Όταν μίλησα με τον Πανούση, στα τελευταία του γενέθλια…

Ο Γιώργος Σταυρακίδης θυμάται την συνέντευξη που του έδωσε ο Τζίμης Πανούσης, έντεκα μήνες πριν τον θάνατο του, σε μία ξεχωριστή μέρα…

Τα χρόνια περνάνε γρήγορα και στο ενδεχόμενο μίας τέτοιας διαπίστωσης, έρχονται ημερομηνίες και αναμνήσεις που επικυρώνουν την ταχύτητα των γεγονότων. Ο Τζίμης Πανούσης, αποχώρησε από τούτο τον κόσμο ένα Σάββατο  του Γενάρη, μετά από προσπάθειες ανάνηψης στον «Ερυθρό Σταυρό», χωρίς τελικά να καταφέρουν οι γιατροί να τον επαναφέρουν στη ζωή.

Στις 13 Ιανουαρίου του 2018, η χώρα έμεινε ουσιαστικά με ένα μεγάλο κενό. Του καλλιτέχνη που με την κριτική ματιά, το ταλέντο του, την τόλμη, το καυστικό χιούμορ και την μουσική του, δημιούργησε τον δικό του ξεχωριστό κόσμο που μπορούσε να έχει πιστούς φίλους και πιστούς εχθρούς. Τίποτα στο περίπου. Όλα στο ζενίθ και στο ναδίρ.

Τα τελευταία του γενέθλια, κατά κάποιο τρόπο τα περάσαμε (και) μαζί. Έντεκα μήνες πριν την μεγάλη «απόδραση» του, ο άνθρωπος που διαχειριζόταν τότε τις συνεντεύξεις του, μου ζήτησε να τον πάρω τηλέφωνο στις 12 Φεβρουαρίου. Απόγευμα. Σε ένα σταθερό νούμερο.

Στο ενδεχόμενο μιας συζήτησης με τον Τζίμη Πανούση, με κυριαρχούσε το άγχος μου για τον τρόπο που θα έπρεπε να διαχειριστώ έναν άνθρωπο που κατά καιρούς έχω ακούσει πως έχει αντιδράσει περίεργα σε άλλους. Σκεφτόμουν πως πρέπει να τον «μαζεύω» όποτε ξεφεύγει ή χρησιμοποιεί εκφράσεις που δύσκολα θα μπορούσα να μεταφέρω στη συνέντευξη.

«Η κακή φήμη είναι βαρύ φορτίο, και είναι δύσκολο να απαλλαγείς από αυτήν» έχει πει ο Ησίοδος και σκέφτομαι πως κάπως έτσι τελικά ήταν τα πράγματα για τον Πανούση. Ένας ήρεμος τύπος που μίλησα μαζί του, απάντησε ευγενικά σε όλες τις ερωτήσεις μου, κάναμε μια συζήτηση «φίλων» για όσα συνέβαιναν γύρω μας εκείνο τον καιρό και ανάμεσα σε προβληματισμούς και χιούμορ, μου έφυγε θυμάμαι το όποιο άγχος μπορεί να μου είχε δημιουργηθεί αρχικά(εντάξει, βοήθησε και η μικρή του κόρη τότε, που ήθελε να πάρει τηλέφωνο στη μαμά, καθώς και τα γενέθλια του που ήταν εκείνη τη μέρα της συνέντευξης και μου το αποκάλυψε λίγο πριν κλείσουμε).

Σχεδόν ένα μήνα πριν γιορτάσει τα επόμενα γενέθλια του, ο Τζίμης Πανούσης υπέστη καρδιακό επεισόδιο στο σπίτι του γύρω στη μια το μεσημέρι και εξέπνευσε καθ΄ οδόν προς το νοσοκομείο Ερυθρός Σταυρός που τον μετέφερε ασθενοφόρο του ΕΚΑΒ.

Παρακάτω η συνέντευξη (Δημοσιοποιήθηκε πρώτη φορά τον Φεβρουάριο του 2017)

Τι είναι αυτό που σας απασχολεί, κοινωνικά, αυτές τις μέρες;

Το μεγάλο μας πρόβλημα, που κανένας δε λέει, είναι οι τράπεζες. Δε κάνουν τη δουλειά που θα έπρεπε να κάνουν. Εμείς δίνουμε πάρα πολλά χρήματα για την κεφαλαιοποίηση τους και η δουλειά των τραπεζών είναι να παίρνουν αυτά τα χρήματα, να τα τοκίζουν και να τα δανείζουνε. Μια δουλειά που δε τη κάνουν… Με αποτέλεσμα να μη μπορεί να κινηθεί τίποτα στη χώρα. Εγώ τώρα θέλω μαζί με φίλους να κάνουμε μια μεγάλη δουλειά και δε μπορούμε να τη κάνουμε επειδή οι τράπεζες δε βοηθούν. Έχουν βγάλει τώρα κι αυτό το αίσχος, αυτό το POS, όπου παίρνουν προμήθεια πολύ μεγαλύτερη από οποιαδήποτε άλλη τράπεζα στον κόσμο. Δηλαδή, γίνονται αίσχη που δε μας τα λέει κανείς.

Οι πολίτες, κάνουν πράγματα για να το αλλάξουν αυτό; 

Είναι τόσο μεγάλη η επίθεση που δεχόμαστε… Προσέξτε, παλιότερα μας κόβανε 100 ευρώ από έναν μισθό και γινότανε χαμός, διαδηλώσεις. Τώρα, όταν σου τα κόβει όλα με ένα σατανικά φτιαγμένο σύστημα καταστολής, κοιτάς να εξασφαλίσεις το μέλλον των παιδιών σου, δε μπορείς να έχεις περιθώριο να κάνεις κάτι άλλο. Αύριο μεθαύριο, ίσως από μια ασήμαντη αφορμή να έρθουν τα πάνω κάτω, να αλλάξουν τα πράγματα. Πολεμάνε όλες τις χώρες που έχουν έναν πολιτισμό, όχι μόνο τους Έλληνες. Δηλαδή, και στη Μεσοποταμία που ξεκίνησε ο πολιτισμός, και στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν και στη Συρία τώρα. Καταστρέφουν οποιαδήποτε χώρα έχει πίσω της ένα πολιτιστικό background και μια ιστορία μεγάλη. Θέλουν καταναλωτές, θέλουν ούτε καν να έχουν οικογένεια, γι’ αυτό τώρα τελευταία κάνουν και μια προπαγάνδα απίστευτη με πρόσχημα τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση στα σχολεία και με έχει στεναχωρήσει αυτό πάρα πολύ. Σε παιδάκια της δευτέρας Δημοτικού, τους μαθαίνουν πως υπάρχει και τρίτο φύλο και δε διδάσκουν το πιο απλό πράγμα, πως δεν πρόκειται για μια οργανική λειτουργία σαν το κατούρημα ας πούμε. Ο έρωτας και το σεξ έχουν πάνω από όλα την αγάπη. Μιλάνε για τους ομοφυλόφιλους λες και είναι ζώα. Ένας απίστευτος ρατσισμός. Οι ομοφυλόφιλοι είναι κανονικοί άνθρωποι κι αυτό πρέπει να μάθουν τα παιδιά από μικρή ηλικία.

Θέλω να γυρίσω πίσω, στα χρόνια των Μουσικών Ταξιαρχιών και να μου πείτε μερικές ωραίες αναμνήσεις από εκείνα τα χρόνια σας.

Παραμένει μέρος της ζωής μου εκείνη η περίοδος και συνεχίζουμε βασικά να είμαστε μαζί. Πέρυσι παίξαμε πάλι, κάναμε πολλές συναυλίες και θα το ξανακάνουμε, γιατί σιγά σιγά «φεύγουν» μερικοί και αφού έτσι κι αλλιώς βρισκόμαστε και κάνουμε παρέα, λέμε να ξαναπαίξουμε όσοι είμαστε ακόμα εδώ. Απλώς ένας είναι στη Γαλλία, άλλος στη Γερμανία… Ξέρετε, μετά τις παραστάσεις, τα περισσότερα παιδιά που έρχονται στα καμαρίνια, είναι παιδιά μετανάστες που έρχονται να μας ακούσουν από το εξωτερικό. Ειδικά τώρα στις γιορτές, εδώ στην Αθήνα, το 80% που ερχόταν ήταν άνθρωποι από Γερμανία, από Βέλγιο, από Αγγλία. Δηλαδή, γιατροί, δικηγόροι που ζούνε μακριά και ήρθαν στο καμαρίνι με κλάματα. Η κατάσταση έχει ξεφύγει πάρα πολύ…

Νομίζω πως έχετε πάρει και πολλή αγάπη όλο αυτόν τον καιρό των Μουσικών Ταξιαρχιών

Πολλή αγάπη και πολλή ευθύνη που δε ξέρω κι αν μπορώ να τη σηκώσω με αποτέλεσμα να έχει και αντίκτυπο στην υγεία μου. Ξέρεις, η δουλειά αυτή που κάνουμε εμείς είναι σφουγγάρι. Τώρα που υπάρχει μια θλίψη μεγάλη, αυτή τη θλίψη εγώ τη κουβαλάω πάνω μου. Δε μπορώ να χαρώ. Μπορεί να νιώθω καλά και να μην έχω πολλά οικονομικά προβλήματα, όμως όταν βλέπω φίλους να μη μπορούν να ζήσουν στοιχειωδώς, δε μπορώ να ζήσω κι εγώ χωρίς ντροπή.  Αλλά ξέρετε, είναι στο χέρι μας… Εγώ, επειδή έχω κι έναν γιο 26 χρονών και μιλάμε, του λέω πως πρέπει κάποια στιγμή να πάρουν αυτοί τα πράγματα στα χέρια τους και να κάνουν κάτι, να αλλάξουν, όλες οι δουλειές που βρίσκει ο γιός μου είναι εθελοντικές, ενώ έχει πτυχία και διάφορα άλλα. Δουλειά – εθελοντής αν είναι δυνατόν! Φτάσαμε σε σημείο οι μεγάλες πολυεθνικές να ζητάνε εθελοντές χωρίς ωράριο. Νομίζω λοιπόν πως τα νέα παιδιά θα τα αλλάξουν αυτά, και μάλιστα με βία, αλλιώς δε γίνεται… Ξέρετε, ήταν μια εποχή που λέγαμε να «ψοφήσει η κατσίκα του γείτονα». Αυτό ήταν το απαράδεκτο μότο που χαρακτήριζε τον Έλληνα. Τώρα έχουμε περάσει στο επόμενο στάδιο που είναι «να ψοφήσει ο γείτονας να του πάρουμε τη κατσίκα», από ανάγκη δηλαδή. Είναι μια εξέλιξη θετική όμως αυτή. Μπορεί να έχει μια μνησικακία μέσα της, όμως είναι τουλάχιστον μια μετάβαση σε κάτι άλλο και νομίζω πως τα πράγματα θα δυσκολέψουν κι άλλο αλλά εκεί που έχουμε φτάσει, τελικά κάθε δυσκολία είναι σε καλό.

Το χιούμορ ή η μουσική είναι καλύτερο όπλο στη κατάθλιψη; 

Το χιούμορ είναι μεγάλο όπλο, χωρίς όμως να σημαίνει πως δεν υποβόσκει από κάτω η κατάθλιψη για εμάς που κάνουμε αυτή τη δουλειά. Η μυστική πηγή του χιούμορ είναι η θλίψη, πολλοί συνάδελφοι μου είναι καταθλιπτικοί και δε ξεφεύγω από αυτόν τον κανόνα, απλά πιστεύω κι από την άλλη πως η μουσική είναι πολύ πιο σημαντική από τον στίχο. Η μουσική είναι αυτή που μας κινεί, εγώ έτσι δουλεύω, πιστεύω πιο πολύ σ’ αυτήν. Η μουσική και το χιούμορ λοιπόν είναι δυο όπλα που πρέπει να χρησιμοποιήσουμε και ο κόσμος τα χρησιμοποιεί. Πήγα σε μια συναυλία χθες σε ένα γκρουπ που δεν το ήξερε κανένας και είχε μέσα 2.500 κόσμο! Δηλαδή, γίνονται ωραία πράγματα ερήμην μας

Ένα γκρουπ, εννοείται με νέα παιδιά… 

Ναι, νέα παιδιά, αυτοί που πρέπει πλέον και να γράφουνε. Εμείς γεράσαμε. Εγώ σήμερα έχω γενέθλια, γίνομαι 63 χρονών, δε μπορώ να κάνω τον ροκά πλέον…

Τον τελευταίο χρόνο χάθηκαν πολλοί σπουδαίοι άνθρωποι των τεχνών, με τελευταίο τον Λουκιανό Κηλαηδόνη πριν λίγες μέρες. Νομίζετε πως χάνεται μια εποχή με ήθη και συνήθειες μαζί με αυτούς τους ανθρώπους; 

Είναι τεράστιο το κενό. Αυτή ήταν μια διαβολική χρονιά, έφυγαν σπουδαίοι άνθρωποι, από τον David Bowie και τον Prince που τον αγαπούσα πολύ εγώ… Με τον Λουκιανό, ήμασταν φίλοι πολλά χρόνια, έχουμε γυρίσει μαζί όλα τα Βαλκάνια. Ήταν μεγάλη απώλεια και μεγάλη στεναχώρια. Εκτός από καταπληκτικός άνθρωπος που ήταν, έχει γράψει τα «Μικροαστικά» που για μένα είναι ο σημαντικότερος δίσκος που έχει βγει στην Ελλάδα, ένα διαμάντι…  και ξέρετε λέω, δεν έχει τελειώσει ακόμα αυτό το πράγμα. Φανταστείτε πως 60 άτομα από τη μεγαλύτερη χορωδία του κόσμου, τη χορωδία του Κόκκινου Στρατού, φύγανε από ένα αεροπορικό δυστύχημα φέτος.

Οι αληθινοί καλλιτέχνες, θεωρώ πως έχουν μεγάλους θαυμαστές που τους ακολουθούν πάντα, αλλά έχουν και μεγάλους εχθρούς ή ανθρώπους που τους αντιπαθούν. Νομίζω πως είστε καλλιτέχνης με αυτά τα στοιχεία. Πως είναι λοιπόν να υπάρχετε στον χώρο με τόσο έντονα συναισθήματα; Σας απασχολεί η συμπάθεια ή η αντιπάθεια των ανθρώπων;

Ναι, σε αυτή τη δουλειά μαζεύεις αγάπη και μίσος σε πολύ μεγάλες ποσότητες. Ασφαλώς και με απασχολεί, μάλιστα σε μεγάλο βαθμό. Το παίρνω πάρα πολύ σοβαρά ενώ δε θα έπρεπε και κάποιες φορές το βλέπω να έχει επιπτώσεις μέχρι και στην υγεία μου. Θα πρέπει να τα παίρνουμε τα πράγματα λίγο πιο ελαφριά, αλλά δυστυχώς είναι τέτοια η κατάσταση που δε μπορείς…

Έχετε σκεφτεί να κάνετε λιγότερα πράγματα για να είστε καλύτερα; 

Όχι, όχι, η δουλειά είναι νομίζω το καλύτερο φάρμακο για μένα.

Ποια είναι τα βασικά στοιχεία αυτής της παράστασης που φτιάξατε φέτος; 

Είναι ένα δράμα εποχής, ο τίτλος του είναι “Μουνιάλ” δανεισμένο από το Μουντιάλ, ότι όλα δεν πάνε καλά δηλαδή σε ελεύθερη μετάφραση, είναι ένας «ύμνος» στο αιδοίο θα λέγαμε! Ξέρετε, προσπαθώ να ξεφύγω από τα πολιτικά θέματα και όσα συμβαίνουν αλλά δε τα καταφέρνω τελικά.

Και αυτοί που έρχονται να σας δουν, αποζητούν την πολιτική σας σάτιρα όμως.

Ναι, όλο αυτό ένα αμφίδρομο πράγμα είναι. Πολλές φορές μπορεί να πω κάτι και να μη περάσει, θα το αλλάξω αμέσως και θα πάω κάπου αλλού, υπάρχει δηλαδή ένας αυτοσχεδιασμός , αλλά κρατάω πάντα κι έναν σκελετό.

Έχετε δηλώσει αναρχικός. Ποιολοιπόν θα μπορούσε να είναι το σχόλιο σας για την κυβέρνηση της Αριστεράς, του ΣΥΡΙΖΑ;

Είμαστε πολύ ευχαριστημένοι! Με τον ΕΝΦΙΑ και τη κατάργηση της ιδιοκτησίας εμείς όλοι οι αναρχικοί πετάμε στα σύννεφα… Είναι όλα όπως τα φωνάζαμε τόσα χρόνια, δεν υπάρχει το κράτος, δεν υπάρχει τίποτα… Τα κατακτήσαμε όλα! (γέλια)

Δε ξέρω καθόλου κάποια πράγματα για εσάς και νομίζω κι ο κόσμος το ίδιο, ας πούμε τη μουσική που ακούτε στο σπίτι σας ή τα βιβλία που σας αρέσει να διαβάζετε.

Κοιτάξτε, ακούω κυρίως κλασική μουσική αλλά επειδή περνάω πολλές ώρες με τη κόρη μου, ακούω Justin Bieber, Pussycats Dolls, Ariana Grande… Δε μένει πολλή ώρα για να ακούσω κάτι άλλο. Κάπως έτσι συμβαίνει και με έργα, με βιβλία. Παιδικά δηλαδή κυρίως, με επιστημονική φαντασία. Ξεκουράζομαι λοιπόν, όταν είμαι με τη κόρη μου.

Τα σχέδια του για εκείνο το καλοκαίρι, ήταν μεγάλα και θεατρικά και θυμάμαι πως μου τα έλεγε με ενθουσιασμό. Μαζί με τον Νίκο Κυπουργό στη σύνθεση και τον σκηνοθέτη Κωνσταντίνο Αρβανιτάκη ετοιμάζανε κάτι εξαιρετικό για το Φεστιβάλ Επιδαύρου, που όντως λίγους μήνες μετά, εντυπωσίασε τους θεατές.

Έχω μια πρόταση από το Εθνικό για να παίξουμε το καλοκαίρι στην Επίδαυρο την «Ειρήνη» του Αριστοφάνη. Εγώ θα κάνω τον Τρυγαίο και έχουμε αρχίσει ήδη πρόβες και μου αρέσει πάρα πολύ αυτό! Κοιτάμε τον Αριστοφάνη από μια άλλη πλευρά, δηλαδή είμαστε υπέρ του πολέμου αυτοί που συνεργαζόμαστε. Θα κάνουμε μια «Ειρήνη» διαφορετική, αυτή βασικά που ήθελε ο Αριστοφάνης. Συνήθως γελοιοποιούν τον πόλεμο, ενώ είναι κινητήριος δύναμη, ο πατέρας όλων και μου αρέσει αυτό, δηλαδή περνάμε το μήνυμα πως θα πολεμήσουμε μέχρι θανάτου για να φέρουμε την ειρήνη. Αυτό είναι το νόημα του έργου. Με Καμεράτα επί σκηνής, ένα μιούζικαλ περίεργο αλλά ωραίο, ελπίζω να το πετύχουμε!

Μουσικά τι θα κάνετε; 

Ετοιμάζω κάποιους δίσκους, κάποια δημοτικά, κάποια αντάρτικα, κυρίως λαϊκά ακούσματα δικά μας και ξένα και δουλεύω πάνω σε αυτά, ίσως τα ακούσετε σε κάποιον δίσκο στο μέλλον, αν και δισκογραφία πλέον δεν υπάρχει, αλλά μόνοι μας ό,τι καταφέρουμε.

Κάπου εκεί, η μικρή Φωτεινούλα έχει χάσει πλέον την υπομονή της και διεκδικεί τον πατέρα της για να ακούσουν μάλλον κάποιο από τα αγαπημένα της τραγούδια, σηκώνοντας την άλλη γραμμή του τηλεφώνου, αποζητώντας την προσοχή του… «είναι καλός ο Bieber» μου λέει ο Πανούσης και γελάει…

Ταλέντο, σκέφτομαι. Αυτό έχει αυτός ο άνθρωπος, χωρίς κάτι άλλο. Παίρνει την καθημερινότητα, τα πιο απλά και, ίσως, αστεία (ή σοβαρά) πράγματα και τα κάνει αντικείμενο μελέτης και τέχνης. Αυτοί που το μπόρεσαν, είναι λίγοι. Αυτός το έκανε, ρισκάροντας την υγεία του, τα λεφτά του, την τέχνη του, αλλά πάντα με την αγάπη του κόσμου στις αποσκευές του.

Εκείνα τα γενέθλια του, ήταν τα τελευταία. Όμως, ένα τραγούδι για τον χειμώνα, θα έχει για πάντα τη φωνή του.