Η ποιητική εικόνα της άνοιξης

«Η υψηλότερη μορφή της Άνοιξης που ξέρω: μια ελληνική Μεγάλη Εβδομάδα» γράφει ο Γιώργος Σεφέρης στις Δομικές Β΄.

“Η Άνοιξη” ή “Primavera”, επίσης γνωστή ως “Η Αλληγορία της Άνοιξης” έργο του διακεκριμένου καλλιτέχνη της Ιταλικής Αναγέννησης, Σάντρο Μποτιτσέλι

Άνοιξη, η κατά πολλούς ομορφότερη εποχή του χρόνου για την οποία έχουν γραφτεί τόσα πολλά. Περιλαμβάνει τους μήνες Μάρτιο, Απρίλιο, Μάιο και τελειώνει στις 21 Ιουνίου. Η πραγματική “άνοιξη” ωστόσο, αυτήν που ο καθένας μας βιώνει μέσα του, έρχεται όταν εσωτερικά νιώθουμε έτοιμοι να μας κυριεύσει. Για κάποιους, αυτή η στιγμή μπορεί να καθυστερήσει. Όταν, όμως, έρθει, η ψυχολογία αλλάζει, ο κόσμος ομορφαίνει και ο χειμώνας χάνεται.

Οι άνθρωποι είμαστε συνδεδεμένοι με τη φύση. Όταν η φύση μεταμορφώνεται σε έναν υπέροχο, πολύχρωμο καμβά, τότε “ξυπνά” η διάθεση να αισθανθούμε την ευφορία γύρω μας. Αν, όμως, δεν “ξυπνήσει” μέσα μας, τίποτε δεν μπορεί να φέρει την άνοιξη στην καρδιά μας. Τοπία καταπράσινα, εξοχές ολάνθιστες, πασχαλιές και μπαχτσέδες, ζωηρά χρώματα σαν δημιουργήματα παλέτας δημιουργούν εικόνες για να χάνεται το μάτι και να ξεφεύγει ο νους. Ο έρωτας ανθίζει μαζί με τα λουλούδια και τα άνθη των δέντρων.

 «Την Άνοιξη αν δεν τη βρεις, τη φτιάχνεις» έγραψε ο Οδυσσέας Ελύτης στο Εκ του πλησίον, ενώ στη Μαρία Νεφέλη θα γράψει: «το νου σας: από μας η άνοιξη εξαρτάται». Στο Ηλιος ο Ηλιάτορας γράφει: Ο Ήλιος ο Ηλιάτορας / ο πετροπαιχνιδιάτορας / λίγο το στόμα του άνοιξε / κι ευθύς εμύρισε άνοιξη / Τα δέντρα κελαηδήσανε / τα ζωντανά σουνίσανε / κι οι άνεμοι χρωματιστούς / γεμίσανε χαρταετούς.

Η άνοιξη δεν θα μπορούσε παρά να είναι σταθερό λογοτεχνικό μοτίβο στο έργο πολλών ποιητών, οι οποίοι ταυτίζουν το πάθος, τη χαρά της ζωής με την άνοιξη και τα χρώματά της. Οι στίχοι που αφιερώνονται σε αυτήν είναι πολλοί και θα είναι εκεί για να μας θυμίζουν όσα χάνουμε, αν κρατούμε την άνοιξη μακριά μας.

Ενώ ο Γιάννης Ρίτσος παρατήρησε ότι μπροστά στις αποφάσεις των ανθρώπων «απροετοίμαστη κι η άνοιξη. Σε κάθε της βήμα κοντοστέκεται, σαστίζει και σωπαίνει», ο Pablo Neruda επέμεινε ότι «Μπορείς να κόψεις όλα τα λουλούδια, αλλά δεν μπορείς να εμποδίσεις την Άνοιξη να’ ρθει».

Η άνοιξη που νιώθει ο καθένας είναι μια προσωπική υπόθεση. Για το θέμα της προσωπικής άνοιξης ως ατομικής έκφρασης έγραψε ο Μίλτος Σαχτούρης στο ποίημά του Αστεροσκοπείο:

Διαρρῆχτες τοῦ ἥλιου / δὲν εἶδαν ποτέ τους πράσινο κλωνάρι / δὲν ἄγγιξαν φλογισμένο στόμα δὲν ξέρουν τί χρῶμα ἔχει ὁ οὐρανὸς. / Σὲ σκοτεινὰ δωμάτια κλεισμένοι / δὲν ξέρουν ἂν θὰ πεθάνουν / παραμονεύουν / μὲ μαῦρες μάσκες καὶ βαριὰ τηλεσκόπια / μὲ τ᾿ ἄστρα στὴν τσέπη τους βρωμισμένα μὲ ψίχουλα / μὲ τὶς πέτρες τῶν δειλῶν στὰ χέρια / παραμονεύουν σ᾿ ἄλλους πλανῆτες τὸ φῶς / Νὰ πεθάνουν / Νὰ κριθεῖ κάθε Ἄνοιξη ἀπὸ τὴ χαρά της / ἀπὸ τὸ χρῶμα του τὸ κάθε λουλούδι / ἀπὸ τὸ χάδι του τὸ κάθε χέρι / ἀπ᾿ τ᾿ ἀνατρίχιασμά του τὸ κάθε φιλὶ.

Τον Ιούνιο του 1888 και με αφορμή τον ερχομό της άνοιξης, ο Λορέντζος Μαβίλης, γράφοντας στο Μόναχο το σονέτο του Πατρίδα, εξέφρασε τον πόθο του νόστου. Εκεί δημιουργεί εικόνες πλούσιες από ήχους και αρώματα:

Πάλε ξυπνάει της άνοιξης τ᾿ αγέρι / στην πλάση μυστικής αγάπης γλύκα, / σαν νύφ᾿ η γη, πόχει άμετρα άνθη προίκα, / λάμπει ενώ σβηέται της αυγής τ᾿ αστέρι. / Πεταλούδες πετούν ταίρι με ταίρι, / εδώ βουίζει μέλισσα, εκεί σφήκα· / τη φύση στην καλή της ώρα εβρήκα, / λαχταρίζει η ζωή σ᾿ όλα τα μέρη. / Κάθε μοσχοβολιὰ και κάθε χρώμα, / κάθε πουλιού κελάηδημα ξυπνάει / πόθο στα φυλλοκάρδια μου κι ελπίδα / να σου ξαναφιλήσω τ᾿ άγιο χώμα, / να ξαναϊδώ και το δικό σου Μάη, / όμορφή μου, καλή, γλυκειά πατρίδα.

Στο ποίημα Όλα θα σβήσουν, η Μαρία Πολυδούρη γράφει για τον έρωτα, σε φόντο ανοιξιάτικο:

Άνοιξη! Ο ήλιος χρυσαφιού πλημμύρα. Μάγια, μύρα / παντού και σαγαπώ, σε καρτερώ. / Βραδύνεις κ’ υποψιάζομαι, ζηλεύω, δεν σου πήρα / όλης σου της ψυχής το θησαυρό. / Τα λόγια σου! Ω, τα λόγια σου, μια υπόσχεση που καίει / μια υπόσχεση που αργεί πολύ ναρθή. / Τ’ ακούω παντού, δεν παύουνε. Μέσα τους κάτι κλαίει, / μέσα τους τρέμει η αγάπη σου, προτού μοιραία χαθεί. / Τα λόγια σου με μέθυσαν τη μέθη του θανάτου / κι’ ακόμα δεν εσίγασαν. Μιλούν / και με τρελλαίνουν, με μεθούν, με φέρνουν πιο σιμά σου, / ενώ πιο ακαταμάχητα στην ύπαρξη καλούν.

Ο Οδυσσέας Ελύτης αφιέρωσε στην άνοιξη πολλές παρομοιώσεις, όσες χωράει ο νους του ανθρώπου, στην ποιητική συλλογή Τα Ετεροθαλή:

ΨΑΛΜΟΣ ΚΑΙ ΨΗΦΙΔΩΤΟ ΓΙΑ ΜΙΑΝ ΑΝΟΙΞΗ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ

Άνοιξη θρύψαλο μενεξεδί

Άνοιξη χνούδι περιστέρας

Άνοιξη σκόνη μυριόχρωμη

[…]

Άνοιξη μυρμηγκιά της μέρας

Άνοιξη αίμα του βολβού

Άνοιξη οπλοπολυβόλο απύλωτο

[…]

Άνοιξη κρύσταλλο και νίκελ

Άνοιξη παραπάτημα των κήπων

Άνοιξη ‘Μήνιν άειδε…’

[…]

Άνοιξη μούρο αδάγκωτο

Άνοιξη βιδωτό φιλί

Άνοιξη χάσμα της λιποθυμιάς

[…]

Άνοιξη άνοιξη σαλπάροντας

Άνοιξη άνοιξη σημαιοστόλιστη

Άνοιξη «αντίο αντίο παιδιά!».

Το 1971 ο Γιάννης Ρίτσος στοχάζεται πάνω στην απουσία του υποκειμένου από τη γιορτή της άνοιξης και με εικόνες γεμάτες λυρισμό προτρέπει σε δεύτερο ενικό, σαν αν απευθύνεται σε κάποιον, να γίνει μέρος όσων συμβαίνουν τριγύρω. Γράφει στην ποιητική συλλογή Οι γειτονιές του κόσμου:

Σκέψου η ζωή να τραβάει το δρόμο της, και συ να λείπεις, να ‘ρχονται οι Άνοιξες με πολλά διάπλατα παράθυρα, και συ να λείπεις, να ‘ρχονται τα κορίτσια στα παγκάκια του κήπου με χρωματιστά φορέματα, και συ να λείπεις,

οι νέοι να κολυμπάνε το μεσημέρι, και συ να λείπεις, ένα ανθισμένο δέντρο να σκύβει στο νερό.

Τον Μάριο του 1939 ο Γιώργος Σεφέρης γράφει το ποίημα Ἄνοιξη μ.Χ. Εδώ, η διάθεση του ποιητή είναι ερωτική, ταυτίζοντας τον ερχομό της άνοιξης με τη γυναικεία ύπαρξη με το ερωτικό κάλεσμα.

Πάλι μὲ τὴν ἄνοιξη 

φόρεσε χρώματα ἀνοιχτὰ

καὶ μὲ περπάτημα ἀλαφρὺ

πάλι μὲ τὴν ἄνοιξη

πάλι τὸ καλοκαίρι χαμογελοῦσε.

[…]

Μὰ ἐκείνη χαμογέλασε

φορώντας χρώματα ἀνοιχτὰ

σὰν ἀνθισμένη ἀμυγδαλιὰ

μέσα σε φλόγες κίτρινες

καὶ περπατοῦσε ἀνάλαφρα

ἀνοίγοντας παράθυρα

στὸν οὐρανὸ ποὺ χαίρονταν

χωρὶς ἐμᾶς τοὺς ἄμοιρους.

Κι εἶδα τὸ στῆθος της γυμνὸ

τὴ μέση καὶ τὸ γόνατο

πῶς βγαίνει ἀπὸ τὴν παιδωμὴ

νὰ πάει στὰ ἐπουράνια

ὁ μάρτυρας ἀνέγγιχτος

ἀνέγγιχτος καὶ καθαρός,

ἔξω ἀπ᾿ τὰ ψιθυρίσματα τοῦ λαοῦ

τ᾿ ἀξεδιάλυτα στὸν τσίρκο τὸν ἀπέραντο

ἔξω ἀπ᾿ τὸ μαῦρο μορφασμὸ

τὸν ἱδρωμένο τράχηλο τοῦ δήμιου

π᾿ ἀγανάχτησε χτυπώντας ἀνωφέλευτα.

Ανοίξτε την καρδιά σας, γιατί η Ανοιξη ήρθε και φέτος. Επειδή δεν θα τη χαρούμε, όμως, όπως άλλες χρονιές, μπορούμε να ακούσουμε τα λόγια του ποιητή και, αν δεν τη βρούμε, να τη φτιάξουμε μόνοι μας, μέσα μας. Η ζωή δεν μας περιμένει, για αυτό, όπως έγραψε ο Νίκος Καζαντζάκης «Εχεις τα πινέλα, έχεις τα χρώματα, ζωγράφισε τον Παράδεισο και μπες μέσα».