Μια παλιά φυλακή γίνεται Σιωπηλός μάρτυρας

Ο Δημήτρης Κουτσιαμπασάκος, μας συστήνει το τελευταίο του ντοκιμαντέρ με τίτλο, «Σιωπηλός Μάρτυρας». Γνωστός ήδη για τις δουλειές του, « Μανάβης» και «Ηθοποιοί: Ημερολόγιο Σπουδής» επιλέγει να μας μυήσει στην κρυφή ιστορία της φυλακής των Τρικάλων. 7 πρόσωπα με διαφορετική σχέση ο καθένας με το κτίριο των φυλακών, 6 χρόνια γυρισμάτων και έρευνας και ένα απρόβλεπτο γεγονός δεν συνθέτουν απλά μια  βιογραφική εικόνα του κτιρίου αλλά θέτουν ερωτήματα και προβληματισμούς για την καταγραφή και τη διαχείριση  μιας αδιάσπαστης ιστορικής μνήμης.

«Στο ντοκιμαντέρ καταγράφεις   την πραγματικότητα για να αφηγηθείς μια ιστορία.  Για να γίνει αυτό πρέπει  πρώτα την πραγματικότητα να την αφουγκραστείς, να την ανακαλύψεις, να την αγαπήσεις με κάποιο τρόπο.»  

H ιδιαίτερη καταγωγή, οι μνήμες, οι εικόνες, οι αφηγήσεις, τα κρυμμένα μυστικά είναι η αφετηρία για την επιλογή του θέματος ενός ντοκιμαντέρ;  Σίγουρα. Όσον με αφορά η αφετηρία για να ξεκινήσω τα γυρίσματα ενός ντοκιμαντέρ ή ακόμα και μιας ταινίας μυθοπλασίας είναι κυρίως βιωματικά. Η βιωματική σχέση με το θέμα μού δημιουργεί το καλύτερο συναισθηματικό και «εγκεφαλικό» περιβάλλον για να το προσεγγίσω. Είναι σαν την πυξίδα που σου δείχνει το δρόμο.

Το ντοκιμαντέρ απαιτεί έρευνα, χρόνο, μελέτη, ανασκαφή πληροφοριών και συναισθημάτων.  Είναι το εξειδικευμένο αλλά και παραμελημένο είδος του κινηματογράφου; Στην συνείδηση του κοινού, ίσως. Παρ’ όλα αυτά είναι το πιο «καθαρό» κινηματογραφικό είδος, με τα λιγότερα δάνεια από τις άλλες τέχνες. Ιδιαίτερα σήμερα όπου κατακλυζόμαστε από μια υπερπροσφορά και κατανάλωση εικόνων, το ντοκιμαντέρ καθοδηγεί το βλέμμα μας πως να ανακαλύψουμε εκ νέου την πραγματικότητα.  

Από το «Μανάβη» στο «Ηθοποιοί: Ημερολόγιο Σπουδής»  και στο «Σιωπηλό Μάρτυρα» ποιες είναι οι κοινές αναφορές τους; Δύσκολη ερώτηση! Ίσως να είναι η αγάπη μου για τα πρόσωπα που κινηματογραφώ. Αυτό σίγουρα.

Ο «Σιωπηλός Μάρτυρας» είναι το τελευταίο σας ντοκιμαντέρ για τις φυλακές Τρικάλων. Είναι το κτίριο ο αδιάσειστος μάρτυρας μιας ιστορίας που δεν καταγράφηκε ποτέ; Ακριβώς. Το κτίριο είναι ο σιωπηλός μάρτυρας της νεότερης ιστορίας μας ιδωμένη μέσα από την οπτική γωνία του εγκλεισμού. Αυτά που «είδε» και «άκουσε»  είναι πολύτιμα για την ιστορική  μας μνήμη αλλά και την πολιτισμική ταυτότητά μας.

Οθωμανικό Λουτρό του 16ου αιώνα, ένα από τα πρώτα έργα που χρηματοδότησε η νεοσύστατη ελληνική κυβέρνηση στη Θεσσαλία, φυλακές, «Κέντρο Έρευνας- Μουσείο Τσιτσάνη». Μια αδιάκοπη εναλλαγή ταυτοτήτων. Μοιάζει σα να θάβουμε λίγο την ιστορία; Πράγματι. Κι αυτό ξεκινάει από το ότι  «ντρεπόμαστε», “ενοχλούμαστε” από ένα τέτοιο «σωφρονιστικό» κτίριο και ότι αυτό πρεσβεύει, θέλουμε στην καινούρια χρήση του να μην συμπεριλαμβάνεται, -και πολύ  περισσότερο να αναδεικνύεται-, το σχετικά πρόσφατο παρελθόν του. Έτσι ως κοινωνία αντιδρούμε με πολύ βίαιο τρόπο απέναντι στην ιστορική μνήμη, όταν δεν μπορούμε να την αποδεχτούμε και να την κατανοήσουμε, την γκρεμίζουμε, την “θάβουμε”.  Μακάρι ο Σιωπηλός μάρτυρας να αποτελέσει αφορμή για  μια ευρύτερη συζήτηση σχετικά με την διαχείριση χώρων μνήμης.

7 πρόσωπα, 6 χρόνια γυρισμάτων. Πώς επιλέξατε τα συγκεκριμένα πρόσωπα και πώς χειριστήκατε το απρόσμενο γεγονός της αποκάλυψης της ταυτότητας του κτιρίου στη διάρκεια της εξέλιξης του ντοκιμαντέρ; Η επιλογή των προσώπων έγινε με βάση την σχέση τους με τον βασικό μας χαρακτήρα, την παλιά φυλακή Τρικάλων. Επιλέξαμε πρόσωπα που να κυοφορούν μνήμες από διαφορετικά στρώματα του πλούσιου παλίμψηστου της φυλακής.  Είτε ως έγκλειστοι, είτε ποινικοί είτε πολιτικοί κρατούμενοι, είτε ως εργαζόμενοι σ’ αυτή. Η απρόσμενη αποκάλυψη της ταυτότητας του κτιρίου ήταν για μας μια απίστευτη ανατροπή, απ’ αυτές που μόνο στις ταινίες μυθοπλασίας συμβαίνουν. Άλλαξαν άρδην τα πάντα. Θεματικά η εστίαση μετατοπίστηκε και από το βιογραφικό πορτρέτο ενός κτιρίου εστιάσαμε στην ιστορική μνήμη και την διαχείριση της.

Το ντοκιμαντέρ αποσκοπεί σε μια όσο το δυνατόν ρεαλιστική απεικόνιση της πραγματικότητας, του βιωμένου γεγονότος. Πώς καταφέρατε να καταγράψετε την εναλλαγή των συναισθημάτων αυτών των ανθρώπων όταν έμπαιναν στο χώρο της φυλακής; Αυτό έγινε με τον εξής απλό τρόπο. Ζήτησα από όλα τα πρόσωπα του ντοκιμαντέρ να μην επισκεφτούν την φυλακή πριν τα γυρίσματα. Πίστευα πως η πρώτη φορά ύστερα από πολύ καιρό θα πυροδοτούσε μνήμες και συναισθήματα. Κι απ’ ό,τι φάνηκε, αυτό ήταν μια σωστή απόφαση.

Τι είναι αυτό που σας γοητεύει στην τέχνη του ντοκιμαντέρ; Στις ταινίες μυθοπλασίας «κατασκευάζεις» μια πραγματικότητα. Υπό αυτή την έννοια «επιτίθεσαι» στην πραγματικότητα και προσπαθείς να την αλλάξεις, να την φτιάξεις έτσι όπως θα ήθελες να είναι, για να φιλοξενήσει την ιστορία σου. Στο ντοκιμαντέρ καταγράφεις   την πραγματικότητα για να αφηγηθείς μια ιστορία.  Για να γίνει αυτό πρέπει  πρώτα την πραγματικότητα να την αφουγκραστείς, να την ανακαλύψεις, να την αγαπήσεις με κάποιο τρόπο.  

Τα βραβεία είναι μια επιβεβαίωση για τη δουλειά σας; Σε εποχές που τα ντοκιμαντέρ αλλά και γενικότερα οι κινηματογραφικές ταινίες γίνονται με πενιχρά μέσα σίγουρα ένα βραβείο αλλά και γενικότερα ένα καλό και ειλικρινή σχόλιο σου δίνει κουράγιο να συνεχίσεις.

Θυμάστε ένα σχόλιο για τη δουλειά σας από κάποιο θεατή που σας εξέπληξε; Ναι, και είναι λιγάκι αστείο. Μια κυρία στον ΔΑΝΑΟ όπου παίζεται ο Σιωπηλός μάρτυρας μετά το τέλος της προβολής με πλησίασε και μου είπε, «Ήρθα να δω τον Σιωπηλό μάρτυρα, του Χίτσκοκ και μόλις ξεκίνησε η ταινία σας ήθελα να φύγω. Έμεινα όμως και την είδα όμως μέχρι τέλους και σας ευχαριστώ πολύ για την συγκίνηση και τον προβληματισμό.»

Στην εμπλοκή σας με τη διδασκαλία, τι είναι αυτό που μεταλαμπαδεύετε στους μαθητές σας; Κατ’ αρχάς τους αντιμετωπίζω ως νεαρούς συναδέλφους και προσπαθώ να μοιραστώ μαζί τους όχι μόνο τις βεβαιότητες μου αλλά -κυρίως- τους προβληματισμούς μου και τις αμφιβολίες μου για την τέχνη του κινηματογράφου. Είναι μια διαδικασία αμφίδρομης μάθησης.

Αναμένεται η νέα σας ταινία μυθοπλασίας. Αυτή τη φορά για ένα αναμορφωτήριο. Έγκλειστοι χώροι, ιδρυματισμός, ανελευθερία, επιβίωση. Τι επιθυμείτε να καταδείξετε; Βρίσκομαι στο στάδιο της εξεύρεσης χρηματοδοτικών πόρων για μια ταινία μυθοπλασίας με τον προσωρινό τίτλο «Κοίλα».  Τόσο εγώ όσο και ο Κώστας Λαμπρόπουλος, ο παραγωγός μου, πιστεύουμε πολύ σ’ αυτή την ταινία. Είναι ένα κοινωνικό-ψυχολογικό δράμα, μια ταινία για την ανάγκη του ανθρώπου για φροντίδα και ανθρώπινη επαφή η οποία δε γνωρίζει σύνορα ή γλώσσα.

info

Σιωπηλός μάρτυρας / Silent Witness του Δημήτρης Κουτσιαμπασάκου Σενάριο: Γλυκερία Πατραμάνη, Δημήτρης Κουτσιαμπασάκος. Έγχρωμο, 72΄

To 2006 η Φυλακή Τρικάλων κλείνει ύστερα από 110 χρόνια λειτουργίας. Επτά πρόσωπα που συνδέθηκαν καθοριστικά με τη φυλακή, επιστρέφουν σ’ αυτήν για να ανασυνθέσουν το παρελθόν της, φωτίζοντας με τις προσωπικές τους αφηγήσεις διαφορετικές όψεις της ιστορίας της νεώτερης Ελλάδας. Τι επιφυλάσσει το μέλλον για το ιστορικό συγκρότημα της φυλακής; Ποια θα είναι η νέα χρήση του; Μια απροσδόκητη ανακάλυψη φέρνει στο φως το κρυμμένο μυστικό του μνημείου και θέτει ένα καίριο ερώτημα: πώς διαχειριζόμαστε την ιστορική μνήμη;

Αίθουσα ΣΤΑΥΡΟΣ ΤΟΡΝΕΣ: Παρασκευή, Σάββατο, Κυριακή 17:00

*Ο Δημήτρης Κουτσιαμπασάκος σπούδασε σκηνοθεσία κινηματογράφου και τηλεόρασης στο  Πανρωσικό Κρατικό Ινστιτούτο Κινηματογράφου της Μόσχας (V.G.I.K).  Έχει σκηνοθετήσει για την τηλεόραση και τον κινηματογράφο ντοκιμαντέρ, σειρές, μικρού και μεγάλου μήκους ταινίες, ενώ δουλειές του έχουν βραβευτεί στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Από το 2000 διδάσκει Υποκριτική στον Κινηματογράφο σε Δραματικές Σχολές μεταξύ των οποίων και η Ανώτερη Σχολή Δραματικής Τέχνης του Κ.Θ.Β.Ε. Από το 2004 μέχρι το 2007 διετέλεσε διδάσκων καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, στο Τμήμα Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας,  ενώ από το 2009 έως το 2015, στην Σχολή Καλών Τεχνών του Α.Π.Θ,  στο Τμήμα  Κινηματογράφου.