Ζωή Σαμσαρέλου: «Το κυρίαρχο στην αρχαιολογία και τη μουσική είναι το βαθύ σκάψιμο στον εαυτό και τις ρίζες»

«Οι σάτυροι, το κρασί, τα πειράγματα αλλά και η θλίψη και η επίγνωση της ματαιότητας του κόσμου, οι εναλλαγές ανάμεσα στα συναισθήματα, στα χρώματα και στη διάθεση, όπως είναι φυσικό κέντρισαν ανά τους αιώνες το ενδιαφέρον των συνθετών και δίνουν τη δυνατότητα για ποικιλία και  μεγάλο εύρος στην ερμηνεία» αναφέρει η σπουδαία πιανίστρια Ζωή Σαμσαρέλου στη συζήτηση μας με αφορμή το νέο της διπλό άλμπουμ «Ek-stasis, Dionysus, Nymphs and Satyrs» που κυκλοφόρησε από την αγγλική εταιρία Divine Art Records.

Εκτός από τις μουσικές της σπουδές ωστόσο, η κ. Σαμσαρέλου είναι απόφοιτος του Τμήματος Αρχαιολογίας και Τέχνης της Φιλοσοφικής Σχολής του Α.Π.Θ.

Το ενδιαφέρον της για τους πολιτισμούς της Μεσογείου και, κυρίως, την αρχαία ελληνική μυθολογία και την επίδρασή της στην κλασική μουσική, την οδήγησε στην ερμηνεία πολυάριθμων πρωτότυπων θεματικών ρεσιτάλ, με σημαντικά παραδείγματα το ρεσιτάλ που διοργάνωσε το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης σε συνεργασία με το Μουσείο του Λούβρου, με τον τίτλο «Αρχαία ελληνική φιλοσοφία και Διαφωτισμός», και τη συναυλία- παράσταση στο Festival des Forêts στην Compiègne της Γαλλίας το 2022, με τον τίτλο «Απόλλων και Διόνυσος-αόρατοι κόσμοι».

Εχει δώσει πολυάριθμα ρεσιτάλ πιάνου και έχει συμμετάσχει σε συναυλίες μουσικής δωματίου στην Ελλάδα, Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία, Γαλλία, Μάλτα, Αίγυπτο, Τουρκία, Συρία, Αλγερία, ενώ έχει εμφανιστεί σε εμβληματικές αίθουσες, όπως η Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας, η Οπερα του Καΐρου και το Ινστιτούτο Αραβικής Μουσικής στο Κάιρο, το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στο Αλγέρι, καθώς και το Ανώτατο Ινστιτούτο Μουσικής στη Δαμασκό και το Conservatorio Nicolò Paganini στην Γένοβα. Πιστεύοντας στην ενωτική δύναμη της μουσικής, έχει συνεργαστεί με Τούρκους μουσικούς σε συναυλίες στην Ελλάδα και Τουρκία.

Έχειι συμπράξει ως σολίστ με ορχήστρες στην Ελλάδα και Τουρκία. Έχει ηχογραφήσει επανειλημμένα για το Γ πρόγραμμα της Ελληνικής Ραδιοφωνίας και έχει μαγνητοσκοπήσει για την ελληνική Τηλεόραση. Εχει ηχογραφήσει για την Arcadia Digital S.A. σε ατομικό CD έργα του A. Piazzolla για πιάνο και έχει συμμετάσχει στο CD που παρήγαγε το Κρατικό Ωδείο με έλληνες συνθέτες και ερμηνευτές.

Η Ζωή Σαμσαρέλου, καθηγήτρια πιάνου στο Κρατικό Ωδείο Θεσσαλονίκης και καλλιτεχνική διευθύντρια του Διεθνούς Φεστιβάλ Πηλίου με διεθνείς διακρίσεις, μιλάει στην Parallaxi  για την ιδέα της με θέμα τον θεό Διόνυσο, θυμάται σημαντικές στιγμές της ζωής και της πορείας της και εξηγεί τους λόγους που παραμένει απογοητευτική η επίδραση της κλασσικής μουσικής σήμερα στη χώρα μας.

Πώς ξεκίνησε η σχέση σας με το πιάνο και τι ήταν αυτό, σύμφωνα με τις αναμνήσεις σας, που θα μπορούσαμε να πούμε πως έπαιξε καθοριστικό ρόλο ώστε να ασχοληθείτε αργότερα με τη μουσική;

Αυτή η ερώτησή σας με πηγαίνει πολύ πίσω, σε ξεχασμένες αναμνήσεις. Γεννήθηκα στο Βόλο σε μια οικογένεια στην οποία η κλασική μουσική έπαιζε σημαντικό ρόλο στην καθημερινότητα. Στην οικογένεια του πατέρα μου και τα 5 αδέρφια σπούδασαν μουσική (πιάνο ή βιολί) και θέατρο σε ωδείο του Βόλου ενώ η μητέρα μου, που είναι Αιγυπτιώτισσα, με τη μετακόμισή της στο Βόλο, μαζί με τις αποσκευές της έφερε και ένα όρθιο πιάνο. Ετσι, με το πιάνο στο σπίτι, και με την οικογενειακή παράδοση και τις αφηγήσεις για τη ζωή στο ωδείο την εποχή του μεσοπολέμου, το να ξεκινήσω τα μαθήματα πιάνου ήταν μια φυσιολογική εξέλιξη. Όταν ήρθε η ώρα να αποφασίσω τι θα κάνω στη ζωή μου, αφού φύγω από το Βόλο, ήταν ξεκάθαρο ότι δεν θα εγκατέλειπα το πιάνο, γιατί είχα ήδη προχωρήσει πολύ και μου είχε γίνει απαραίτητο. Όμως, επειδή ήθελα να προχωρήσω και στο Πανεπιστήμιο, καθώς ήμουν καλή μαθήτρια και είχα ροπή προς το διάβασμα, επέλεξα να σπουδάσω και Αρχαιολογία κι έτσι βρέθηκα στη Θεσσαλονίκη, στο Κρατικό ωδείο και στο ΑΠΘ, να ασχολούμαι με δύο πολύ δύσκολες και απαιτητικές, αλλά συνάμα συναρπαστικές για μένα, σπουδές στην πλάτη μου. Πώς τα κατάφερα τότε, με την τελειομανία που με κατείχε και με ακολουθεί ακόμα, είναι απορίας άξιο. Για πολλά χρόνια μετά, έβλεπα ένα συγκεκριμένο όνειρο ότι πήγαινα στη γραμματεία της Φιλοσοφικής Σχολής, όπου μου έλεγαν ότι δεν μπορεί να εκδοθεί το πτυχίο μου γιατί χρωστούσα κάποιο μάθημα!

Βόλος, Θεσσαλονίκη, Βερολίνο, Αμβούργο για τις σπουδές σας όπως διαβάζω. Τι θυμάστε από όλες αυτές τις στάσεις και τι θα μπορούσαμε να πούμε πως πήρατε από κάθε μία;

Ο Βόλος είναι το ξεκίνημα, πρώτα στο Ωδείο της Ελλης Αδάμ, όπου κάθε χρόνο, μικρό παιδί, εμφανιζόμουν σε συναυλίες με συγγενείς και φίλους να χειροκροτούν με πλατιά χαμόγελα και κατόπιν τα μαθήματα με τη Λέλα Σταμούλη, μια αυστηρή δασκάλα, που όμως μου έθεσε γερές βάσεις ώστε να συνεχίσω στο Κρατικό Ωδείο σε προχωρημένο επίπεδο, τάξη Ανωτέρα Β, με τον Γιώργο Θυμή. Το πέρασμα από μια μικρή επαρχιακή πόλη στη συμπρωτεύουσα και στο αυστηρά δομημένο σύστημα σπουδών του ΚΩΘ με την πληθώρα των υποχρεωτικών μαθημάτων παράλληλα με τις σπουδές στο Πανεπιστήμιο, όπως σας ανέφερα πιο πριν, ήταν ένα δύσκολο ξεκίνημα, κυρίως γιατί ήμουν -και είμαι -πολύ συνεπής σε ό τι αναλαμβάνω. Είχα όμως μεγάλο ενθουσιασμό και η προτεραιότητά μου ήταν η μουσική. Φυσικά ήμουν τακτική ακροάτρια της Κρατικής Ορχήστρας και οποιασδήποτε μουσικής εκδήλωσης γινόταν στην πόλη και συμμετείχα σε συναυλίες όταν και όπου μου δινόταν η ευκαιρία, όπως οι επαναλαμβανόμενες εμφανίσεις μου στις Διεθνείς Μουσικές Ημέρες που διοργάνωνε η  Hellexpo ή η συμμετοχή μου στην ακρόαση νέων καλλιτεχνών από την ΚΟΘ με το κονσέρτο του R. Schumann, το οποίο ερμήνευσα με την ορχήστρα όταν πια είχα ξεκινήσει σπουδές στη Γερμανία.

Όταν ολοκλήρωσα και τις 2 σπουδές μου, από κεκτημένη ταχύτητα, ήθελα να συνεχίσω στο ίδιο μοτίβο και στο εξωτερικό, πιάνο και αρχαιολογία ή κλασική φιλολογία ή ιστορία της Τέχνης, όμως κατάλαβα νωρίς ότι αυτό ήταν πλέον αδύνατον, ότι κάποιο από τα δύο έπρεπε να θυσιάσω κι έτσι ξεκίνησα σπουδές, μετά από εισαγωγικές εξετάσεις, στην Ανώτατη Σχολή Μουσικής του Βερολίνου, τότε ακόμα Δυτικού, αρχικά στην τάξη του ούγγρου πιανίστα Laszlo Simon και κατόπιν του πολωνού Marian Migdal, με τον οποίο και συνέχισα στην Ανώτατη Σχολή Μουσικής του Αμβούργου, όταν πήρε μόνιμη θέση καθηγητή εκεί. Παρόλο που, όπως καταλαβαίνετε, οι σπουδές στη Γερμανία ήταν πολύ απαιτητικές, το να έχω μόνον ένα αντικείμενο για να ασχολούμαι ήταν μεγάλη ανακούφιση για μένα! Το εντός των τειχών Βερολίνο, που εκείνη την εποχή ήταν μια νησίδα πολιτισμού την οποία ενίσχυε με κάθε τρόπο η γερμανική κυβέρνηση, ήταν μια εμπειρία ζωής. Ο Herbert von Karajan ήταν στο τιμόνι της  Φιλαρμονικής, στην οποία εμφανίζονταν κάθε χρόνο μαέστροι και σολίστες που πλέον είναι θρυλικοί για την εποχή μας, Arrau, Argerich, Barenboim, Richter, Lupu, Pollini, Brendel, Zimmermann, Cherkassky, Mutter, ο Horowitz το 1986 στην περιοδεία του σε ευρωπαϊκές πόλεις μετά την επεισοδιακή επιστροφή του στη Μόσχα, για να θυμηθώ κάποια σημαντικά ονόματα που είχα τη μεγάλη τύχη να δω στη σκηνή. Επειδή ακριβώς δεν ήθελα να χάσω αυτή τη μαγευτική ατμόσφαιρα του Βερολίνου, επέλεξα να μην μετακομίσω στο Αμβούργο όταν πέρασα με επιτυχία τις εκ νέου εισαγωγικές εξετάσεις που έδωσα στη Σχολή, κι έτσι πηγαινοερχόμουν Βερολίνο-Αμβούργο μόνον για τα μαθήματα του πιάνου. Κατά συνέπεια, δεν έζησα την καλλιτεχνική ζωή του Αμβούργου, θυμάμαι όμως πάντα το όμορφο κτίριο της Σχολής επάνω στη λίμνη, τις τελικές εξετάσεις μου στην Musikhalle που ήταν μια ωραία εμπειρία, και, φυσικά, μου έμειναν κάποιες σημαντικές φιλίες από εκείνα τα χρόνια, και από το Αμβούργο και από το Βερολίνο, στο οποίο έζησα συνολικά 5,5 χρόνια.

Οι άνθρωποι που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στα πρώτα χρόνια της καλλιτεχνικής σας δημιουργίας ποιοι ήταν;

Είναι άνθρωποι που γνώρισα προσωπικά, όλοι οι δάσκαλοί μου για τους οποίους μίλησα πιο πάνω υπήρξαν σημαντικοί για μένα, να προσθέσω σε αυτούς και τον Γιώργο Χατζηνίκο που με τα μαθήματά του και τις συζητήσεις μας υπήρξε μια πολύτιμη πηγή στήριξης και έμπνευσης για μένα, είναι οι φίλοι μουσικοί μέσα από τις συζητήσεις μας και είναι οι μουσικοί που με διαμόρφωσαν χωρίς να έχουμε γνωριστεί, μέσα από τις ζωντανές συναυλίες τους που έχω παρακολουθήσει, κυρίως στο Βερολίνο, όπως σας ανέφερα πιο πριν ή από τις ηχογραφήσεις τους.

Ιδιαίτερα στέκομαι στον καθηγητή μου Marian Migdal έναν σπουδαίο πιανίστα, ο οποίος έφυγε δυστυχώς νέος, σε ηλικία 67 ετών, το 2015, έχοντας αφήσει πίσω του πλήθος ηχογραφήσεων. Ο Μarian Migdal σπούδασε πλάι στον Bruno Seidhofer (δάσκαλο της Martha Argerich και του Friedrich Gulda) στην Κολωνία και κατόπιν στην Julliard στη Νέα Υόρκη με την εντυπωσιακή πιανίστα Ania Dorfman. Η Dorfman έζησε σε εκείνη την καταπληκτική εποχή που της έδωσε τη δυνατότητα να συνεργαστεί, ως η πρώτη γυναίκα μουσικός, σε ηχογραφήσεις, με το θρυλικό μαέστρο Aρθούρο Toscanini και να αποτελεί μέλος του κύκλου του Vladimir Horowitz, ο οποίος συνδεόταν συγγενικά με τον Toscanini, καθώς είχε παντρευτεί την κόρη του Wanda. Σε αυτόν τον κύκλο εισήγαγε και τον Marian Migdal. Όλα αυτά τα αναφέρω γιατί η παράδοση μεταφέρεται σαν τους κρίκους της αλυσίδας συνδέοντας καθηγητή με μαθητή και, αφού μεταλλαχθεί σύμφωνα με τα δεδομένα της εποχής και της προσωπικότητας του κάθε μουσικού, προχωρά και εξελίσσεται πατώντας πάνω σε γερά θεμέλια. Έτσι, ήταν πολύ συχνές οι αναφορές του καθηγητή μου στην εμμονή του Toscanini  για την ακρίβεια στην απόδοση του μουσικού κειμένου ή στο χιούμορ του Toscanini, αναφορές που άφηναν το αποτύπωμά τους επάνω μου, για παράδειγμα όταν αναφερόταν στους 2 τύπους μαέστρων, αυτόν που διευθύνει έχοντας την παρτιτούρα μέσα στο κεφάλι του και τον δεύτερο, που διευθύνει έχοντας το κεφάλι του μέσα στην παρτιτούρα!  Θα ήμουν ευτυχής αν έχω καταφέρει έστω και σε πολύ μικρό βαθμό να επηρεάσω με παρόμοιο τρόπο τους μαθητές μου.

Θα ήθελα επίσης να επιστρέψουμε στις ρίζες μου, στο Βόλο, μια πόλη με πλούσια ιστορία και παράδοση και με μεγάλη καλλιτεχνική άνθηση τα χρόνια που ζούσα εκεί ως μαθήτρια, που δυστυχώς, κάτι που πολύ με πικραίνει, δεν βλέπω να  συνεχίζεται, παρά αποσπασματικά και μεμονωμένα από κάποιους εμπνευσμένους ανθρώπους. Εκείνα τα χρόνια, υπήρχε ο σύλλογος «Φιλότεχνοι Βόλου» με πρόεδρο την Έρση Σαράτση και με τον λαογράφο Κίτσο Μακρή, τον φωτογράφο Ιππόλυτο Ζημέρη και άλλες προσωπικότητες του Βόλου στο διοικητικό συμβούλιο. Η Έρση Σαράτση, με την οποία αργότερα μας συνέδεσε μια ζεστή φιλική σχέση, παρά τη διαφορά της ηλικίας μας, ήταν μια γυναίκα με απέραντη αγάπη για τη μουσική, που κατάφερνε να φέρνει στο Βόλο καλλιτέχνες που εμφανίζονταν στο Ηρώδειο ή σε μεγάλες διοργανώσεις, κάτι που δεν συνέβαινε σε καμία άλλη επαρχιακή πόλη της Ελλάδας. Έχοντας την αμέριστη στήριξη του ΔΣ των Φιλοτέχνων, μου δινόταν η ευκαιρία να εμφανίζομαι κάθε χρόνο δίνοντας ρεσιτάλ σε εκείνη την πανέμορφη κατάμεστη νεοκλασική αίθουσα του κτιρίου της Εξωραϊστικής Βόλου και στο Steinway πιάνο του συλλόγου – νιώθω ευγνώμων και πολύ τυχερή που έζησα αυτή την εμπειρία.

Είναι γνωστό το ενδιαφέρον σας για τους πολιτισμούς της Μεσογείου και, κυρίως, την αρχαία ελληνική μυθολογία και την επίδρασή της στην κλασική μουσική. Τι σας οδήγησε εκεί;

Ναι, όντως υπήρχε πάντα αυτό ενδιαφέρον, όπως εξάλλου προκύπτει από τις σπουδές μου και από τη συναισθηματική σχέση μου με την Αίγυπτο. Επειδή μόνιμα υπήρχε μέσα μου η αμφιβολία αν έκανα καλά που δεν προχώρησα με τις θεωρητικές σπουδές μου στην αρχαιολογία ή στην Τέχνη γενικότερα, ήθελα κάπως να συνδυάσω αυτούς τους δύο τομείς των ενδιαφερόντων μου, ήταν μια διαδικασία θεραπευτική και μαζί χαλαρωτική για μένα. Έτσι, από πολύ νωρίς, όταν έπεφτε στα χέρια μου κάποια σχετική παρτιτούρα, την φύλαγα με ενδιαφέρον, με φυσικό επακόλουθο να προχωρήσω στην ερμηνεία πολυάριθμων πρωτότυπων θεματικών ρεσιτάλ, όπως το ρεσιτάλ που διοργάνωσε το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης σε συνεργασία με το Μουσείο του Λούβρου, με τον τίτλο «Αρχαία ελληνική φιλοσοφία και Διαφωτισμός», και τη συναυλία- παράσταση στο Festival des Forêts στην Compiègne της Γαλλίας το 2022, με τον τίτλο «Απόλλων και Διόνυσος-αόρατοι κόσμοι». Εδώ θα ήθελα να σας αναφέρω ότι η σχέση μου με τους πολιτισμούς της Μεσογείου ενδυναμώθηκε από πολλές συναυλίες που έδωσα σε σημαντικούς χώρους σε διάφορες χώρες, όταν μου δόθηκε η ευκαιρία να εκπροσωπήσω επανειλημμένα το Κρατικό Ωδείο στις συναντήσεις ωδείων της Μεσογείου που διοργάνωνε η  εταιρία E.Cu.Me. (Echanges Culturels en Méditerranée). Έτσι, έδωσα ρεσιτάλ, μεταξύ άλλων, σε ιστορικές αίθουσες, όπως το Ινστιτούτο Αραβικής Μουσικής στο Κάιρο ή η Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας, το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στο Αλγέρι, το  Ανώτατο Ινστιτούτο Μουσικής στη Δαμασκό και το Conservatorio Nicolò Paganini στην Γένοβα, συμμετείχα σε συζητήσεις με εκπροσώπους άλλων μεσογειακών ωδείων, δίδαξα σε master classes και ανέπτυξα φιλίες που εξελίχθηκαν σε συνεργασίες και συναυλίες στην Τουρκία και τη Μάλτα. Το έντονο ενδιαφέρον μου για αυτούς τους πολιτισμούς με οδήγησε, με τη συμπαράσταση πολλών συνεργατών εδώ στη Θεσσαλονίκη, στην ίδρυση της ECUME  Θεσσαλονίκης, με έδρα μας το Αρχαιολογικό Μουσείο, της οποίας υπήρξα πρόεδρος. Με την εμφάνιση της οικονομικής κρίσης, δυστυχώς, αναγκαστήκαμε να διαλύσουμε την εταιρία, το 2013. Επιπλέον, στο πλαίσιο των «Καβαφείων», που διοργάνωσε η ελληνική πρεσβεία στο Κάιρο και  ήταν αφιερωμένα στον Στρατή Τσίρκα, είχα την ευκαιρία να εμφανιστώ στην Όπερα του Καΐρου.

Κάπως έτσι υποθέτω φτάνουμε και στο τελευταίο σας άλμπουμ με τίτλο «Ek-stasis, Dionysus, Nymphs and Satyrs» που εμπνευστήκατε από την ελληνική μυθολογία και ειδικότερα το θεό Διόνυσο, που έλαβε και εξαιρετικές κριτικές στο εξωτερικό. Μιλήστε μας για αυτό.     

Πράγματι, το άλμπουμ κυκλοφόρησε από την αγγλική εταιρία Divine Art Records τον Ιούνιο του 2023 και είναι διαθέσιμο στο κατάστημα «Μουσική προσφορά» στην Αθήνα, είτε σε είδος είτε διαδικτυακά και σε κάποια επιλεγμένα καταστήματα και, φυσικά, σε όλες τις πλατφόρμες. Ναι, όντως, έχω λάβει πολύ καλές κριτικές σε ηλεκτρονικά μουσικά περιοδικά στο Λονδίνο, το Ontario του Καναδά και στο Coventry της Μ. Βρετανίας και εκτός αυτών, προσκλήθηκα να δώσω μια εκτενή συνέντευξη στο περιοδικό International Piano Magazine του Λονδίνου τον Αύγουστο 2023. Από όσα σας έχω αναφέρει μέχρι τώρα, μπορείτε εύκολα να καταλάβετε πώς έφτασα μέχρι εδώ και πόσο σημαντική είναι αυτή η δουλειά για μένα, είναι ένα έργο ζωής. Ο θεός Διόνυσος είναι ένα αγαπημένο θέμα για τους καλλιτέχνες, είναι αυτονόητο το γιατί. Οι σάτυροι, το κρασί, τα πειράγματα αλλά και η θλίψη και η επίγνωση της ματαιότητας του κόσμου, οι εναλλαγές ανάμεσα στα συναισθήματα, στα χρώματα και στη διάθεση, όπως είναι φυσικό κέντρισαν ανά τους αιώνες το ενδιαφέρον των συνθετών και δίνουν τη δυνατότητα για ποικιλία και  μεγάλο εύρος στην ερμηνεία. Από την αρχική αυτοσχέδια παρόρμηση και τις πρωτόγονες τελετουργίες στις γιορτές του Διονύσου στην αρχαία Αθήνα, με κάποια εξέλιξη που δεν γνωρίζουμε ακριβώς πώς προέκυψε κυρίως για την τραγωδία, γεννήθηκε το αρχαίο δράμα. Το θέατρο και η δημοκρατία συμβάδισαν εκείνη την εποχή στην Αθήνα, ήταν δύο μεγαλειώδεις καινοτομίες που καθόρισαν την πολιτική, κοινωνική και πολιτισμική εξέλιξη της ανθρωπότητας. Όπως προκύπτει, η σημασία του Διονύσου, όπως τον δημιούργησε το μυαλό των αρχαίων προγόνων μας, είναι τεράστια για την εξέλιξη της ανθρωπότητας. Μετά από έρευνα χρόνων, προέκυψε ένα πρόγραμμα διάρκειας 2.30 ωρών, κατανεμημένων σε 24 tracks, με συνθέσεις που καλύπτουν χρονικά την περίοδο που ξεκινάει από το γαλλικό μπαρόκ και, μέσω ρομαντικών, εμπρεσσιονιστών και μετα- εμπρεσσιονιστών συνθετών καταλήγει σε  έλληνες συνθέτες του 20ού και 21ου αιώνα. Το ζητούμενο για μένα ήταν, μέσα από τη μουσική, να καλύψω όλους τους συμβολισμούς, τις έννοιες, τις γνωστές και άγνωστες πτυχές του διονυσιακού μύθου, όπως το κρασί, την άγρια φύση, την έκσταση, το προσωπείο, την μεταμφίεση και το θέατρο, τη μυστηριακή μύηση, το θάνατο και την ανάσταση. Επιπλέον, τα έργα δεν παρουσιάζονται όπως συνηθίζεται, χρονολογικά, αλλά ανά ομάδες, που καθεμιά τους αποτελεί μια μικρή αυτοτελή ενότητα, που, όμως, συνδέεται με τις επόμενες. Θέλοντας να δώσω έναν αφηγηματικό χαρακτήρα στο πρόγραμμα, έδωσα και τίτλους στην κάθε ενότητα, έτσι  που ο ένας να  οδηγεί στον επόμενο, ανεβάζοντας την ένταση σε αυτό το ταξίδι στον μύθο του Διονύσου. Έψαξα πολύ για να βρω τον κατάλληλο τίτλο σε κάθε ομάδα μουσικών έργων και νομίζω ότι αλληλεπιδρούν πολύ καλά μεταξύ τους. Ετσι, προέκυψαν 10 τίτλοι, ξεκινώντας από το Seduction για τον αδιάκριτο σάτυρο απέναντι στη ναϊάδα, προχωρούμε μεταξύ άλλων προς τη Metamorphosis για τις νύμφες που προσπαθούν να αποφύγουν τη λαγνεία του σατύρου αλλά και για τη μεταμόρφωση της ταυτότητας των βακχών κατά τη διαδικασία της μύησης, περνάμε από την Catharsis  για την κατάσταση της ψυχής την ώρα του θανάτου, που συγκρίνεται με την εμπειρία του ανθρώπου που συμμετέχει στα μυστήρια και την έκσταση, και καταλήγουμε στην Transition από την πρωτόγονη κατάσταση στον πολιτισμό.

Πόσο ενδιαφέρον είχε για εσάς ο συνδυασμός των δύο κλάδων που αγαπάτε και σπουδάσατε, της αρχαιολογίας και της μουσικής, σε ένα άλμπουμ και ποιες οι δυσκολίες ενός τέτοιου εγχειρήματος;

Όπως σας ανέφερα πιο πριν, ο συνδυασμός των 2 μου δημιουργεί ένα αίσθημα ανακούφισης, είναι θέμα ισορροπίας. Το κυρίαρχο και για την αρχαιολογία και για την μουσική είναι η ανασκαφή, το βαθύ σκάψιμο στον εαυτό και τις ρίζες. Κι ενώ η αρχαιολογία μας γειώνει, η μουσική μας απο-γειώνει, η πρώτη μας δημιουργεί το αίσθημα της ασφάλειας, πιάνουμε χώμα και πέτρα, η δεύτερη της αν-ασφάλειας, γιατί πώς να πιάσεις τη μουσική και ποιος μουσικός αισθάνεται απόλυτη σιγουριά επί σκηνής, όταν όλα αιωρούνται στον αέρα; Όλα από μια κλωστή κρέμονται κι όμως αυτή η ακροβασία είναι που κρύβει τη γοητεία της. Στην αρχαιολογία παλεύουμε να συγκολλήσουμε τα χειροπιαστά γήινα θραύσματα μπας και ανακαλύψουμε κάτι που θα μας συνδέσει με το παρελθόν μας, ενώ στη μουσική, και στην Τέχνη γενικότερα, παλεύουμε με τα θραύσματα του ίδιου του εαυτού μας, μπας και κάποια στιγμή προβάλει κάποια ηλιαχτίδα που θα φωτίσει εμάς τους δημιουργούς και κατ’ επέκταση και τους ακροατές-θεατές μας. Να ‘τος λοιπόν ο  Toscanini με τον μαέστρο που βάζει το κεφάλι του μέσα στην παρτιτούρα, κι ό τι βγει! Χαίρομαι όμως ιδιαίτερα, για έναν ακόμα λόγο, γιατί αυτή η ενασχόλησή μου με τον Διόνυσο, μου τόνωσε το ενδιαφέρον και διεύρυνε τα διαβάσματά μου ως προς αυτό τον ανεξάντλητο θησαυρό της μυθολογίας και του αρχαίου δράματος, που, αν μη τι άλλο, λειτουργεί χαλαρωτικά επάνω μου.

Πώς ηχογραφήθηκε αυτή η δουλειά και τι θέλατε να δώσετε στους ακροατές σας;

Είμαι ιδιαίτερα ευγνώμων προς το Γιώργο Κουμεντάκη, διευθυντή της Λυρικής Σκηνής και τον Αλέξανδρο Ευκλείδη, διευθυντή της Εναλλακτικής Σκηνής, που μου παραχώρησαν την αίθουσα της Εναλλακτικής με το θαυμάσιο Fazioli πιάνο, κάτι που δεν ήταν καθόλου εύκολο, να βρεθούν δηλαδή 2 συνεχόμενες ημέρες χωρίς εκδηλώσεις και χωρίς πρόβες, ελεύθερες μέσα στον πυκνό προγραμματισμό της Εναλλακτικής. Επίσης, χαίρομαι που είχα πολύ άξιους και έμπειρους συνεργάτες σε αυτό το εγχείρημα, τους ηχολήπτες Θέμη Ζαφειρόπουλο για την ηχογράφηση και τον Κώστα Κόντο για το editing και mastering. Τόσο οι 2 μέρες της ηχογράφησης, δύο συνεχόμενα επτάωρα με ελάχιστα σύντομα διαλείμματα, όσο και οι μήνες που διήρκεσε η οργάνωση όλου αυτού του υλικού ήταν μια περίοδος μεγάλης έντασης και κούρασης και χρειάστηκε να περάσει πολύς καιρός για να συνέλθω μετά από αυτό, ωστόσο αισθάνομαι δικαιωμένη από το αποτέλεσμα, σαν να μπήκαν κάποια πράγματα στη θέση τους. Τι ήθελα να δώσω στους ακροατές μου…μα τίποτα περισσότερο από αυτό που ζητάει ο κάθε καλλιτέχνης, να βρει ο ακροατής κάποιο σημείο ταύτισης, να φωτιστεί κάτι που ο ίδιος δεν μπορούσε και δεν έβρισκε τον τρόπο να το εκφράσει μέσα του, να το συνδέσει με τις εμπειρίες του και τις επιθυμίες του και να νιώσει ότι απελευθερώνεται από το βάρος που κουβαλούσε. Και για να έρθουμε στο προκείμενο, προς τα πού θέλει να στρέψει την προσοχή μας ο Διόνυσος, αν ακολουθήσουμε στις Βάκχες του Ευριπίδη; Οι Βάκχες, παρόλο που είναι μυθοπλασία, ωστόσο μας δίνουν πολλές πληροφορίες για τα διονυσιακά μυστήρια. Το κρίσιμο σημείο είναι νομίζω ότι η κυριαρχία και παντοδυναμία της λογικής, που ξεκίνησε από τον 17ο αιώνα με την ανάπτυξη της επιστήμης και την πίστη ότι ο άνθρωπος μπορεί να ελέγξει και να κρατήσει στα χέρια του τη μοίρα του, πίστη που επεκτάθηκε με μεγάλη ένταση και μέχρι τον 19ο αιώνα, είναι τελικά πολύ αδύναμη για να δώσει λύσεις στα προβλήματα του ανθρώπου. Στον 20ό αιώνα είδαμε να αναδύονται και άλλες δυνάμεις, εσωτερικές και μυστηριώδεις, μέσα από την ψυχανάλυση, τη βία και την τρομοκρατία, ένα ά-λογο στοιχείο που αν δεν αποδεχτούμε, θα μας οδηγήσει στην καταστροφή. Για να μην επεκταθούμε στον 21ο αιώνα, με τις εξελίξεις στην τεχνητή νοημοσύνη που ζούμε καθημερινά, ξεπερνώντας και παραμελώντας την ανθρώπινη φύση μας και βιώνοντας την απομάκρυνση από τη Φύση. Η νέα εξελισσόμενη επιστήμη της νευροπλαστικής που ασχολείται με τις άπειρες και ακόμη άγνωστες σε μας δυνατότητες του εγκεφάλου μάς μιλάει για την ικανότητα του συναισθήματος, όταν το αφήνουμε να εκφραστεί, να αλλάζει τη βιοχημεία και την συμπεριφορά του κυττάρου, ενεργοποιώντας νευρώνες που θα μας οδηγήσουν στην αυτο-ίαση. Είναι εντυπωσιακό πόσο οι αρχαίοι έλληνες, χωρίς να γνωρίζουν τα επιστημονικά δεδομένα, δικαίωσαν τον Διόνυσο ως το θεό του ενστίκτου, του ά-λογου, του πάθους και της αταξίας, ως το θεό που μας φέρνει σε επαφή με τον αληθινό μας εαυτό. Σήμερα η ζωή μας περιστρέφεται γύρω από μια οθόνη, η επικοινωνία γίνεται διαδικτυακά με αποτέλεσμα να χάνουμε την ανθρώπινη επαφή, το συναίσθημα. Καλή η τεχνολογία, αλλά μόνον όταν γίνεται η χρήση της με σεβασμό προς τον άνθρωπο. Αν αυτές ή παρόμοιες σκέψεις ακολουθούσαν τους ακροατές μου κατά την ακρόαση του άλμπουμ, θα μου έδινε χαρά. Για να έρθουμε, όμως, και στη μουσική, θα ήθελα ο ακροατής να αισθανθεί όλες  τις διακυμάνσεις στη διάθεση των σατύρων, από την τρελή χαρά στην απέραντη απογοήτευση, τη μανία των βακχών, τη μαγεία των νυμφών, την αποπλάνηση των σειρήνων, την αγριότητα των κενταύρων, τις τρομακτικές ερινύες, συναισθήματα που πιστεύω ότι όλοι οι συνθέτες αποτυπώνουν πολύ καθαρά στα έργα τους.

Πόσο χώρο δίνει η Ελλάδα σε μουσικούς και μεγάλες εκδηλώσεις κλασικής μουσικής;

Εδώ τα πράγματα είναι δυστυχώς απογοητευτικά. Όταν σπούδαζα στο Βερολίνο, θυμάμαι ότι είχα τη δυνατότητα, που αξιοποίησα στο έπακρο, να δίνω συναυλίες όποτε επιθυμούσα, με ένα απλό τηλεφώνημα. Ήμουν άγνωστη, μια απλή φοιτήτρια, και όμως οι πόρτες ήταν ανοιχτές, κυρίως σε αίθουσες δίπλα σε εκκλησίες που προορίζονταν για εκδηλώσεις και διέθεταν πιάνο με ουρά, φυσικά. Και το ακροατήριο ήταν φανταστικό, ζούσε τη μουσική και χειροκροτούσε με την καρδιά του και μετά τη συναυλία έρχονταν και μου μιλούσαν  και είχα την απορία πώς γινόταν και αυτοί οι άνθρωποι που παρακολουθούσαν τα μεγαλύτερα ονόματα του κόσμου στη Φιλαρμονική έρχονταν σε συναυλίες μου και τις χαίρονταν ειλικρινά. Καμία σχέση με το τι συμβαίνει εδώ. Στις χώρες της βόρειας Ευρώπης ο μουσικός νιώθει ότι προσφέρει έργο στην κοινωνία, ότι η κοινωνία τον χρειάζεται και του το δείχνει, το εκφράζει, του το ανταποδίδει. Στη χώρα μας υπάρχουν κάποιοι μεγάλοι οργανισμοί, κυρίως στην Αθήνα και κάποιες οάσεις στην επαρχία, που προσφέρουν έργο, όμως αυτό δεν αρκεί, είναι κόκκος στην άμμο. Όταν υπάρχουν μόνον 2 Κρατικές ορχήστρες και μία της Λυρικής, πώς θα απορροφηθούν όλοι οι νέοι μουσικοί; Όλα ξεκινούν από την κρατική μέριμνα απέναντι στην Τέχνη, η οποία θα διαμορφώσει και τη στάση της κοινωνίας.

Με πολυετή θητεία ως καλλιτεχνική διευθύντρια του Διεθνούς Φεστιβάλ Πηλίου, τι θεωρείτε επιπλέον πως πρέπει να κάνει η Πολιτεία για να έρθουν πιο κοντά οι νέοι στην καλή μουσική;

Για να συνεχίσω τις προηγούμενες σκέψεις μου, ας σκεφτούμε μόνον τι θέση έχουν τα καλλιτεχνικά μαθήματα στη σχολική εκπαίδευση. Αυτά τα μαθήματα, δυστυχώς, απαξιώνονται και  μάλιστα στις τελευταίες τάξεις, αν είναι δυνατόν, καταργούνται, υπέρ των μαθημάτων που είναι στο πρόγραμμα των πανελληνίων, ενώ θα έπρεπε το αντίθετο να συμβαίνει, δηλαδή οι ώρες διδασκαλίας τους να αυξάνονται, ως μια ψυχολογική διέξοδος στο στρες που ζουν αυτά τα παιδιά. Δεν εννοώ ότι όλοι πρέπει να γίνουν καλλιτέχνες, καθόλου, εννοώ ότι θα έπρεπε μέσα από το σχολικό πρόγραμμα να δίνεται η δυνατότητα στον μαθητή να προσεγγίσει την Τέχνη γενικότερα, να αξιοποιήσει τις ανεκτίμητες δεξιότητες που η ενασχόληση με ένα μουσικό όργανο θα του προσφέρει στη ζωή του, να αγαπήσει τη μουσική και να την εντάξει στην καθημερινότητά του με κάποιο τρόπο. Στις βόρειες χώρες υπάρχουν αναρίθμητες ερασιτεχνικές ορχήστρες ή σύνολα μουσικής δωματίου ή χορωδίες -που τελικά δεν είναι καθόλου ερασιτεχνικό το επίπεδό τους- ως μια απασχόληση για ανθρώπους όλων των ηλικιών, με ευεργετικές προεκτάσεις στην ψυχολογική τους υγεία. Ένα μεγάλο θέμα είναι η διαβάθμιση των μουσικών σπουδών. Με τι κίνητρο θα πάει ένα παιδί να σπουδάσει μουσική, να αφιερώσει άπειρο χρόνο και να καταβάλει μεγάλη προσπάθεια για να ολοκληρώσει τον κύκλο και, τελικά, να πάρει ένα δίπλωμα που δεν έχει κανένα αντίκρυσμα; Και γιατί να επιλέξει να σπουδάσει σε ένα ωδείο με αυστηρή δομή και απαιτήσεις, όπως το Κρατικό ωδείο -είμαι καθηγήτρια σε αυτό από το 1994 – ή σε κάποια άλλα, ελάχιστα, σοβαρά ωδεία της χώρας και όχι σε ένα ωδείο με πολύ πιο χαλαρή δομή, απ’ όπου θα αποφοιτήσει χωρίς κόπο και με άριστα, τη στιγμή που το δίπλωμα που θα πάρει και από τα δύο θα είναι ισότιμο; Υπάρχει ένα Κρατικό ωδείο στη χώρα, ένα και μοναδικό, ενώ θα έπρεπε να υπάρχουν παραρτήματα σε όλες τις μεγάλες πόλεις, για το οποίο, από τότε που φοιτούσα ως σπουδάστρια, γνωρίζω ότι γίνονται προσπάθειες να αποκτήσει την Ανώτατη βαθμίδα, όμως, συνεχώς, όλο πλησιάζουμε σε αυτό και όλο απομακρυνόμαστε, τελικά. Επιτέλους, ας δει αυτά τα θέματα η πολιτεία και ας βάλει τα πράγματα στη θέση τους και ας δώσει σε κάθε ίδρυμα την αναγνώριση που του αξίζει! Από το 2000 διοργανώνουμε στη Ζαγορά, και στο Ανατολικό Πήλιο γενικότερα, το Διεθνές Φεστιβάλ Πηλίου που είναι Ακαδημία και Φεστιβάλ κλασικής μουσικής, με τη συμμετοχή μουσικών από όλες τις χώρες της Ευρώπης, της Ασίας, των ΗΠΑ και της Λατινικής Αμερικής. Αρχικά, για 15 χρόνια είχα μόνη μου την καλλιτεχνική-και όχι μόνον-  ευθύνη του φεστιβάλ και από το 2015, που η διοργάνωση επεκτάθηκε με το Φεστιβάλ βιολοντσέλου, είμαστε πλέον 2 οι καλλιτεχνικοί διευθυντές, μαζί με τον βιολοντσελίστα Δημήτρη Καραγιαννακίδη. Με πολλή αγάπη για τη μουσική και την εκπαίδευση αφιερώνουμε και οι 2 πολύ χρόνο για να μπορέσει να πραγματοποιηθεί αυτό το φεστιβάλ. Για φέτος, διοργανώνουμε και το 1ο Φεστιβάλ πιάνου και, βέβαια, τα καθιερωμένα μαθήματα στο βιολί. Σε όλα τα όργανα προσκαλούμε κορυφαίους μουσικούς από την Ελλάδα και το εξωτερικό.  Έχουν περάσει από το φεστιβάλ εκατοντάδες μαθητών όλα αυτά τα χρόνια, από μικρά παιδιά του δημοτικού μέχρι φτασμένους μουσικούς με βραβεία σε διεθνείς διαγωνισμούς, ενώ πολλά από αυτά τα παιδιά μας επισκέπτονται για συνεχόμενες χρονιές. Παρατηρώ με χαρά πόσο ωφέλιμη είναι για τους έλληνες μαθητές η συναναστροφή με μαθητές συνομιλήκους τους από την Ελλάδα και από άλλες χώρες. Το χαλαρό περιβάλλον στη φύση -inspiration in Nature είναι το motto μας- η παρέα, η συνεργασία σε μουσικά σύνολα, όπως η ορχήστρα βιολοντσέλων και πολλά σύνολα εγχόρδων, απελευθερώνουν τους μουσικούς, που δίνουν τον καλύτερο εαυτό τους.  Επιπλέον, από τα πρώτα ήδη χρόνια, υπήρξε μεγάλο το μέλημά μου για την προσέγγιση των ντόπιων παιδιών  και του κόσμου γενικότερα. Δώσαμε συναυλίες στις πιο απομακρυσμένες περιοχές, οργανώσαμε μουσικές και θεατρικές παραστάσεις με τη συμμετοχή των παιδιών του τόπου και των παιδιών της Ακαδημίας, παρουσιάζουμε τα όργανα στα παιδιά. Οι δε κάτοικοι του χωριού, ενώ στην αρχή ήταν κάπως επιφυλακτικοί μαζί μας, τώρα θεωρούν δεδομένο ότι θα έρθουν στις συναυλίες μας και τις χαίρονται μάλιστα, απ’ ό τι καταλαβαίνω από τις εκδηλώσεις τους. Θέλω να πω με όλα αυτά ότι τα παιδιά και οι άνθρωποι είναι ανοικτοί, η μουσική ενώνει, αρκεί να δημιουργήσεις το κατάλληλο περιβάλλον, όχι μόνον εξωτερικά, αλλά ως συμπεριφορά, διάθεση και αντιμετώπιση.

Οπότε ποια μπορούμε να πούμε πως είναι τα επόμενα σχέδια σας;

Όπως σας ανέφερα πιο πάνω, χρειάστηκε αρκετός χρόνος για να χαλαρώσω και να αδειάσω από την ένταση της ηχογράφησης και προετοιμασίας του άλμπουμ, νομίζω ότι και το θέμα του Διονύσου και των Βακχών με όλα τα βαριά και άγρια ένστικτα που αντιπροσωπεύουν με επηρέασε πολύ, ώστε να χρειάζομαι αποφόρτιση – να θυμηθούμε κι εδώ τον μαέστρο που μπαίνει με το κεφάλι του στην παρτιτούρα!  Επιπλέον, ένα ατύχημα με ένα σπάσιμο στην κνήμη με καθήλωσε στο σπίτι για αρκετό καιρό, οπότε η άμεση προτεραιότητά μου είναι η προώθηση του άλμπουμ. Τον ερχόμενο Ιούνιο θα συμμετάσχω για δεύτερη φορά, μετά από πρόσκληση, στο Festival des Forêts βόρεια του Παρισιού, ενός από τα σημαντικότερα φεστιβάλ της Γαλλίας, μαζί με την ηθοποιό και συνθέτρια Φένια Παπαδόδημα, σε ένα πρόγραμμα που αναφέρεται στην ελληνική αρχαιότητα και τους Ολυμπιακούς αγώνες. Επιπλέον, ένα νέο  πρόγραμμα, μια καινούργια δραστηριότητα και μια επέκταση του φεστιβάλ είναι στα σκαριά, αλλά για όλα αυτά θα χαρώ να μιλήσουμε στο μέλλον.