Είμαι μάλλον ένας ψυχρός άνθρωπος και όλες μου οι ταινίες γεννιούνται απ’ την άλλη πλευρά, κάτω από το φακό του ερευνητή. Ποτέ δεν μοίρασα συγκινήσεις στον κόσμο και δεν θ’ αρχίσω να το κάνω τώρα. Ο Δεκάλογος γεννήθηκε από μια ισορροπία ανάμεσα στην παρατήρηση και την συμπάθεια για τους ήρωες. Όσο δε για την σφήκα του δεύτερου επεισοδίου, που προσπαθεί να βγει από το ποτήρι μέσα στο οποίο έχει πέσει -σκηνή που συζητήθηκε πολύ- μπορώ να σας πω ότι είναι ακόμα ζωντανή. Γυρίσαμε τη σκηνή πολύ προσεκτικά για να μην πνιγεί και τα καταφέραμε. Ευτυχώς είχε κι αυτή, μια μεγάλη θέληση επιβίωσης».

• «Η υποκρισία είναι σημαντικό θέμα. Το παν βρίσκεται στην παρατήρηση των ανθρώπων. Το να παρατηρείς σημαίνει να κατανοείς την συμπεριφορά και το να καταλαβαίνεις, σημαίνει να συγχωρείς. Τα άτομα υποκρίνονται όχι επειδή είναι κακά, αλλά από φόβο (όπως η γυναίκα του τρίτου επεισοδίου που δεν θέλει να περάσει μόνη της τα Χριστούγεννα) ή από αγάπη (όπως η κόρη του τέταρτου επεισοδίου που είναι ερωτευμένη με τον πατέρα). Το θέμα είναι ν’ αναγνωρίσουμε αυτές τις υποκρισίες μ’ έναν τρόπο γενναιόδωρο, χωρίς διαχωρισμούς ανάμεσα στο καλό και στο κακό».

• «Ο Δεκάλογος γυρίστηκε εξ’ ολοκλήρου σε μια γειτονιά ανώνυμη όπως τόσες άλλες. Ήθελα να έχω την δυνατότητα να καδράρω αυτά τα ψηλά σπίτια με τα πολλά παράθυρα, για να πω, ότι πίσω από κάθε παράθυρο υπάρχει μια ιστορία και πως εμείς αφηγούμαστε δέκα, εκ των οποίων κάποιες διασταυρώνονται. Τα προβλήματα δεν είναι ποτέ μονάχα πολιτικά. Η πολιτική από μόνη της δεν λύνει κανένα πρόβλημα. Εδώ, στην Πολωνία, το μόνο που κατάφερε είναι να μετατρέψει την κοινωνία σε 37 εκατομμύρια μοναχικά άτομα. Είναι έτσι, είτε μας αρέσει είτε όχι. Εγώ θέλησα να δείξω ότι τα αληθινά προβλήματα βρίσκονται πάντα μέσα μας. Αυτό που έχει σημασία δεν είναι αν θα συμπεριφερθείς καλά ή κακά, αλλά το να ξέρεις τι να κάνεις, απ’ την στιγμή που η δίκαια κρίση υποχωρεί ή εξαφανίζεται και κάθε σου επιλογή υπαγορεύεται από το μικρότερο κακό. Γι’ αυτό και αντιπαραθέσαμε τις απλές και μονοδιάστατες εντολές, στις μπερδεμένες και πιεστικές καταστάσεις απ’ τις οποίες είναι φτιαγμένη η καθημερινή ζωή».

(Επιμέλεια και μετάφραση κειμένων: Θωμάς Λιναράς)

Πώληση εισιτηρίων: Μουσείο Κινηματογράφου – Ταινιοθήκη Θεσσαλονίκης (Αποθήκη Α΄, Λιμάνι, τηλ. 2310-508.398, [email protected]) Τιμή εισιτηρίου: 4 ευρώ (γενική είσοδος), 3 ευρώ (για τα μέλη). Κάρτα μέλους: 1 ευρώ.

Πρόγραμμα προβολών – Αίθουσα Παύλος Ζάννας

Πέμπτη 26/2 18.30 Δεκάλογος 3 & 8 21.00 Δεκάλογος 7 & 9

Παρασκευή 27/2 18.30 Ο ερασιτέχνης κινηματογραφιστής 21.00 Δεκάλογος 4 & 10

Σάββατο 28/2 18.00 Δεκάλογος 1 & 2 21.30 Δεκάλογος 5 & 6

Κυριακή 1/3 18.30 Δεκάλογος 4 & 10 21.00 Η διπλή ζωή της Βερόνικα

Δευτέρα 2/3 18.30 Δεκάλογος 7 & 9 21.00 Ο ερασιτέχνης κινηματογραφιστής

Τρίτη 3/3 18.30 Δεκάλογος 5 & 6 21.00 Δεκάλογος 3 & 8

Τετάρτη 4/3 18.30 Η διπλή ζωή της Βερόνικα 21.00 Δεκάλογος 1 & 2

Οι ταινίες αναλυτικά:

Δεκάλογος / Dekalog / The Decalogue Πολωνία, 1989 Σκηνοθεσία: Κριστόφ Κισλόφσκι / Krzysztof Kieslowski.

To όλο σχέδιο γεννήθηκε στα μέσα της δεκαετίας του ’80 στο μυαλό του Κριστόφ Κισλόφσκι και του σεναριογράφου του Κριστόφ Πιεσίεβιτς και αρχικά βασίστηκε στην ιδέα για μια ταινία ελεύθερα εμπνευσμένη από την Εντολή Ου φονεύσεις. Αυτό ήταν το πρώτο από δέκα επεισόδια και γυρίστηκε ως ταινία μεγάλου μήκους, η οποία προβλήθηκε στις Κάννες το 1988 με τίτλο Μικρή ιστορία για ένα φόνο, κερδίζοντας το Μεγάλο Ειδικό Βραβείο της Επιτροπής και επιβάλλοντας -αργά βέβαια και ύστερα από 20 χρόνια δουλειάς- τον πολωνό σκηνοθέτη, ως κορυφαίο κινηματογραφικό δημιουργό. Όταν το 1989 ο ολοκληρωμένος Δεκάλογος προβλήθηκε στην Βενετία, όχι μόνον υπήρξε το αδιαμφισβήτητο καλλιτεχνικό γεγονός του Φεστιβάλ, αλλά και καθιέρωσε τον δημιουργό του, οριστικά και αμετάκλητα, σε παγκόσμιο επίπεδο. Όλα τα επεισόδια είναι γυρισμένα στην συνοικία Στόκι, σ’ ένα απρόσωπο κτιριακό συγκρότημα σοσιαλιστικού τύπου στην περιφέρεια της Βαρσοβίας και οι ήρωες (εξαιρετικές όλες οι ερμηνείες), συχνά περνούν από το ένα επεισόδιο στο άλλο και από πρωταγωνιστές γίνονται περαστικοί-κομπάρσοι, διατηρώντας με την παρουσία τους σταθερή τη γειτνίαση και  την ανθρωπογεωγραφία  των ιστοριών. Ο Δεκάλογος, ένα είδος σύγχρονης Ανθρώπινης κωμωδίας, υφαίνει ένα πολύπλοκο πλέγμα ανθρώπινων σχέσεων, καταγράφοντας τη ζωή ως κόλαση της ηθικής. Είναι ένα μοναδικό, κινηματογραφημένο με εκπληκτική διαύγεια και ακρίβεια, πορτρέτο της ίδιας της ζωής και μας αποκαλύπτει, έναν μεγάλο ευρωπαίο δημιουργό.

Ο ερασιτέχνης κινηματογραφιστής / Amator / Camera Buff Πολωνία, 1979 Σκηνοθεσία: Κριστόφ Κισλόφσκι. Με τους: Jerzy Stuhr, Malgorzata Zabkowska, Ewa Pokas. Έγχρωμη, 112΄.

Ο Φίλιπ Μοζ αγοράζει μια κάμερα για να κινηματογραφήσει τα πρώτα χρόνια του παιδιού του. Τον συναρπάζει τόσο πολύ το καινούργιο του απόκτημα, που τα ενδιαφέροντά του στρέφονται περισσότερο στην κινηματογράφηση καταστάσεων παρά στην οικογένειά του. Στο εργοστάσιο όπου δουλεύει, τα αφεντικά του αρπάζουν την ευκαιρία και τον διορίζουν επίσημο χρονικογράφο της επιχείρησης. Οι ταινίες του κερδίζουν βραβεία σε ερασιτεχνικούς διαγωνισμούς και όσο αναπτύσσεται το δημιουργικό του ταλέντο, δυναμώνει και η επιθυμία να καταγράψει την πραγματικότητα όπως είναι και όχι όπως θέλουν να την παρουσιάζουν οι αρχές. Το γεγονός αυτό τον φέρνει αντιμέτωπο με την λογοκρισία, η θέση του στη δουλειά υπονομεύεται, ο γάμος του και οι σχέσεις του με την οικογένεια του γίνονται προβληματικές και μια περίοδος σοβαρής κρίσης αρχίζει…

«…Στον Ερασιτέχνη κινηματογραφιστή, σε μια Πολωνία που δε σταματά να σπαράσσεται λόγω των τεράστιων αντιθέσεων ανάμεσα στην πολιτική εξουσία και το λαό, ο Κισλόφσκι περιφέρει την κάμερά του και, χωρίς να υψώνει ποτέ τον τόνο του, περιγράφει τις παραμορφώσεις τις οποίες υφίσταται μια κοινωνία που αιμορραγεί. Ο Φίλιπ, ο κεντρικός χαρακτήρας της ταινίας, αρχίζει να κινηματογραφεί μ’ έναν τρόπο εντελώς αφελή… Όμως απ’ τη στιγμή που βάζει το μάτι του στο βιζέρ, η πραγματικότητα έρχεται καταπάνω του χωρίς εκείνος να μπορεί να αντισταθεί στην επιθυμία να βάλει στο στόχαστρό του, όλα όσα βλέπει. Πολλές φορές μέσα στην ταινία ο Φίλιπ ακόμα κι αν δεν έχει την κάμερα στο χέρι, δημιουργεί με τα δάχτυλά του ένα κάδρο, που το φέρνει μπροστά στα μάτια του για να παρατηρεί ότι συμβαίνει γύρω του. Έτσι η ζωή του γίνεται μια μορφή αέναης παρατήρησης και ότι θα έπρεπε να παραμείνει ιδιωτικό και απόκρυφο, σιγά-σιγά έρχεται στο δημόσιο πεδίο…»

(Απόσπασμα από το κείμενο του Jean A. Gili για την ταινία, το οποίο περιλαμβάνεται στην έκδοση «Κrzysztof Κieślowski» που κυκλοφόρησε από το ΦΚΘ το Νοέμβριο του 1995, με την ευκαιρία του αναδρομικού αφιερώματος στο σύνολο του έργου του σκηνοθέτη)

Η διπλή ζωή της Βερόνικα / La double vie de Veronique / The Double Life of Veronique Γαλλία – Πολωνία, 1991 Σκηνοθεσία: Κριστόφ Κισλόφσκι. Με τους: Irène Jacob, Wladyslaw Kowalski, Halina Gryglaszewska, Έγχρωμη, 98΄.

Η ταινία αφηγείται τις ιστορίες της πολωνίδας Βερόνικα και της γαλλίδας Βερονίκ, οι οποίες παρόλο που ζουν η μία στη Βαρσοβία και η άλλη στο Παρίσι είναι αντανάκλαση η μια της άλλης και μοιράζονται την ίδια μοίρα: και οι δυο έχουν πάθος με τη μουσική και το λυρικό τραγούδι, και οι δυο έχουν πρόβλημα με την καρδιά τους, και των δυο η ζωή είναι εύθραυστη και αβέβαιη. Η καρδιά της Βερόνικα δεν αντέχει και στην διάρκεια της πρώτης της συναυλίας πεθαίνει πάνω στη σκηνή. Η Βερονίκ που συνάντησε το είδωλό της -χωρίς να το αντιληφθεί- στην διάρκεια μια εκδρομής της στη Βαρσοβία, πενθεί, χωρίς να ξέρει γιατί και αρχίζει να λαμβάνει ανεξήγητα σήματα και αινιγματικά μηνύματα από τον άλλο της εαυτό…

«…Στη Διπλή ζωή της Βερόνικα, o Κριστόφ Κισλόφσκι ξεκινώντας από το αξίωμα της αθανασίας της ψυχής, κινηματογραφεί τη διαδρομή της ανάμεσα σε δύο γυναικείες υπάρξεις, διαφορετικές, αλλά, και ταυτόσημες•  ανάμεσα σε δύο τύπους της ύπαρξης, μεταξύ των οποίων ο πολωνός δημιουργός εγκαθιστά μια μυστική δίοδο μεταφυσικής επικοινω¬νίας. Ο Kισλόφσκι ανάγει τη σχέση των δύο ηρωίδων του (ή, αλλιώς, της ηρωίδας με τον εαυτό της) στο πλατωνικό μοντέλο των ιδεών και της αντανάκλασής τους στον «πραγματικό» κόσμο (…) Σπάνια έχουμε δει στον σύγχρονο κι¬νηματογράφο μια τόσο ουσιαστική, διαυγή και λιτή κινηματογραφική καταγραφή της ανθρώπινης εσωτερικότητας (…) Τα εσωτερικά και εξωτερικά τοπία ‘’τήκονται’’ σε τέτοιο βαθμό, ώστε να μάς αποκαλύπτουν το μεδούλι της ύπαρξης, την ψυχή ως «φλεγόμενη βάτο». Όλα βρίσκονται εδώ, αναγόμενα στην ουσία τους: ο έρωτας, η αρρώστια (της καρδιάς, φυσικά), ο φόβος του θανάτου, η σχέση με τον πατέρα (σημειώστε την απουσία της μητέρας), ο θάνατος ιδωμένος ακόμα και καταπρόσωπο (υποκειμενική λήψη στη διάρκεια της ταφής) και, βεβαίως, η πρώτη ανάμεσα στις τέχνες: η μουσική, που είναι η δίοδος από την οποία η ψυχή ταξιδεύει ανάμεσα στις δύο γυναίκες, στήνοντας μια γέφυρα στρωμένη με παρτιτούρες (…) Η βασική ιδέα του διπλού που κυριαρχεί στην ταινία, ξεφεύγει από το σχήμα του σωσία ή του alter ego, όπως έχει χρησιμοποιηθεί από το ψυχολογικό θρίλερ και τον κινηματογράφο του φανταστικού. Γι’ αυτό και ο Κισλόφσκι χρησιμοποιεί έντεχνα το διφορούμενο και τον υπαινιγμό: αφ’ ενός για να στηρίξει το δισυπόστατο χαρακτήρα της ανθρώπινης  ψυχής και, αφ’ ετέρου, για να σχολιάσει τις άπειρες δυνατότητες  της ύπαρξης…».

(Απόσπασμα από το κείμενο του Θωμά Λιναρά για την ταινία, το οποίο περιλαμβάνεται στην έκδοση «Κrzysztof Κieślowski» που κυκλοφόρησε από το ΦΚΘ το Νοέμβριο του 1995, με την ευκαιρία του αναδρομικού αφιερώματος στο σύνολο του έργου του σκηνοθέτη).

*26/2-4/3, Ολύμπιον, Αίθουσα Παύλος Ζάννας, Τιμή εισιτηρίου: 4 ευρώ, 3 ευρώ (για τα μέλη), Κάρτα μέλους: 1 ευρώ