X- terra: Οι Μεταμορφώσεις του Ρεμπέτικου

«X-Terra, ένας avant-garde meta-folk δίσκος για δύο όργανο: για πιάνο και φωνή. Τούτη είναι μια προβοκατόρικη επαναφήγηση παλιών ιστοριών, που αποσπάστηκαν από τον φαντασιακά φυσικό τους τόπο και τοποθετήθηκαν στον υπαρκτό, απροσδιόριστο όμως, κόσμο των αφηγητών, σε χρόνο ενεστώτα. Στον X-Terra το «τώρα» κάνει σκλάβο του το «χθες». Διαχρονικά, στον τόπο αυτόν του ενεστώτα κατοικούν ξωτικά.»

Μ’ αυτά τα λόγια παρουσιάζει ο ναουσαίος συνθέτης- μουσικολόγος, επιστημονικός συνεργάτης στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, συγγραφέας πολλών άρθρων, βιβλίων για το ρεμπέτικο και ειδικότερα τον Τσιτσάνη, τη νέα του δουλειά, που σε πολλούς μέσα στην Ελλάδα εικάζω ότι θα θεωρηθεί αιρετική ως βέβηλη, προς τα «ιερά και όσια» της ρεμπέτικης παράδοσης. Προφανώς δεν ονομάζει τυχαία «προβοκατόρικη επαναφήγηση» αυτή τη μορφή των τραγουδιών που μας παραδίδει.

Άλλωστε, ήδη από την ως τώρα διαδρομή του στις αναζητήσεις του στον μαγικό κόσμο του αστικού λαϊκού μας τραγουδιού, ο Ορδουλίδης έχει καταδείξει απόψεις και προθέσεις, τόσο με το συγγραφικό όσο κυρίως με το μουσικό του έργο που βασίζεται στη μελέτη- ανάδειξη του «ανατολικού- λαϊκού πιάνου» – eastern piano project. 

Περί τίνος όμως πρόκειται; Ο δίσκος περιέχει 9 συνολικά κομμάτια, όλα με αγγλικούς τίτλους (και σε παρένθεση τους αρχικούς ελληνικούς), τα 7 αφορούν τραγούδια ρεμπέτικα των Μητσάκη, Τζουανάκου, Σκαρβέλη, Τσιτσάνη, Βαμβακάρη, Μοντανάρη, Τούντα (το περίφημο «εγώ θέλω πριγκηπέσσα» που συναντάται στη μουσική ιστοριογραφία από το 1910,  ως μελωδία σε πολλές χώρες της Ευρώπης και στην Ελλάδα)και δύο τραγούδια «ανωνύμων» (στον δίσκο «the butcher» και «The refugees Carols») σε παραδοσιακές μελωδίες επίσης με διασπορά σε διάφορες χώρες και εθνικές μουσικές.

Αυτό το πρωτογενές υλικό στα χέρια, στο πιάνο του Νίκου Ορδουλίδη και με τη φωνή του Άκη Πιτσάνη κυριολεκτικά μεταμορφώνεται και παρουσιάζεται με ένα σύγχρονο μουσικό τρόπο που κατά τη γνώμη μου μας αποκαλύπτει τα υπέροχα μυστικά τοπία, τον κρυμμένο στα ρεμπέτικα και τις παραδοσιακές λαϊκές μελωδίες μουσικό θησαυρό.

Αν κάποιος υποθέσει ότι σ’ αυτό τον δίσκο θα βρει κάποια πασίγνωστα ακούσματα σε επανεκτελέσεις, διασκευές, ανακατασκευές ή οτιδήποτε παρόμοιο μπορεί να υποθέτει κανείς ότι επιτρέπουν τα όρια του ρεμπέτικου, θα απογοητευτεί. 

Γιατί ο Ορδουλίδης «απελευθερώνει» τα τραγούδια από τα χρονικά ή τοπικά δεσμά τους και τα αποστέλλει εν είδει «μουσικών ξωτικών» σε κάθε γωνιά της μουσικής οικουμένης.

Ο δίσκος δεν είναι για οπαδούς της συντήρησης. Αυτών που εμμένουν σ’ ένα δόγμα τύπου «η παράδοση δεν αγγίζεται, δεν εξελίσσεται», καθώς στιγμές- στιγμές, ακούγοντας το X- terra, νόμιζα ότι παίζει ο Κιθ Τζάρετ  βυζαντινό εσπερινό ή αμανέ, σε διεύθυνση Μάνου Χατζιδάκι.(τηρουμένων των αναλογιών των μεγεθών, ας μη λησμονούμε ότι  Μπράμς, Σκαλκώτας και πόσοι άλλοι «μεταμόρφωσαν» παραδοσιακούς χορούς και μελωδίες αναδεικνύοντας έτσι παγκόσμια έναν θαυμάσιο, φυσικά, τοπικό μουσικό πλούτο). 

Ο Άκης Πιτσάνης λειτουργεί ως ψάλτης, χότζας και  τενόρος, ένα απόλυτα καινούργιο, προσωπικό ύφος ερμηνείας, σα να εμποτίζεται από το παίξιμο στο πιάνο του συνθέτη. 

Αυτό το πιάνο, κάθε φορά που ακούω και ξανακούω τα κομμάτια  είναι λες και κυλά “υγρή” μουσική, έχει νερά, ρυάκια ρέουν, ξάφνου σε συγκεκριμένα σημεία του τραγουδιού, σα να σκοντάφτουν σε πετράδια, βγαίνουν τα στακάτα παιξίματα που μετά ξανακυλούν στην ροή του ποταμού της έμπνευσής του Νίκου Ορδουλίδη.

Επόμενο ήταν να συνομιλήσω με τον Νίκο για το περιεχόμενο του δίσκου.

Άλλωστε συνομιλούμε συχνά, καθώς σ’ αυτά 10-11 σχεδόν χρόνια που τον γνωρίζω, μας έχει δοθεί αρκετές φορές η ευκαιρία να ακούσουμε και να δούμε μαζί τη δουλειά του στο ράδιο ή την τηλεόραση. 

 Για ενστάσεις κι αντιρρήσεις, αν οι επεξηγήσεις για «avant- garde, meta- folk”, κρύβουν κάποια αμυντική στάση, μου απάντησε:

 «Κάθε άλλο. Οι επεξηγήσεις είναι προϊόν πολλών μηνών έρευνας γύρω από το που ανήκει η δουλειά που καταθέτουμε, και ήθελα να είμαστε ακριβείς ως προς αυτό. Το ζήτημα μου γέννησε πάρα πολλά ερωτήματα σχετικά με τα διεθνή μουσικά tags: οι κατηγοριοποιήσεις του μουσικού υλικού με τις οποίες δουλεύει σήμερα η βιομηχανία. Με τη δουλειά αυτή επικαιροποιούμε παλιές ιστορίες, χρησιμοποιώντας σύγχρονες και συχνά ασυνήθιστες γλώσσες. Το προϊόν αυτής της διαδικασίας ανήκει στον ενεστώτα, μα πάντα θα συνδιαλέγεται με το παρελθόν.

Και οι πολλές προσεγγίσεις – αναγνώσεις που γίνονται κατά καιρούς;

«Κάθε κείμενο επιτρέπει πολλές μετα-αναγνώσεις.», λέει ο Νίκος. «Και από κάθε νέα ανάγνωση προκύπτει ένα μετα-κείμενο. Αυτό είναι κάτι αντικειμενικό. Ο πλούτος του ρεμπέτικου και η κάθε νέα προσέγγισή του αποτελούν περισσότερο υποκειμενικά ζητήματα. Ένα κρίσιμο σημείο αφορά στο κατά πόσο η προσέγγιση πραγματοποιείται από τα μέσα. Εμείς, λοιπόν, εκκινώντας από το εσωτερικό του έργου, αναζητούμε τον δικό μας τρόπο έκφρασής του. Ασφαλώς, το ρεπερτόριο αυτό το αγαπάμε πολύ, ίσως διότι μας πείθει για την αλήθεια που κουβαλά, όπως ο καθένας μας την κατανοεί.»

«Η «Λόγια ανάγνωση» είναι ίσως αυτή που προκαλεί πολλές αντιδράσεις, καθώς λένε ότι έτσι αποδυναμώνεται η συναισθηματική σχέση τραγουδιού- λαού;» ήταν ακόμη ένα ερώτημα που με απασχολούσε.

«Κάθε δράση επάνω στο ρεπερτόριο φέρνει μια κάποια αντίδραση.» απαντά. 

« Πιστεύω πως έχουμε ξεφύγει πια από την ιστορική περίοδο, κατά την οποία το ρεμπέτικο προσπαθούσε να ισχυροποιηθεί, ή για να το πούμε διαφορετικά, να απενοχοποιηθεί. Ένα ζήτημα που πάντοτε προκύπτει από τις σχέσεις μεταξύ των δύο ισχυρών (και συχνά βέβαια φαντασιακών) πόλων λόγιου–λαϊκού είναι η αναγνώριση από το πρώτο της αισθητικής υπόστασης και αυτονομίας του δεύτερου. Πάντως, δεν ερευνώ το πολεμικό κομμάτι μεταξύ των πόλων αλλά, εκείνο το κομμάτι της μεταξύ τους επικοινωνίας και σύγκρασης.

Και τελικά, σμίγει η Δύση με την Ανατολή;

«Το Δύση–Ανατολή είναι ένας ακόμη δυναμιτισμένος πόλος. Στα μέρη μας μάλιστα συγκρούονται πριν καν την ίδρυση του σύγχρονου κράτους. Ο ενδιάμεσος τόπος είναι αυτός, πάντως, στον οποίο διαχρονικά δημιουργούνται λειτουργικές πραγματικότητες. Μέσα σε αυτές οι άνθρωποι ζουν και δημιουργούν. Άλλωστε, οι τέχνες ανέκαθεν δείχνουν πως ξεπερνούν τα πολιτικά όρια: τα πολιτιστικά σύνορα σπάνια συμπίπτουν με τα πολιτικά. Οι προσωπικές μου εμπνεύσεις έρχονται από ποικίλους χώρους και τόπους. Το γεγονός ότι σπουδάζω, ερευνώ και καλλιτεχνώ διάφορες παραδόσεις αποτελεί εργαλείο έμπνευσης και δημιουργίας…»

«X- terra» λοιπόν από τις 24 του Απρίλη. 

Οι Μεταμορφώσεις, στα θαυμάσια, πανέμορφα «κρυμμένα Πρόσωπα» του αστικού λαϊκού τραγουδιού,  μεταφέρει από το φαντασιακό τους κάποτε, στο ταραγμένο υπαρξιακά, αξιακά αλλά πραγματικό “σήμερα”, με έμπνευση και γνώση ο Νίκος Ορδουλίδης.

Credits των φωτογραφιών: Γιώργος Ευαγγέλου Σχεδιασμός εξωφύλλου δίσκου: Δημήτρης Αρβανίτης

Ακολουθήστε: www.ordoulidis.gr www.eastern-piano.com www.youtube.com/ordoulidis www.facebook.com/EasternPiano www.theeasternpianoproject.bandcamp.com