Ζαν Πιέρ Μελβίλ: Κάτι σαν προσέγγιση… ή κάτι σαν παρουσίαση…

Της Βάγιας Δανιηλίδου

Χαρά μεγάλη είναι αυτή και ίσως να το είδα και λίγο σα σημάδι, έχω τα θέματα μου με τα σημάδια, οιωνούς κ.ο.κ.… σε μια χαρακτηριστική σκηνή της ταινίας μας (αναμένεται) υπάρχει μια σαφής αναφορά στον Γκοντάρ και την περιβόητη ατάκα Παρβουλέσκο – Μελβίλ «DEVENIR IMMORTEL ET PUIS…  MOURIR» (ο Γκοντάρ τον βάζει ν’ απαντάει στην ερώτηση «ποια είναι η μεγαλύτερη φιλοδοξία σας»: Να γίνω αθάνατος κι ύστερα να πεθάνω) τη λέει με τον «πομπώδη τρόπο του» ο Ορέστης (Τζιόβας) , είναι από τις λίγες σκηνές στην ταινία που γυρίσαμε αμέσως. Ο Ορέστης είχε πολύ άγχος, βλέπαμε βιντεάκια στο you tube με τη σκηνή Μελβίλ / Παρβουλέσκο ξανά και ξανά , τελικά τα πλάνα βγήκαν σχεδόν «με τη μία»… τους είχα μιλήσει πια τόσο για αυτή τη σκηνή που «προφανώς με σιχάθηκαν οι άνθρωποι» και απλά ήθελαν να ξεμπερδεύουν και να πάνε παρακάτω! Ο Κωνσταντίνος –συν-σκηνοθέτης (Τοπάλης) είχε ενασχόληση με την ακρίβεια των κάδρων οπότε με άφησε στην ησυχία μου, σου λέει η τρελή θα το πάει μόνη της. Το αν πήγε θα δείξει… η νεκροψία…

Όσον αφορά την ταινία σε σύνολο, «τοπική – διεθνής– ανεξάρτητη», είναι στο post, ολοκληρώνεται προσεχώς,  όταν βεβαίως ξεπεράσει σκοπέλους επιτροπών, ΔΣ, αναστοχασμών, ανατροπών, ενστάσεων, κρίσεων, αφορισμών, περικοπών, δαπανών, (επιλέξιμων και μη), ανασχεδιασμών κτλ κτλ… Και το καλοκαίρι θέλουμε να κάνουμε ένα fundraising party, είστε όλοι καλεσμένοι φυσικά. Αρχές Ιούλη, ατζέντα. Λίγο πριν τη δεξίωση του Γαλλικού Προξενείου. Να υπογραμμίσω ότι χωρίς Γαλλία δεν τραβάει ΠΟΤΕ  η ομάδα… γενικότερα. Θα βάλω και Αγγλία – χωρίς  Brexit-  γιατί (μέχρι στιγμής τουλάχιστον) στη χώρα μας κάνουμε «σχεδόν τουρισμό» και παρεμπιπτόντως για έναν περίεργο λόγο και ταινίες…

CERCLE ROUGE

Intro υπόθεσης…  

ΠΑΡΙΣΙ. 70’ς. Ο Corey (Alain Delon) είναι το νεαρό όπλο στον γαλλικό υπόκοσμο που μόλις ελευθερώθηκε από τη φυλακή. Ο αποφυλακισμένος καταζητούμενος Vogel (Gian-Maria Volonté) κρύβεται στο αυτοκίνητο  του Corey. Και οι δύο μαζί καταφεύγουν σ τη βοήθεια ενός αλκοολικού πρώην αστυνομικού (Yves Montand) για μια περιζήτητη ληστεία κοσμημάτων. Ο αστυνομικός επιθεωρητής Mattei (Bourvil), από τον οποίο ο Vogel διέφυγε στην αρχή της ταινίας, προσπαθεί να ανακαταλάβει τους εγκληματίες και κάπως έτσι ξεκινά (μετά τη μία ώρα και) ο cercle rouge…

Μπλε, όχι βαθύ, όχρα και γκρι. Μελβίλ. Γυναίκες ως «όργανα παθητικής καταδίωξης». Υπόκοσμος κυριλέ. Ντελόν, Μοντάν, Βολοντέ, Μπουρβίλ.  Αργόσυρτα πλάνα υπνωτιστικά. ΦΥΣΗ/ΤΕΧΝΗ/ΣΙΩΠΗ. Γαλλία. Μπουρζουά. Περιθώριο. Ένα ρομαντικός μισογύνης; Ένας κυνικός ρεαλιστής; Eνας auteur στη βάση του noir. 13 ταινίες, (στην 14^η πέθανε), όλες στο τρίπτυχο, Άνθρωπος/Διαφθορά/ Εκδίκηση ή Εξιλέωση ή ΑΝΘΡΩΠΙΝΕΣ ΑΔΥΝΑΜΙΕΣ, σκέτο. Εξάλλου «Όλοι οι άνθρωποι είναι αθώοι… και στην πορεία διαφθείρονται»… όλοι. Μέρα σε αποχρώσεις νύχτας και νύχτα σε αποχρώσεις μέρας. Υπάρχει ισορροπία, υπάρχει νηφαλιότητα. Χειρουργικές κινήσεις στον ορισμό των κάδρων. Ειλικρινής, σχεδόν κυνικός όπως αναφέραμε, αλλά πάντα διακριτικός  και κομψός. Η πλοκή κατευθύνει τη δράση και πάλι όχι τόσο. Την ξεχνάς, σε καθηλώνει η παλέτα η ατμόσφαιρα και η ανθρώπινη ψυχρότητα, φαινομενικά τουλάχιστον. Γαλάζιο χρώμα πάντα στο επίκεντρο, μια μελαγχολική αδιάφθορη επανάληψη μοτίβων. Τα γάντια, το χρήμα, ο νόμος, ο κατάδικος, ο μπάτσος. Αβρότητα. Λεπτότητα. Χαρακτήρες μεστοί αν και λίγο επιτηδευμένοι, λίγο αβάν γκαρντ ή  ανφάν γκατέ (;) αλλά και πάλι πάντα προσηλωμένοι στο στόχο, ίσως όπως και ο ίδιος  ο Μελβίλ. Η λέξεις ελεγκά,  νατουραλίσμ τον χαρακτηρίζουν. Όπως και η ΔΥΝΑΤΗ ΣΙΩΠΗ…. «Γιατί εκείνο που στις ταινίες μου οι άνθρωποι παίρνουν για Φαντασία, στην πραγματικότητα είναι Μνήμη∙ πράγματα που πήρε το μάτι μου στους δρόμους ή στις παρέες –παραλλαγμένα, φυσικά, γιατί τρέμω μη δείξω ιστορίες που έζησα στ’ αλήθεια»….

Ο Μελβίλ δεν εξερευνά τη ματαιοδοξία (αν και διέθετε μπόλικη…) αλλά επιλέγει να βρει κάποιες αλήθειες, δίνοντας επιχειρήματα που όμως δεν ευσταθούν ρασιοναλιστικά. “The plot thickens”. Το εναρκτήριο «μότο» που επανέρχεται σαν βραχνάς σε όλη τη διάρκεια της ταινία δε δημιουργεί ακριβώς φαντασιώσεις, σπρώχνει υπαινικτικά την πλοκή και βάζει τους χαρακτήρες να αναρωτιούνται τα φιλοσοφικά τους ερωτήματα και τις δικές τους «ονειρώξεις». Τι συμβαίνει μέσα στον cercle rouge επί της ουσίας;. Γιατί να ψάξουμε ή γιατί να δεχτούμε αυτή την πραγματικότητα; Ούτως ή άλλως όλοι οι «κακοί» είναι στη φυλακή… ή τελικά σκοτώνονται… δεν υπάρχει «γιατρειά» στον κόκκινο κύκλο.  Δεν υπάρχει αλήθεια. Αυτό δηλώνει εξάλλου και ο ίδιος ο Μελβίλ… «Μπορεί να ‘ναι δουλειά άλλων σκηνοθετών να απαντούν στα μεγάλα ερωτήματα! Προσωπικά, δεν με νοιάζει να τα θίγω, δεν έχω καμιά όρεξη να τα ψιλολογώ»…  Ένας λεπτολόγος λοιπόν από την ανάποδη, ένας auteur, ένας καταραμένος ποιητής, ένας ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΑΣ του είδους ή ένας απογοητευμένος ουμανιστής…

 «Σίγουρα ο Μελβίλ, (αναφέρει  ο Ραφαηλίδης), έχει μια θέση δίπλα στον Μπέκετ- κι ας είναι πριμιτίφ. Ο φίλος του ο Γκοντάρ πρέπει να το γνώριζε καλά όταν στο Με κομμένη την ανάσα (όπου κρατάει το μικρό αλλά χαρακτηριστικό ρόλο ενός συγγραφέα – φιλόσοφου) τον βάζει ν’ απαντάει στην ερώτηση «ποία είναι η μεγαλύτερη φιλοδοξία σας»…: Να γίνω αθάνατος κι ύστερα να πεθάνω!…»

 «Από επιτυχία σε επιτυχία και από έκπληξη σε έκπληξη δημιουργεί έναν μύθο γύρω απ’ το όνομα του που κάνει, ότι μπορεί για να τον τροφοδοτεί. Ο ίδιος ισχυρίζεται ότι είναι ο πρώτος που γύρισε ταινία που κόστιζε όσο ένα πλάνο μιας αμερικάνικης (και έχει δίκιο) ότι είναι ο πρώτος καλλιτέχνης παραγωγός (μοναδική εξαίρεση ο Μελιές και οι πιονιέροι), ο πρώτος που ανακάλυψε την αισθητική αξία των αποχρώσεων του γκρίζου (λέει ψέματα), ο πρώτος που κατέβασε την κάμερα στο δρόμο και τα καταγώγια (υπερβάλλει ελαφρώς), ο πρώτος που ανακάλυψε το άσχετο με την εικόνα σπηκάζ (έχει δίκιο)…»… «Ο Μελβίλ /Jean-Pierre Melville, μαζί με τον Μπρεσόν και τον Αστρίκ αποτελούν την ιερή τριάδα των προαγγέλων της Νουβέλ Βάγκ είναι ίσως η πιο γραφική προσωπικότητα της ιστορίας του κινηματογράφου. Γεννημένος το 1917, άρχισε να γυρίζει ταινίες σε ηλικία έξη ετών. Όταν μεγάλωσε και παράτησε τα παιχνίδια, σπούδασε, ασχολήθηκε με το λαθρεμπόριο, τον υπόκοσμο και στον πόλεμο πολέμησε γενναία. Το 1945 ίδρυσε δική του κινηματογραφική εταιρεία και την επόμενη χρονιά γυρίζει το πρώτο του ντοκυμανταίρ, 24 ώρες απ’ τη ζωή ενός κλόουν. Το 1948 γυρίζει την πρώτη του μεγάλου μήκους ταινία, τη Σιωπή της θάλασσας και έτσι υποχρεώνει σοβαρούς και σοβαροφανείς κριτικούς να υποκλιθούν μπροστά σ’ αυτόν τον ανεκδιήγητο ιδιοφυή τυχοδιώκτη…»

(αποσπάσματα από μια κριτική για την ταινία Un flic του Βασίλη Ραφαηλίδη, που δημοσιεύθηκε στο Βήμα, 14-1-75 και στο STUDIO (κιν/κο πρόγραμμα το 1969).

*Το κείμενο αποτελεί εισήγηση της Βάγιας Δανιηλίδου (σκηνοθέτις & σεναριογράφος) πριν την προβολή του ‘Κόκκινου Κύκλου’ του Jean Pier Melville στην Ταινιοθήκη την Τρίτη 2/4/2019 στις 9 μ.μ. 

ΤΑΙΝΙΟΘΗΚΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Αφιέρωμα «Ζαν-Πιερ Μελβίλ: Κλέφτες & αστυνόμοι»

31 Μαρτίου – 5 Απριλίου 2019, αίθουσα Σταύρος Τορνές

Στο αφιέρωμα «Ζαν-Πιερ Μελβίλ: Κλέφτες & αστυνόμοι» θα προβληθούν έξι ταινίες του σπουδαίου σκηνοθέτη: Η σιωπή της θάλασσας (1949), Μπομπ ο εμπρηστής (1956), Ο εφημέριος(1961), Ο χαφιές (1963), Η μεγάλη στρατιά των αφανών ηρώων (1969), Ο κόκκινος κύκλος (1970).

Χώρος: Αίθουσα Σταύρος Τορνές (Αποθήκη 1, Λιμάνι Θεσσαλονίκης)

Τιμές εισιτηρίων: 4€ (γενική είσοδος), 3€ (κάτοχοι CineΚάρταF), Δωρεάν (κάτοχοι CineΚάρταF Gold)

Οι ταινίες και το πρόγραμμα του αφιερώματος ΕΔΩ