Τα μουσεία του Σαράγεβο ως χώροι μνήμης και αφήγησης των δεινών του πολέμου

Ο όρος μουσείο είναι πολύ παλιός και έρχεται να περιγράψει τους χώρους καλλιέργειας των γραμμάτων, της ποίησης, των τεχνών αφιερωμένος στις μούσες από τις οποίες πήρε το όνομα του.

Κατά την περίοδο της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας ήταν ο χώρος που διεξάγονταν φιλοσοφικές συζητήσεις. Σήμερα ο όρος περιγράφει τους μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς, νομικά πρόσωπα δημοσίου η ιδιωτικού δικαίου που συλλέγουν, μελετούν, διατηρούν και στην συνέχεια εκθέτουν αντικείμενα καθώς και τα συμπεράσματα από τις έρευνες τους μιας και ένας από τους στόχους είναι η ενημέρωση και εκπαίδευση του κοινού.

Καθώς οι κοινωνίες χρόνο με το χρόνο αλλάζουν ο ορισμός της λέξης τροποποιήθηκε και από το 2007 ως μουσείο ορίζεται «ένας οργανισμός, στην υπηρεσία της κοινωνίας και της ανάπτυξής της, ανοιχτός στο κοινό, ο οποίος αποκτά, συντηρεί, ερευνά, προβάλλει και εκθέτει την υλική και άυλη κληρονομιά της ανθρωπότητας και του περιβάλλοντός της, με στόχο την εκπαίδευση, μελέτη και ψυχαγωγία».

Με αυτό το τρόπο εναρμονίζεται με τις σύγχρονες ανάγκες μιας και ολοένα και πιο συχνά συναντάμε τα λεγόμενα «εξειδικευμένα μουσεία» να αυξάνονται και να αλλάζουν τον τρόπο που έχουμε μάθει να αντιλαμβανόμαστε το έκθεμα και την λειτουργία του. Σε αυτό βοηθάει ιδιαίτερα η τεχνολογία και τα μέσα που έχουμε πλέον στην διάθεση μας.

Το πνεύμα της εξέλιξης εκτός από το ότι φέρνει νέα μουσεία στο προσκήνιο, δεν αφήνει ανεπηρέαστα και τα παλαιότερα. Νέες κτηριακές εγκαταστάσεις, επανασχεδιασμός χώρου από τα φώτα, την τοποθέτηση των τρόπο που παρουσιάζονται οι λεζάντες, διαδραστικότητα, χρήση QR code και διαδικτύου, εργαστήρια, σεμινάρια, δράσεις για παιδιά, εκπαιδευτικές αίθουσες, καφέ, εστιατόρια, ελκυστικά και πολύ ενημερωμένα πωλητήρια.

Σήμερα ολοένα και περισσότερα «εξειδικευμένα μουσεία» προσφέρουν μια εναλλακτική πρόταση σε τουριστικούς προορισμούς έχοντας φτάσει σε κάποιες περιπτώσεις να είναι ισάξιας σημασίας με τα κλασικά μουσεία με παράδοση εκατοντάδων χρόνων.

Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι το μουσείο των Διαλυμένων Σχέσεων στο Ζάγκρεμπ που εξελίχθηκε σε ένα από τα πιο δημοφιλή της πρωτεύουσας της Κροατίας. Αντίστοιχα στην γειτονική Βοσνία Ερζεγοβίνη και συγκεκριμένα στο Σαράγιεβο είναι εντυπωσιακός ο αριθμός μουσείων που μέσα από τα εκθέματα τους αφηγούνται την ιστορία και τις επιπτώσεις του πολέμου.

Siege of Saragevo, War Childhood museum , Gallery 11/07/95, Museum of Crimes Against Humanity and Genocide 1992-1995, War Museum 1992 και Πολεμικό Μουσείο. Όλα τους έχουν δομηθεί γύρω από την ίδια ιδέα. Κάποια από αυτά είναι παρόμοια ακόμα και στον τρόπο παρουσίασης, έτσι που δύσκολα ξεχωρίζει κανείς διαφορές.

Είναι σαν να μπαίνεις στο ίδιο μουσείο κάθε φορά. Ερευνητικές ομάδες, καλλιτέχνες, ιστορικοί, συλλέκτες, συγκέντρωσαν αντικείμενα από την εποχή του πολέμου της Βοσνίας και της πολιορκίας του Σαράγιεβο που διήρκησε από τις 5 Απριλίου 1992 έως τις 29 Φεβρουαρίου 1996 (1.425 ημέρες) και ήταν τρεις φορές μεγαλύτερη από τη Μάχη του Στάλινγκραντ, μεγαλύτερη από την πολιορκία του Λένινγκραντ (η μεγαλύτερη μιας πρωτεύουσας στην ιστορία του σύγχρονου πολέμου).

Συνολικά 13.952 άνθρωποι έχασαν την ζωή τους κατά τη διάρκεια της πολιορκίας, συμπεριλαμβανομένων 5.434 αμάχων. Οι αμυντικές δυνάμεις της Βοσνίας υπέστησαν απώλειες 6.137 στρατιωτών, ενώ οι Σερβοβόσνιες στρατιωτικές απώλειες ανήλθαν σε 2.241 στρατιώτες. Ο πληθυσμός του Σαράγιεβο έμεινε χωρίς παροχή αερίου, ηλεκτρισμού ή νερού σε ορισμένα στάδια της πολιορκίας. Ο πόλεμος δεν άφησε ανεπηρέαστο κανέναν από τους κατοίκους και 30 χρόνια μετά οι περισσότεροι συνεχίζουν να θυμούνται τα γεγονότα ως μια ιδιαίτερα τραυματική εμπειρία που στοίχησε την ζωή συγγενικών η φιλικών προσώπων.

Τα μουσεία που δημιουργήθηκαν και μελετούν τις επιπτώσεις της δραματικής πολιορκίας προσπαθούν να συγκεντρώσουν αντικείμενα αλλά κυρίως τις ιστορίες γύρω από αυτά καθώς και μαρτυρίες τις οποίες αποτυπώνουν σε βιβλία, ταινίες, συνεντεύξεις, οπτικά και ηχητικά αρχεία. Εκ πρώτης όψεως παρατηρούμε ένα απλό αντικείμενο της καθημερινότητας. Ένα σχολικό τετράδιο, ένα φόρεμα, κάποιο παιχνίδι, κοσμήματα, ένα παντελόνι, παπούτσια, είδη οικιακής χρήσης. Όταν όμως ο επισκέπτης διαβάσει την ιστορία δίπλα από το έκθεμα η ακούσει την αφήγηση καταλαβαίνει πως το αντικείμενο που έχει μπροστά του παρουσιάζει μια ιστορία του πολέμου που περιγράφει στερήσεις, φόβο, απώλειες, θάνατο, καταστροφή. Ειδικά οι ιστορίες με μικρά παιδία, οι περισσότερες εκ των οποίων βρίσκονται στο «War Childhood museum» δύσκολα αφήνουν τους επισκέπτες ασυγκίνητους.

Τα μουσεία αυτά που είναι σχετικά πρόσφατα και δημιουργήθηκαν μετά την έλευση της νέας χιλιετίας για να μην επιτρέψουν να ξεχαστεί ο πόλεμος και οι επιπτώσεις του. Στέκουν δίπλα στα ιστορικά κτήρια που και αυτά με τον έναν η τον άλλο τρόπο μιλούν μέσα από την ιστορική αναδρομή τους για μάχες και ορόσημα.

Αν αναλογιστεί κανείς πως στις 28 Ιουνίου του 1914 η δολοφονία του αρχιδούκα Φραγκίσκου-Φερδινάνδου (το σημείο είναι τουριστική ατραξιόν και δίπλα του υπάρχει το αντίστοιχο μουσείο) είναι η αφορμή έναρξής του Α Παγκόσμιου Πολέμου, το Σαράγιεβο είναι η πόλη από την οποία ξεκινά ο μεγάλος πόλεμος που φέρνει τον Β Παγκόσμιο τον οποίο ακολουθεί ο Ψυχρός Πόλεμος ο οποίος ουσιαστικά τελειώνει με τους εμφυλίους στα Βαλκάνια και την διάλυση της Γιουγκοσλαβίας. Λόγω της μακράς και πλούσιας ιστορίας του και της θρησκευτικής και πολιτιστικής ποικιλομορφίας (είναι η μόνη μεγάλη ευρωπαϊκή πόλη που διαθέτει τζαμί, καθολική εκκλησία, ορθόδοξη εκκλησία και συναγωγή στην ίδια γειτονιά) το Σαράγιεβο και ο τρόπος που αναπτύσσεται είναι το κρυφό must see διαμάντι των Βαλκανίων.