Ιάννης Ξενάκης: 23 χρόνια από τον θάνατο του σπουδαίου συνθέτη

Ο Ιάννης Ξενάκης υπήρξε ένας από τους σπουδαιότερους καλλιτέχνες και διανοητές του 20ού αιώνα, που έχει αφήσει πίσω του ένα έργο που συνεχίζει να αποτελεί πηγή έμπνευσης για πολλούς νέους μουσικούς.

Σαν σήμερα, στις 04 Φεβρουαρίου 2001, ο πρωτοπόρος συνθέτης και αρχιτέκτονας άφησε την τελευταία του πνοή σε ηλικία 79 ετών, ύστερα από μακρόχρονες περιπέτειες με την υγεία του, στο Παρίσι.

Γεννημένος στις 29 Μαΐου του 1922, στη Βραΐλα της Ρουμανίας, με καταγωγή από την Εύβοια και τη Λήμνο, ο Ιάννης Ξενάκης έμελλε να γίνει ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες συνθέτες και αρχιτέκτονες σε όλο τον κόσμο.

Το 1938 μετακόμισε στην Αθήνα, προκειμένου να προετοιμαστεί για τις εισαγωγικές εξετάσεις στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Ταυτόχρονα, ο ίδιος έκανε μαθήματα αρμονίας και αντίστιξης με τον Αριστοτέλη Κουντούρωφ, μαθητή του Ιππολίτοφ-Ιβάνοφ. Τότε, ξεκίνησε και να μελετά τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους, κυρίως τον Πλάτωνα. Ήδη, από εκείνη την ηλικία ενδιαφερόταν για τη σχέση των μαθηματικών και της μουσικής, προσπαθώντας να βρει τρόπους με τους οποίους θα ήταν εφικτό να εφαρμοστούν μαθηματικά μοντέλα στην Τέχνη της Φούγκας του Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ.

Ο Ιάννης Ξενάκης σπούδασε μουσική σύνθεση και αρχιτεκτονική δίπλα σε μεγάλους δασκάλους, ενώ υπήρξε για πολλά χρόνια συνεργάτης του Λε Κορμπυζιέ, όταν το 1947 κατέφυγε στη Γαλλία ως πολιτικός πρόσφυγας. Στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο πήρε μέρος στην Αντίσταση, φυλακίστηκε και στο τέλος του 1944, στη διάρκεια των Δεκεμβριανών τραυματίστηκε από μια βόμβα στο πρόσωπο που κατέστρεψε το αριστερό του μάτι.

Καταλυτική υπήρξε η γνωριμία του το 1951 με τον Ολιβιέ Μεσσιάν κοντά στον οποίο παρακολούθησε μαθήματα σύνθεσης. Έγινε διάσημος με το πρώτο έργο που δημοσίευσε, τις “Mεταστάσεις” (1953-54). Από το 1960 και μετά αφοσιώθηκε αποκλειστικά στην σύνθεση. Aπό τότε, ταξίδεψε σε όλο τον κόσμο, δίνοντας μαθήματα και παρουσιάζοντας νέα έργα, όπως τα “Πολύτοπα”, ένα πολυθέαμα ήχου (οργανικού, φωνητικού και ηλεκτρονικού) και φωτός (προβολείς και ακτίνες λέιζερ), συνήθως με ένα πλήθος συμμετεχόντων: Mόντρεαλ (1967), Περσέπολις (1971), Mυκήνες (1978). Aπό το 1967 ως το 1972 δίδαξε στο Πανεπιστήμιο της Iντιάνα στο Mπλούμινγκτον της Aμερικής. Tο 1974 με τη μεταπολίτευση στην Ελλάδα του δόθηκε αμνηστία και έτσι μπόρεσε να επισκεφθεί την πατρίδα του ύστερα από 27 χρόνια αναγκαστικής απουσίας.

https://www.youtube.com/watch?v=zgvausL8QR8

Ο Ιάννης Ξενάκης ξεχώρισε για την πρωτοπορία της δημιουργικής του σκέψης, ως ο συνθέτης που εισήγαγε πρώτος τον επιστημονικό λογισμό στη μουσική συνθετική διαδικασία. Στοχάστηκε δημιουργικά πάνω στην τομή μεταξύ μουσικής, μαθηματικών, επιστήμης και τεχνολογίας. Επινόησε συστήματα σύνθεσης που συσχέτιζαν τη μουσική με τη μαθηματική και αρχιτεκτονική του εμπειρία και εξέφραζαν τις φιλοσοφικές του ιδέες. Οι εργασίες του αναγνωρίστηκαν σ’ όλο τον κόσμο και τιμήθηκε με πολλά διεθνή βραβεία και διακρίσεις. Από το 1983 υπήρξε μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας.

Οι πρωτοποριακές συνθετικές μέθοδοι που ανέπτυξε συσχέτιζαν τη μουσική και την αρχιτεκτονική με τα μαθηματικά και τη φυσική, μέσω της χρήσης μοντέλων από τη θεωρία των συνόλων, τη θεωρία των πιθανοτήτων, τη θερμοδυναμική, τη Χρυσή Τομή, την ακολουθία Φιμπονάτσι κ.ά.

Οι φιλοσοφικές ιδέες του Ιάννη Ξενάκη έθεσαν καίρια το αίτημα για ενότητα φιλοσοφίας, επιστήμης και τέχνης, βάζοντας το δικό τους λιθαράκι στον προβληματισμό για την κρίση της σύγχρονης ευρωπαϊκής μουσικής των δεκαετιών του 1950 και 1960.

*Με πληροφορίες από ΕΡΤ