O σκοτεινός μύθος της Λένι Ρίφενσταλ

Στα 99 της, γύριζε ταινίες στον βυθό. Την ερωτεύτηκε ο Χίτλερ, την πόθησε ο Στάλιν και ο Μουσολίνι.

Ατιμάστηκε, εκδιώχθηκε, επανέκαμψε νικήτρια. Συζούσε με έναν άντρα 48 χρόνια μικρότερό της.

Η γυναίκα που αγαπήσαμε να μισούμε από τον εικοστό αιώνα.

Oh, what a life!

Το 2000 στο Χόλιγουντ είχε ανοίξει μια μεγάλη συζήτηση σχετικά με το αν είναι σωστή η απόφαση της Τζούντι Φόστερ να προχωρήσει στο πιο φιλόδοξο σχέδιο της καριέρας της. Να γυρίσει σε ταινία τη ζωή της Λένι Ρίφενσταλ, πρωταγωνιστώντας μάλιστα η ίδια στον ομώνυμο ρόλο.

Όταν ανακοίνωσε την απόφαση της, ένα κύμα αντιδράσεων ξεκίνησε σε ολόκληρη την Αμερική. Εβραϊκές οργανώσεις, που διαθέτουν τεράστια ισχύ, αλλά και ευαισθητοποιημένοι πολίτες σε θέματα μνήμης και ιστορίας, πρόβαλαν βέτο. Είναι ντροπή και προσβολή για τη μνήμη εκατομμυρίων ανθρώπων, είπαν. Η Φόστερ έμοιαζε αποφασισμένη.

«Για μένα είναι μια πρόκληση. Είναι η γυναίκα που αγαπήθηκε και μισήθηκε τόσο πολύ ταυτόχρονα τον εικοστό αιώνα».

Οι νεότερες γενιές, που καταναλώνουν απλά τα κινηματογραφικά προϊόντα, φαίνεται πως τσίμπησαν.

Μα ποια είναι αυτή η γυναίκα μυστήριο;

Η Γερμανία του καθήκοντος

Η Μπέρτα Ελενέ Αμαλία Ρίφενσταλ, όπως είναι το πλήρες όνομα της γεννήθηκε στο Βερολίνο.

Με τη ζωή που έζησε λογικά ο μέσος όρος θα έπρεπε να είναι πενήντα χρόνια μικρότερος, επειδή όμως, για μια γυναίκα φαινόμενο, τα όρια υπάρχουν απλά για να ξεπερνιούνται.

Γεννήθηκε σε ένα αυστηρό, τυπικό, βερολινέζικο σπίτι, από πατέρα έμπορο και μητέρα λάτρη της τέχνης. Σε ένα περιβάλλον φαινομενικά φιλελεύθερο,ουσιαστικά όμως, συντηρητικό μέχρις εσχάτων, με αρχές και συνήθειες στρατώνα. Αθλητικό πνεύμα, αγάπη για τη φύση, πειθαρχία, αίσθηση καθήκοντος, μυστικοπάθεια, όσα της έμαθαν και τίμησε και η ίδια ως αρχές της.

Είχε έναν αδελφό τρεισήμισι χρόνια μικρότερο, που κατά μια ειρωνεία της τύχης σκοτώθηκε το 1943 στο ρώσικο μέτωπο, πολεμώντας για τον Χίτλερ, όταν εκείνη διωκόταν ήδη στο εξωτερικό για τις σχέσεις της μαζί του. Σπούδασε χορό και ζωγραφική στην πόλη, που ευνοούσε την τέχνη και παρά τη θέληση του αυστηρού πατέρα της, άρχισε να δουλεύει στο μπαλέτο του Βερολίνου, αλλά και να περιοδεύει στην Πράγα και αλλού.

Ο χορός σταματά απότομα στη ζωή της, όταν μια μέρα περιμένοντας το μετρό τραυματίζεται στο πόδι. Οι αλλεπάλληλες επισκέψεις στους γιατρούς την πείθουν πως δεν γίνεται τίποτε και έτσι αναγκάζεται να αλλάξει ενδιαφέροντα. Σε εκείνον τον ίδιο σταθμό του μετρό βλέπει την αφίσα μιας βουκολικής ταινίας. Στη Γερμανία είναι στη μόδα τα φιλμ των βουνών και η ταινία του δόκτορος Φρανκ «Το βουνό του πεπρωμένου» την έκλεισε για μια εβδομάδα κάθε βράδυ στο σινεμά, που παιζόταν, και την έκανε να του χτυπήσει την πόρτα. Δεκαοκτώ μήνες μετά πρωταγωνίστησε ως ηθοποιός πια, για να ακολουθήσουν μια σειρά από ταινίες μαζί του. Επτά συνολικά ταινίες που σήμερα μπορεί να μας φαίνονται αστείες, στην εποχή τους όμως, έστρωσαν τον δρόμο μιας υγιούς, ένδοξης και μεγάλης Γερμανίας. Οι φιλοδοξίες της βέβαια δεν σταματούν εκεί. Γνωρίζει τον περιβόητο ούγγρο σκηνοθέτη και θεωρητικό του σινεμά Μπέλα Μπάλας και μαζί σκηνοθετούν την ταινία «Γαλάζιο Φως». Ιδρύει μια εταιρία παραγωγής, είναι 30 χρονών και πολύ όμορφη.

Η μούσα του Χίτλερ

Η άνοδος του Αδόλφου Χίτλερ στην εξουσία φέρνει νέα πρόσωπα στην ιεραρχία της Γερμανικής Τέχνης. Ο Χίτλερ εντυπωσιάζεται από τη γυναίκα που βλέπει στα φιλμ των βουνών, διακρίνει το ταλέντο της και ως σκηνοθέτριας και την φωνάζει κοντά του. Θέλει να εικονογραφήσει την άνοδο του αλλά και τη γερμανική ψυχή. Εκείνη ξεκινά γυρίζοντας δύο μικρού μήκους φιλμ και αμέσως μετά φτάνει η στιγμή του «Θριάμβου της θέλησης». Είναι η εποχή του συνεδρίου του ναζιστικού κόμματος στη Νυρεμβέργη και η Ρίφενσταλ παίρνει την κάμερα και κάθεται στο έδαφος, για να κινηματογραφήσει κόντρα τον Χίτλερ, προσθέτοντας του όγκο, κύρος και δύναμη. Τον δείχνει να κατεβαίνει από αεροπλάνα, να χαιρετά με πυγμή. Του φτιάχνει το ίματζ. Τα πλήθη τον αποθεώνουν, το μοντάζ θριαμβεύει και κάνει θαύματα. Όπως και η καινοτόμος κινηματογράφηση που εφάρμοσε, με δεκάδες μηχανές και ειδικά φώτα. Ο ίδιος μένει έκπληκτος με τις ικανότητες της. Ένα διαρκές φλερτ ξεκινά. Εκεί ακριβώς ξεκινά και το μυστήριο. Υπήρξε ή όχι ερωμένη του παράφρονα αρχηγού; Στην αυτοβιογραφία της, που κυκλοφόρησε μόλις το ’92, γράφει: «Με ρωτούν συνέχεια αν είχα κάποιο ρομάντζο μαζί του, αν ήμουν η φιλενάδα του. Όλα αυτά είναι ψέματα και διαδόσεις. Εγώ μόνο γύριζα ντοκιμαντέρ για κείνον». Άνθρωποι που επέζησαν και βρέθηκαν κοντά τους τότε λένε πως τα πράγματα μπορεί να μην είναι και τόσο απλά. Ότι ο Χίτλερ την φλέρταρε διαρκώς ήταν φανερό παντού. Ότι πιθανά εκείνη εκμεταλλεύτηκε αυτή την αγάπη, για να κάνει καριέρα είναι επίσης αλήθεια. Το πόσο, όμως, ενέδωσε ορέξεις του είναι κάτι που ή ίδια το αρνείται μέχρι σήμερα.

«Δεν υπήρξα ποτέ κομουνίστρια αλλά ούτε και ναζί. Δεν άνηκα πουθενά και δεν κοιμόμουν με το Χίτλερ» λέει κάθε φορά που την ρωτούν, πιέζοντας την, οι δημοσιογράφοι. Στους Ολυμπιακούς του Βερολίνου η Ρίφενσταλ υπήρξε πρωταγωνίστρια. Ο Χίτλερ της ανέθεσε ένα φιλμ που ονομάστηκε «Ολύμπια» και σκοπό είχε την εικονογράφηση του τέλειων σωμάτων, των αθλητών που εξιδανικευουν τον μύθο της φυλής, την ισχύ. Σε όλη τη διάρκεια των αγώνων με όσα τεχνικά μέσα της διέθεσαν έκανε έναν μαραθώνιο γυρισμάτων, περισσότερα από 400 χιλιόμετρα φιλμ, για να προλάβει. Δίνοντας βάρος στο μεγάλο μαύρο αθλητή Τζέσι Όουενς, τον οποίο θεοποίησε, δυσαρεστώντας αρκετά μέλη του κόμματος. Έφτιαξε ένα μνημειώδες έργο, γεμάτο μουσική του Μπετόβεν και του Βάγκνερ, που φυσικά γοήτευσε τον Φίρερ.Πολλά χρόνια μετά, ο Ρέι Μίλερ, που γύρισε ένα ντοκιμαντέρ για τη ζωή της συνόψισε τα πάντα σε μια φράση: «Το ταλέντο της ήταν και η τραγωδία της».

Ο Μουσολίνι γοητεύτηκε, ο Γκέμπελς έμεινε έκθαμβος και λέγεται πως υπήρξε εραστής της, ακόμη και ο Στάλιν θέλησε να την γνωρίσει. Εκείνη θαμπωμένη από τη δόξα και τη λάμψη έφυγε για την Αμερική, για να προωθήσει στο Χόλιγουντ την ταινία. Εκεί, για πρώτη φορά, καταλαβαίνει πως δεν είναι παντού αγαπητή. Η θηριωδία των ναζί έχει φτάσει στα αυτιά των Αμερικανών, που διαδηλώνουν εναντίον της και γράφουν έξω από το δωμάτιο της στο «Beverly Hills Hotel». «Leni, go home». Η ίδια επιμένει, συναντά τον Γουόλτ Ντίσνεϊ, ο οποίος αναγκάζεται μετά να το διαψεύσει, του δείχνει το φιλμ της, αναζητά απεγνωσμένα σταρ του Χόλιγουντ που την αποφεύγουν, το φιλμ δεν βρίσκει διανομή και η ίδια γυρίζει πίσω απογοητευμένη.

Η θηριωδία που δεν γνώρισε

Στη Γερμανία η χειρότερη εποχή των διώξεων είναι σε εξέλιξη. Ενώ όλη η Ευρώπη την αποκαλεί Nazi Pin-up girl, n ίδια δηλώνει αποστασιοποιημένη. Συνεχίζει να γυρίζει φιλμ, χρησιμοποιώντας κομπάρσους Τσιγγάνους, λίγο πριν από την εξόντωση τους. Κάποιοι που επέζησαν την κατηγορούν ότι τους υποσχέθηκε σωτηρία και δεν έκανε τίποτε για να τους βοηθήσει. Η ίδια δηλώνει άμοιρη ευθυνών. «Δεν κατάλαβα τίποτε την εποχή εκείνη. Κανείς δεν μου είπε για στρατόπεδα, για ειδική μεταχείριση των Εβραίων, για τρένα, που τους έπαιρναν μακριά». Δεν μπορεί κανείς βέβαια να πιστέψει πως πραγματικά όλα όσα συν γκλόνιζαν τη χώρα έμειναν μακριά από την αντίληψη της Φράου Λένι. Αργότερα ζήτησε επανειλημμένως συγνώμη που δεν γνώριζε, όμως ελάχιστοι θα την συγχωρούσαν. Όσα ακολούθησαν το πιστοποιούν.

Με τους άνδρες υπήρξε πάντα αρκετά μπερδεμένη. Εκτός από τους διάσημους θαυμαστές-εραστές(;) της, πλήθος ανωνύμων την λάτρεψε. Κατά τη διάρκεια της Ολυμπιάδας, ο αμερικάνος δεκαθλητής Γκλεν Μόρις την άρπαξε μπροστά σε ένα κατάμεστο στάδιο, της έσκισε την μπλούζα, και της φίλησε το στήθος. Παντρεύτηκε ένα γερμανό ταγματάρχη, που δεν της στάθηκε ποτέ πιστός και τον χώρισε ύστερα από δύο χρόνια γά- μου, το 1946. Παντρεύτηκε στις 21 Μαρτίου του ’44 και μια εβδομάδα αργότερα ο Χίτλερ την κάλεσε μαζί με το σύζυγο της. «Είχα το προαίσθημα πως ήταν η τελευταία φορά που τον έβλεπα. Στον άνδρα μου δεν απευθύνθηκε ούτε μια φορά… Ήταν οργισμένος. Έλεγε πως η Γερμανία θα αναγεννηθεί μέσα από τις στάχτες της». Η Γερμανία και δρα ρεε και η Λένι γυρίζει το «Τίφλαντ», προσπαθώντας να ανορθώσει το ηθικό της χώρας. Της χλωμής μητέρας. Η αρχή του τέλους έχει φτάσει. Ο Κοκτό, πρόεδρος του Φεστιβάλ Καννών εκείνη τη χρονιά, την καλεί να εκπροσωπήσει τη χώρα με την ταινία της. Η νέα γερμανική κυβέρνηση αρνείται να την στείλει. Η ταινία παίζεται ιδιωτικά, ο Κοκτό την καλεί να δουλέψουν μαζί. Τον συναντά στο Μόντε Κάρλο. Η παγκόσμια κατακραυγή την βάζει σε διεθνή μαύρη λίστα. «Νομίζω πως δεν θα δουλέψω ποτέ πια στο σινεμά» του λέει, «ζούμε σε λάθος αιώνα» της λέει εκείνος.

Τα χρόνια των διώξεων

Τα χρόνια που ακολούθησαν δεν ήταν εύκολα. Αμέσως μετά τον πόλεμο κλείστηκε σε στρατόπεδο των συμμάχων στη Γαλλία για τέσσερα χρόνια, για να δικαστεί ως συνεργάτης των Ες-Ες. Η ίδια ισχυρίζεται πως βασανίστηκε, υπέστη ηλεκτροσόκ και πέρασε δύσκολες ώρες, τιμωρούμενη για κάτι που δεν γνώριζε. Η επίσημη φωνή της γερμανικής προπαγάνδας πλήρωσε το τίμημα της δόξας των χρόνων του ναζιστικού καθεστώτος. Οδηγήθηκε με ισχυρό σοκ σε φρενοκομείο, όπου έμεινε για τέσσερις μήνες, υπέφερε, είδε την περιουσία της να δημεύεται, υπερασπίστηκε τον Χίτλερ ως προσωπικότητα, τον καταδίκασε για τις μεθόδους του. Μιλώντας, χρόνια μετά, στο «Σπίγκελ» είπε:

«Ήταν απίστευτα χαρισματικός, αλλά και αφάνταστα και κακός με τους Εβραίους». Κανείς δεν μοιάζει να την συγχωρεί. Ακόμη και σήμερα, όπου διοργανώνονται εκθέσεις με φωτογραφίες που έβγαλε, υψώνονται πανό αντίδρασης. Η γερμανική επιτροπή Άουσβιτς είναι κατηγορηματική με την περίπτωση της. Το έργο της είναι συνυφασμένο με τον φασισμό, τον οποίο και υπηρέτησε ως προπαγανδίστρια. Παρόλα αυτά υπήρξαν άνθρωποι που έμοιαζαν να γοητεύονται από την προσωπικότητα της. Ο Μικ και η Μπιάνκα Τζάγκερ την φώναξαν στο Λονδίνο να τους φωτογραφίσει. Ο Χέλμουτ Νιούτον, το τα πρώτα του βήματα δήλωνε νος με το έργο και την προσ της συμπατριώτισσας του. Οι εικόνες της λέει σημάδεψαν τις φαντασιώσεις του.

Η Λένι παρόλα αυτά δεν άντεξε την πίεση και έφυγε για την Αφρική. Στο Σουδάν πέρασε ένα μεγάλο μέρος της ζωής της φωτογραφίζοντας την ομορφιά των σωμάτων, όχι, όμως, πια με τον τρόπο των γερμανικών χρόνων, ούτε καν με φολκλόρ διάθεση. Η ανθρωπολογία ήταν πια το ζητούμενο. Έφτασε εκεί το 1955, διαβάζοντας τα βιβλία του Χέμινγουεϊ. Η Αφρική ως χώρος κάθαρσης θα αποτελέσει για δεκαετίες το δεύτερο σπίτι της. Εκεί κόντεψε να χάσει τη ζωή της όταν το 55 τραυματίστηκε θανάσιμα σε ένα αυτοκινητιστικό δυστύχημα και οι γιατροί την είχαν για βδομάδες ξεγραμμένη. Δεν ήταν η πρώτη φορά που βρέθηκε τόσο κοντά στον θάνατο εκεί.

Στο Σουδάν, που οι φυλές των Νούμπα έγιναν οι νέοι συμπατριώτες της. Από εκεί οι εικόνες του φακού κάνουν τον γύρο του κόσμου. Πουλιούνται ακόμη και 500.000 δρχ. η μία. Πριν από αυτό, η ίδια λέει πως δεν της είχε απομείνει τίποτε και κοιμόταν στο πάτωμα, τρεφόμενη με χόρτα. Στα 1968 συναντά έναν άνδρα 48 χρόνια μικρότερο της. Έψαχνε κάποιον για βοηθό οπερατέρ. Ο Χορστ Κέντερ γοητεύτηκε από τη γνωριμία τους και από τότε είναι μαζί. Στα 72 της χρόνια αποφάσισε πως ένα νέο κεφάλαιο αρχίζει για τη ζωή της κι αυτό είναι οι καταδύσεις! Με μια υποβρύχια κάμερα στον Ινδικό ανακαλύπτει τη μαγεία του βυθού. «Θέλω να κάνω φιλμ που δεν θα μοιάζουν με του Κουστό» δήλωνε στα 80 της και έκανε τον κόσμο να απορεί με το θάρρος, το κουράγιο και την αγάπη για ζωή. Μόλις στα 98 της, πετώντας με ένα ελικόπτερο στο Σουδάν, ήρθε για άλλη μια φορά κοντά στο τέλος, όταν αυτό συνετρίβη και μεταφέρθηκε με πολλαπλά κατάγματα στο Μόναχο. Εκεί ζει ακόμα σήμερα, σε ένα προάστιο μαζί με τον σύντροφο, τις αναμνήσεις και τα σχέδια της. Ετοιμάζεται για καταδύσεις στις Μαλδίβες, ενώ οι αντιδράσεις για το παρελθόν της δεν σταματούν. Η χρήση σκηνών από τις ταινίες της πέρσι σε βίντεο κλιπ του νεοναζιστικού συγκροτήματος Rammstein, προκάλεσαν σάλο.

Ο Ρέι Μίλερ γύρισε ένα φιλμ για τη ζωή της ονομάζοντας το «Η υπέροχη και φριχτή ζωή της Λένι Ρίφενσταλ», όπου η ίδια υπερασπίζεται το παρελθόν.

Η φράου Ρίφενσταλ έφυγε από τη ζωή στις 8 Σεπτεμβρίου 2003. Η ταινία βγαίνει σήμερα στις αίθουσες.