Διονύσης Καραθανάσης: Η μεταμφίεση απελευθερώνει τον άνθρωπο

Τα Δευτερότριτα στο θέατρο Αυλαία έχουν  το άρωμα του Ζαν Ζενέ. Το θεατρικό έργο, «Οι Δούλες», σταθμό στην πορεία του συγγραφέα επανέρχεται από το χρονοντούλαπο της θεατρικής ιστορίας  και λογοτεχνίας για να προβληματίσει αλλά και να προσφέρει βήμα στις πιο καταπιεσμένες φωνές κάθε εποχής απέναντι σε μια πολυπρόσωπη μορφή ασφυκτικής εξουσίας. Βασισμένο σε μια αληθινή σοκαριστική ιστορία του 1933 των αδελφών Παπέν, με πλήθος αυτοβιογραφικά στοιχεία, ο συγγραφέας συνθέτει την ιστορία των Κλερ και Σολάνζ. Οι δυο αδερφές εθισμένες σε ατέρμονα παιχνίδια εναλλαγής ρόλων, μεταμφίεσης, αλλαγής ταυτότητας, μίσους, φθόνου και θαυμασμού, συγχέουν την πραγματικότητα με την ψευδαίσθηση και ξεπερνούν τα όρια. Ο σκηνοθέτης της παράστασης, Διονύσης Καραθανάσης,  μας μιλάει για την πολυεπίπεδη μορφή του έργου και την ευρηματικότητα της θεατρικής ομάδας, Oberon Art Group να προσαρμόσει το κείμενο στη δική της γλώσσα.   

«Η Κλαίρη και η Σολάνζ είναι δυο άνθρωποι που πάσχουν. Απόκληρες της ζωής χωρίς καμιά προοπτική εγκλωβισμένες η μια μέσα στην άλλη αναζητούν διεξόδους διαφυγής. Το μίσος και ο φθόνος τις κρατούν σε εγρήγορση και μέσα στη σύγχυσή τους εφευρίσκουν ένα παιχνίδι μεταμφίεσης για να εκτονώσουν την ανάγκη τους να εκφραστούν ελεύθερα.»

Το κείμενο του Genet, με τους συμβολισμούς  και τη διακειμενικότητά του είναι ένα κείμενο που σιγοκαίει στο πέρασμα των εποχών. Ο Ζενέ έγραψε τις Δούλες το 1947 θέλοντας να πάει κόντρα στην κοινωνία της εποχής του και την υποκρισία της. Εβδομήντα χρόνια μετά δεν έχουν γίνει ριζικές αλλαγές στις δομές της κοινωνίας. Τα θέματα που θίγει ο Ζενέ όπως η καταπίεση, ο αποκλεισμός, η κοινωνική ανισότητα, η εκμετάλλευση, η εικονολατρία της εξουσίας δεν έπαψαν να απασχολούν.

H πρώτη μετάφραση του κειμένου ανήκει στον Οδυσσέα  Ελύτη, ακολούθησε  η μετάφραση του Δ. Δημητριάδη. Η θεατρική ομάδα Oberon Art Group ανεβάζει την παράσταση με τη δική της μετάφραση. Πρόκειται περισσότερο για μια προσαρμογή στη γλώσσα της ομάδας. Μελετήσαμε όλες τις  ελληνικές μεταφράσεις του έργου που μπορέσαμε να βρούμε και αποφασίσαμε να φτιάξουμε ένα κείμενο πιο κοντά σε μας.

Οι σκηνοθετικές δυσκολίες του συγκεκριμένου έργου και  η σκηνοθετική οπτική. Οι Δούλες είναι ένα πολυεπίπεδο έργο και ανοιχτό σε πολλές ερμηνείες και αναγνώσεις. Η ελευθερία που σου δίνει είναι και η δυσκολία του. Οι θεματικές που θίγει είναι πολλές και πολύ ουσιαστικές. Πρέπει να εστιάσεις σε μια να τη θέσεις ως πυρήνα του έργου και να αναπτυχθούν γύρω του και οι υπόλοιπες. Ο πυρήνας που επέλεξα για την παράσταση είναι η ψυχολογική σύγχυση των ηρωίδων που προκαλείται από την προσπάθεια επιβολής εξουσίας της μιας πάνω στην άλλη μέσα από  την ερωτική τους σχέση.

Οι δύο αδερφές είναι εκτός των άλλων και δύο βαθειά αντιφατικές προσωπικότητες. Μισούν και φθονούν αυτό που θαυμάζουν και ήθελαν να είναι. Η Κλαίρη και η Σολάνζ είναι δυο άνθρωποι που πάσχουν. Απόκληρες της ζωής χωρίς καμιά προοπτική εγκλωβισμένες η μια μέσα στην άλλη αναζητούν διεξόδους διαφυγής. Το μίσος και ο φθόνος τις κρατούν σε εγρήγορση και μέσα στη σύγχυσή τους εφευρίσκουν ένα παιχνίδι μεταμφίεσης για να εκτονώσουν την ανάγκη τους να εκφραστούν ελεύθερα. Αλλάζουν συνεχώς ρόλο για να μπορέσουν να μιλήσουν, να εκφράσουν την αλήθεια τους. Μισούν τη ζωή τους και πλάθουν έναν κόσμο που είναι αποδεκτές. Δε μπορούν όμως να βάλουν όρια στο παιχνίδι τους και αυτό έχει ως αποτέλεσμα να μην είναι σε θέση να αναγνωρίσουν ποια είναι η πραγματικότητα.

Στο έργο διακρίνουμε το εναλλάξ παιχνίδι ρόλων, τη μεταμφίεση, το θέατρο μέσα στο θέατρο. Στη ζωή μας παίζουμε συχνά τέτοια παιχνίδια, μιμούμαστε, σαρκάζουμε, αποδομούμε ισχυρές προσωπικότητες. Θεωρώ ότι η μεταμφίεση απελευθερώνει τον άνθρωπο. Το προσωπείο σου δίνει τη δυνατότητα να εκφραστείς χωρίς να εκθέτεις το πρόσωπό σου. Χωρίς δηλαδή να βλέπουν τις εκφράσεις σου που είναι μάρτυρες των συναισθημάτων σου. Αναλόγως το παιχνίδι που καλείται να παίξει κάποιος και αναλόγως κάθε φορά και τον παρτενέρ, η μίμηση ή η αποδόμηση μιας ισχυρής προσωπικότητας μπορεί να λειτουργεί ως διέξοδος, ως άμυνα ή ως έμπνευση. Αρκεί να είμαστε σε θέση να ξέρουμε γιατί παίζουμε αυτό το παιχνίδι και ποιοι ακριβώς είναι οι κανόνες του.

Οι δούλες σχεδιάζουν την αποτρόπαια πράξη, φτάνουν κατά κάποιο τρόπο σ’ αυτήν, η δικαίωση έρχεται; Η στιγμή που οι δούλες σχεδιάζουν τη δολοφονία της Κυρίας είναι η μοναδική στιγμή του έργου που αισθάνονται απελευθερωμένες και θεωρούν ότι έρχεται η λύτρωση επιτέλους από όλα τα δεσμά τους. Όταν όμως ναυαγεί το σχέδιό τους επιλέγουν να το φτάσουν ως το τέλος για να δικαιωθούν, να λυτρωθούν γιατί αυτή είναι η μεγάλη τους ανάγκη. Συζητήσαμε με την ομάδα πάρα πολύ αν όντως φτάνουν στη δικαίωση στο τέλος. Δε θελήσαμε να δώσουμε μια απάντηση, συνειδητά. Το αφήνουμε ως εκκρεμότητα και στην παράσταση. Να αναρωτηθούμε όλοι μας, ο καθένας με την δική του εμπειρία ζωής τι μπορεί να σημαίνει δικαίωση, λύτρωση, ελευθερία.

Ο συγγραφέας γράφει ένα κείμενο σταθμό στην πορεία του  και τη λογοτεχνική ζωή της Ευρώπης της εποχής με αυτοβιογραφικά στοιχεία και με σκελετό μια σοκαριστική υπόθεση. Είναι οι δούλες ένα βολικό προσωπείο για τον ίδιο; Ο  Ζενέ χρησιμοποίησε στις Δούλες στοιχεία από ένα σοκαριστικό έγκλημα που συνέβη στη Γαλλία, όπου οι αδερφές Παπέν, υπηρέτριες σε ένα μεγαλοαστικό σπίτι δολοφόνησαν την κυρία τους και την κόρη της με έναν φρικτό τρόπο. Το έγκλημα αυτό συγκλόνισε τη Γαλλική κοινωνία και παρακολούθησε πολύ στενά τη δίκη. Έγραψε το κείμενο αυτό χρησιμοποιώντας και πολλά αυτοβιογραφικά του στοιχεία για να σοκάρει την κοινωνία. Να στηλιτεύσει την υποκρισία της. Θεωρώ ότι ο ίδιος δε χρειαζόταν κάποιο προσωπείο για να πει αυτά που θέλει. Ο αιρετικός τρόπος ζωής του έδειχνε την απαξίωσή του στους θεσμούς της κοινωνίας. Προκαλούσε την κοινωνία με τον τρόπο ζωής του και τις απόψεις του. Έτσι και με το κείμενο αυτό θέλει να ταρακουνήσει και να προκαλέσει την κοινωνία αυτή.

Οι δούλες είναι τα καταπιεσμένα πρόσωπα μιας αστικής ασφυξίας. Σήμερα, ποιους καταπιεσμένους θα τοποθετούσατε στη θέση τους ενάντια ποιας εξουσίας; Η κοινωνική ανισότητα στην εποχή μας είναι πιο εμφανής από ποτέ. Καταπιεσμένοι άνθρωποι λόγω των συνθηκών υπάρχουν παντού γύρω μας. Η εξουσία πολλές φορές δεν έχει πρόσωπο, έχει όνομα όμως, μπορεί να είναι ο πόλεμος, η φτώχεια, η κρίση, η συνήθεια, η μοναξιά.

Η Oberon Art Group επιμένει με επιλογές πειραματικού θεάτρου. Επιβιώνει μια θεατρική ομάδα στην πόλη της Θεσσαλονίκης;  Οι επιλογές μας ως ομάδα έχουν να κάνουν με τις ανάγκες μας, την αγάπη μας για τη δουλειά μας, το πάθος μας για το θέατρο και όχι με την επιβίωσή μας. Οι συνθήκες είναι δύσκολες. Ωστόσο είναι πολύ θετικό ότι το θέατρο έχει κοινό στη Θεσσαλονίκη. Οι άνθρωποι πηγαίνουν στο θέατρο τους αρέσει η επικοινωνία.

Μοιραστείτε μαζί μας μια φράση του έργου που σας ακολουθεί. Είναι μια φράση της Σολάνζ σε μια στιγμή ενδοσκόπησης της που λέει ότι αγάπησε την φτωχή και μικρή σοφίτα τους επειδή την ανάγκασε η φτώχια να το κάνει. Γιατί δεν είχε χαλιά να βουλιάζουν τα πόδια της ούτε κουρτίνες να παραμερίζει, ούτε έπιπλα να τα χαϊδεύει με το μάτι. Δεν την ανάγκαζε τίποτα να κάνει χειρονομίες όμορφες…