Οι άνθρωποι που παλεύουν για να σταματήσουν το γκρέμισμα του ιστορικού Τσιμεντάδικου

Λέξεις: Βασίλης Ντόβρος, Μαίρη Μουρσελά

Στην είσοδο της Χαλκίδας, πριν την υψηλή γέφυρα, στην πλευρά της βοιωτικής ακτής, ανάμεσα σε δαντελωτούς κόλπους και εντός του Αρχαιολογικού χώρου της Αυλίδας, στέκουν ανενεργές εδώ και μία δεκαετία, οι εντυπωσιακές εγκαταστάσεις του εργοστασίου παραγωγής Τσιμέντου, που η ιστορία του είναι άμεσα συνυφασμένη με την κοινωνική, πολιτική και πολιτιστική ζωή της Χαλκίδας αλλά και την ανοικοδόμηση της Ελλάδας στα μέσα του 20ου αιώνα.

Ο κίνδυνος

Σύμφωνα με τις σχεδιαζόμενες κινήσεις της φερόμενης ιδιοκτήτριας εταιρίας ΑΓΕΤ ΗΡΑΚΛΗΣ, στόχος είναι η συνολική κατεδάφιση όλου του συγκροτήματος και στην θέση του η ανάπτυξη ενός Επιχειρηματικού Πάρκου Ειδικού Τύπου Εφοδιαστικής Αλυσίδας (LOGISTICS). Οι εργασίες απομάκρυνσης των μεταλλικών στοιχείων του συγκροτήματος έχει ήδη γίνει σε μεγάλο βαθμό και το επόμενο βήμα είναι η έκδοση της άδειας κατεδάφισης για όλα τα κτήρια του πρώην εργοστασίου.

Σε περίπτωση κατεδάφισης, η εκμετάλλευση του χώρου βάση των σχεδιαζόμενων χρήσεων, θα προκαλέσει ανεπανόρθωτες καταστροφές στον Αρχαιολογικό χώρο και στο περιβάλλον. Είναι ορατός ο κίνδυνος να υποβαθμιστεί ο κλειστός κόλπος του Νότιου Ευβοϊκού, να επιβαρυνθούν οι τοπικές μετακινήσεις και το κυριότερο να εξαφανιστεί ένα μεγάλο μέρος του κτηριακού αποθέματος της Βιομηχανικής κληρονομιάς και της κοινωνικής, ταξικής, εργατικής, βιομηχανικής μνήμης της Εύβοιας. Επιπλέον οι εγκαταστάσεις των LOGISTICS για να λειτουργήσουν χρειάζονται μικρό αριθμό εργαζομένων, οπότε θα συνεισφέρουν ελάχιστα στην οικονομική ζωή της τοπικής κοινωνίας.

Ιστορικό

Το εργοστάσιο των Τσιμέντων Χαλκίδας είναι ένα από τα τέσσερα παλαιότερα και σημαντικότερα εργοστάσια του κλάδου μαζί με αυτά που βρίσκονται Ελευσίνα, Δραπετσώνα και Βόλο. Η εταιρεία «Τσιμέντων Χαλκίδος ΑΕ» ιδρύθηκε το 1926, η πρώτη μονάδα του εργοστασίου λειτούργησε το Δεκέμβρη του 1930 και έκλεισε οριστικά το 2013. Δέχθηκε διαδοχικές επεκτάσεις από το 1930 έως το 1976, αποκτώντας 4 μονάδες, ενώ άλλαξε επανειλημμένα ιδιοκτησιακό. Λόγω της διαδοχικής προσθήκης μονάδων κατά το διάστημα λειτουργίας, το συγκρότημα είναι μία ζωντανή μαρτυρία της εξέλιξης της παραγωγής τσιμέντου από τον Μεσοπόλεμο έως τα τέλη του 20ού αι.

Παράλληλα, έντεκα χρόνια μετά την έναρξη λειτουργίας του εργοστασίου, οι Γερμανοί δίνουν εντολή διαπλάτυνσης της οδού που συνέδεε την Χαλκίδα με την Αυλίδα για την μεταφορά του τσιμέντου και κατασκευή αεροδρομίου στην Τανάγρα και έτσι έρχονται στην επιφάνεια τμήματα αρχαίου ναού. Έτσι τον Ιούλιο του 1941, ο Έφορος αρχαιοτήτων Ι. Θρεψιάδης διενεργεί ανασκαφή και αποκαλύπτεται επιγραφή που τοποθετεί στην θέση αυτή τον Ναό της Αυλιδείας Αρτέμιδος, συνεπώς και τον τόπο που είναι συνδεδεμένος με την Τραγική ιστορία της Θυσίας της Ιφιγένειας και την απαρχή του Τρωικού πόλεμου.

Πάρα την μεγάλη σημασία ιστορικά του αρχαιολογικού χώρου και η ταύτιση του με το μύθο της θυσίας της Ιφιγένειας, αυτός βρίσκεται κάτω από την «σκιά» του ιδιαίτερα επιβλητικού Τσιμεντάδικου. Επιπλέον για πολλά χρόνια κατά την λειτουργία του, οι τόνοι τσιμεντόσκονης επικάθονταν στην γύρω περιοχή και στην πόλη της Χαλκίδας με συνεχή υποβάθμιση του αέρα αλλά και του ευρύτερου φυσικού-ιστορικού τοπίου. Η παύση των δραστηριοτήτων του έδωσε μια κυριολεκτική ανάσα στην περιοχή και στους κατοίκους, που αν και πλήττονταν λόγω της ανεργίας των πρώην εργαζόμενων, ανταμείφτηκαν με μία άμεση αναβάθμιση του περιβάλλοντος τους.

Αξία συγκροτήματος

Σε αυτή την συνθήκη η αξία του συγκροτήματος αμφισβητείται έντονα τόσο από την πλειοψηφία της τοπικής κοινωνίας όσο και από ειδικούς με βάση τα συνήθη κριτήρια χαρακτηρισμού των νεότερων μνημείων. Ωστόσο σε πρόσφατο ψήφισμα του ελληνικού τμήματος του TICCIH (Διεθνής Επιτροπή για την Διατήρηση της Βιομηχανικής Κληρονομιάς http://ticcih.gr/) στις 12 Μαΐου αναφέρει μεταξύ άλλων: «το ιστορικό συγκρότημα των Τσιμέντων Χαλκίδας, με τις υλικές και άυλες διαστάσεις της ιστορίας του, διαθέτει τις αξίες εκείνες –ιστορική, κοινωνικό/οικονομική, τεχνολογική αρχιτεκτονική– που το καθιστούν μνημείο βιομηχανικής κληρονομιάς όχι μόνο για την πόλη της Χαλκίδας και την Εύβοια, αλλά και για ολόκληρη τη χώρα. Δεδομένου δε ότι μέχρι σήμερα δεν έχει κηρυχθεί διατηρητέο άλλο συγκρότημα παραγωγής τσιμέντου στην Ελλάδα. Επομένως το εργοστάσιο Τσιμέντων Χαλκίδας μπορεί να είναι το μοναδικό δείγμα αυτού του βιομηχανικού κλάδου που θα διασωθεί.»

Προοπτικές επανάχρησης/αποκατάστασης

Τα παραδείγματα διάσωσης και επανάχρησης τέτοιων βιομηχανικών συγκροτημάτων είναι πολλά από την διεθνή πρακτική. Από τα γνωστότερα είναι το εμβληματικό LanschaftsPark στο Duisburg της Γερμανίας, όπου σχεδιάστηκε το 1991 από τους Latz + Partner στους χώρους μίας βιομηχανικής μονάδας παραγωγής άνθρακα και χάλυβα που σταμάτησε την λειτουργία της το 1985. Οι αρχιτέκτονες επεμβαίνοντας σε μια περιοχή ιδιαίτερα μολυσμένη, πρότειναν ένα πάρκο με σκοπό να λειτουργήσει για να θεραπεύσει και να κατανοήσει το βιομηχανικό παρελθόν, αντί της προσπάθειας να το απορρίψει.

Σε αυτή την κατεύθυνση έχει εκφραστεί και το όραμα αριθμού πολιτών και Πολιτιστικών Συλλόγων της Χαλκίδας ώστε να αποδοθεί ο χώρος του Τσιμεντάδικου στην πόλη και να γίνει ένας πνεύμονας πολιτισμού και καινοτομίας, ένα δηλαδή πολυδύναμο κέντρο για τον πολιτισμό, τον αθλητικό και θαλάσσιο τουρισμό καθώς και για την εκπαίδευση και έρευνα. Με αυτόν τον τρόπο και σε συνδυασμό με την ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου της Αυλίδας θα μπορούσε να μετατραπεί σε ένα μοναδικό Τοπόσημο της πόλης με διεθνή χαρακτηριστικά.

Το παραπάνω όραμα δεν βρίσκεται πολύ μακριά και από σύγχρονες συνέργειες-κινήσεις φορέων στην περιοχή και ειδικότερα του Πανεπιστημιακού ιδρύματος του Ε.Κ.Π.Α., όπου δημιουργεί Τεχνόπολη – Σύμπλεγμα Τεχνολογίας, Τέχνης και Πολιτισμού με τίτλο «Τεχνόπολη Ευρίπου» στην ευρύτερη εδαφική περιφέρεια της Χαλκίδας. Ο Δήμος Χαλκιδέων παραχωρεί έκταση 56.300 τμ εντός της Δημοτικής Ενότητας Αυλίδας ώστε να αναπτυχθεί η Τεχνόπολη δηλαδή εργαστήρια και δομές του Ε.Κ.Π.Α. με καινοτόμο ερευνητική, πολιτιστική και αναπτυξιακή δραστηριότητα.

Ομάδα Πρωτοβουλίας Πολιτών

Το Δεκέμβριο του 2022 μετά από ζυμώσεις για την σύστασης ομάδας πολιτών, αποστέλλεται το πρώτο δελτίου τύπου που ενημερώνει για όλες τις παραπάνω πτυχές του ζητήματος και καλεί στην διάσωση του Τσιμεντάδικου και επανάχρηση του, με ταυτόχρονη ανάδειξη του ευρύτερου αρχαιολογικού χώρου της Αυλίδας.

Η δραστηριότητα της ομάδας είναι ήδη αρκετά δυναμική, αποτρέποντας προς το παρόν την αρχικώς εγκριθείσα κατεδάφιση όλου του χώρου και ζητώντας από το υπουργείου πολιτισμού τον χαρακτηρισμό του συγκροτήματος ως νεότερο βιομηχανικό μνημείο.

Η κοινή συνεδρίαση του αρμοδίου οργάνου ΚΑΣ-ΚΣΝΜ είναι πολύ πιθανόν να γίνει εντός του Ιουνίου και σε περίπτωση μη κήρυξης, θα κατεδαφιστεί άμεσα κάθε κτήριο και εγκατάσταση του συγκροτήματος. Καθίσταται ορατός ο κίνδυνος να χαθεί ένα σπάνιο παλίμψηστο αρχαιολογικού, ιστορικού, βιομηχανικού τοπίου συνυφασμένου με τον μυθικό τόπο της Αυλίδας και την θυσία της Ιφιγένειας, δίνοντας χώρο σε σχεδιασμούς που τον αγνοούν, τον υπονομεύουν και εν τέλει τον καταστρέφουν.

Μέλη της «ομάδας πρωτοβουλίας πολιτών για την ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ και ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ του ΤΣΙΜΕΝΤΑΔΙΚΟΥ ΧΑΛΚΙΔΑΣ, για την ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ και ΑΝΑΔΕΙΞΗ του ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ της ΑΥΛΙΔΑΣ»

Μπορείς να υποστηρίξεις το έργο της ομάδας στη σελίδα στο facebook: 

https://www.facebook.com/TsimentadikoAvlidaSoS

και συλλογή υπογραφών: https://tinyurl.com/2asz27z6

*Ο Βασίλης Ντόβρος, είναι Αρχιτέκτων Μηχανικός ΑΠΘ, ΣΕΠ ΕΑΠ, Ακ. Υπ. ΠΚ, η Μαίρη Μουρσελά είναι Αρχιτέκτων Μηχανικός ΑΠΘ