Ουδέν νεότερο από το δυτικό μέτωπο: Ο Μεγάλος Πόλεμος στην μικρή οθόνη

Το ομότιτλο κλασσικό μυθιστόρημα του Έριχ Μαρία Ρεμάρκ έφερε ξανά στο προσκήνιο η ταινία «Ουδέν νεότερο από το δυτικό μέτωπο», η οποία προβάλλεται στο Netflix.

Το σχεδόν αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα του 1929 είχε απαγορευτεί στην Γερμανία κατά την ναζιστική περίοδο λόγω του αντιπολεμικού του χαρακτήρα και έχει ξαναγίνει ταινία το 1930 και το 1979. Τώρα επανέρχεται στο προσκήνιο και μας μεταφέρει μια πολύ ρεαλιστική εικόνα της φρίκης του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η ταινία ξεκινάει αποτυπώνοντας τον αρχικό ενθουσιασμό της νεολαίας για τον πόλεμο. Αυτό δεν ίσχυε μόνο στην περίπτωση της Γερμανίας βέβαια. Σύσσωμη η νεολαία της Ευρώπης είχε βγει στους δρόμους τον Ιούνιο του 1914 και καλούσε τις κυβερνήσεις και τους βασιλείς να ξεκινήσουν τον πόλεμο. Ο πόλεμος τότε θεωρούνταν παιχνίδι, κάτι το απλό και το περιπετειώδες, κάτι το ένδοξο. Βλέπετε, οι Ευρωπαίοι πίστευαν ότι αυτός ο πόλεμος θα μοιάζει με τους αποικιακούς τους πολέμους της προηγούμενης περιόδου. Δηλαδή πόλεμοι άνισοι, ενός ισχυρού και τεχνολογικά ανεπτυγμένου κράτους εναντίον ενός ανίσχυρου εχθρού.

Οι αποικιακές εξερευνήσεις των Ευρωπαίων στα πέρατα της Γης είχαν δώσει στον πόλεμο μια ψευδαίσθηση δοξασμένης περιπέτειας. Ο αρχικός ενθουσιασμός του 1914 όμως σύντομα θα έδινε την θέση του στην φρικιαστική πραγματικότητα των χαρακωμάτων. Η ταινία καταφέρνει να αποτυπώσει το κλίμα της ιστορικής πραγματικότητας. Οι αρχικές υποσχέσεις του δασκάλου στους υποψήφιους νεοσύλλεκτους ότι «σε λίγες μόνο εβδομάδες θα φτάσουν στο Παρίσι» απαντώνται από τους τελευταίους με κραυγές ενθουσιασμού, σχεδόν εκστατικές. Σε λίγες μόνο ημέρες όμως θα θάβονταν κάτω από το λασπωμένο πεδίο των ανθρωποφάγων πεδιάδων της Γαλλίας. Όπως χαρακτηριστικά λέει ένας από τους συντρόφους του πρωταγωνιστή Πάουλ την πρώτη ημέρα στα χαρακώματα «Δεν το περίμενα καθόλου να είναι έτσι».

Η ψευδής εντύπωση του πολέμου ως ένα περιπετειώδες παιχνίδι κατακερματίζεται και από τις νέες τεχνολογίες που φέρνει στο πεδίο της μάχης ο Μεγάλος Πόλεμος. Τανκς, βαρύ πυροβολικό, αεροπλάνα και φλογοβόλα όπλα συμβάλουν στην φρίκη του πολέμου. Τεχνολογικές καινοτομίες που ξεπήδησαν από την βιομηχανική ανάπτυξη που είχε γνωρίσει η Ευρώπη τα προηγούμενα χρόνια και αύξησαν κατακόρυφα την φρικιαστική και θανατηφόρα φύση του πολέμου αυτού. Ο τρόμος στα μάτια των πρωταγωνιστών όταν ακούν τον ήχο των γαλλικών τανκς που πλησιάζουν είναι χαρακτηριστικός. Λίγο αργότερα ένας από αυτούς θα καεί ζωντανός από ένα γαλλικό φλογοβόλο. Και βέβαια όλα αυτά για το τίποτα. Ο πόλεμος χαρακωμάτων έφερνε ελάχιστες εξελίξεις από άποψη επίτευξης κάποιου στρατηγικού αποτελέσματος στον πόλεμο. Οι πιο πολύνεκρες μάχες γίνονταν για να μετακινηθεί το μέτωπο μερικές εκατοντάδες μέτρα ή και καθόλου. Επρόκειτο για έναν πόλεμο φθοράς, όπου τα δύο αντιμαχόμενα επιτελεία προσπαθούσαν να νικήσουν επιφέροντας όσο το δυνατόν μεγαλύτερες απώλειες στον αντίπαλο. Η ταινία καταφέρνει να αποτυπώσει και αυτό το κομμάτι της ιστορικής πραγματικότητας, δείχνοντας το γερμανικό επιτελείο να επιμένει να διατάσσει επίθεση, ακόμα και όταν έχει πλήρη γνώση ότι ηττάται συνεχώς στο πεδίο της μάχης και ότι ο γερμανικός στρατός έχει υποφέρει τεράστιες απώλειες. Έτσι εκατομμύρια νέοι άνθρωποι, μια ολόκληρη γενιά, πέθανε για μερικά μέτρα γης στην γαλλική ύπαιθρο. Η ταινία καταφέρνει να έχει έναν χαρακτήρα διττό. Από την μία ιστορικό και από την άλλη επίκαιρο. Μέσω μιας ρεαλιστικής αποτύπωσης των ιστορικών γεγονότων και της αποτρόπαιας πραγματικότητας του Μεγάλου Πολέμου περνάει στο κοινό ένα αντιπολεμικό μήνυμα. Ένα μήνυμα απολύτως απαραίτητο και σημαντικό στην σημερινή συγκυρία. Τα σύννεφα του πολέμου σκεπάζουν και πάλι την Γηραιά Ήπειρο. Ο εθνικισμός βρίσκεται σε έξαρση σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Το «Ουδέν νεότερο από το Δυτικό Μέτωπο» θυμίζει στην Ευρώπη τι σημαίνει πόλεμος. Και φυσικά, για ποιους λόγους πρέπει πάση θυσία να αποτρέψουμε και να σταματήσουμε έναν νέο.