Η Λυδία Κονιόρδου βρίσκεται στη Θεσσαλονίκη για έναν μονόλογο που θα σε συγκλονίσει

Ένα σημαντικό έργο του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι ανεβαίνει στην ελληνική σκηνή τη φετινή θεατρική σεζόν, σε σκηνοθεσία του δραστήριου σκηνοθέτη Κωνσταντίνου Χατζή.

Το Θέατρο Αμαλία φιλοξενεί για τέσσερις μέρες την εντυπωσιακή σκηνική εγκατάσταση όπου θα παρουσιαστεί ο Μέγας Ιεροεξεταστής, έργα της τελευταίας περιόδου και της απόλυτης ωριμότητας του συγγραφέα (παραστάσεις: 25 έως 28 Νοεμβρίου, ώρα: 21.00). 

Στο μύθο του Μεγάλου Ιεροεξεταστή (απόσπασμα από τους Αδελφούς Καραμάζοφ), ο Ντοστογιέφσκι εκφράζει τα αγωνιώδη ερωτήματα που τον τυραννούν: ποια είναι τα όρια της ανθρώπινης ελευθερίας, της βούλησης και της πίστης, αλλά και της διαφθοράς. Τον Μεγάλο Ιεροεξεταστή, ερμηνεύει σε έναν συγκλονιστικό μονόλογο η Λυδία Κονιόρδου, συνοδεία του Ευγένιου Βούλγαρη που παίζει ζωντανά επί σκηνής γυαλί ταμπούρ.

Λίγο πριν ανέβει στη σκηνή του Θεάτρου Αμαλία, η σπουδαία ηθοποιός μιλά στην Parallaxi για το έργο, τα αδιέξοδα του κόσμου σήμερα, τη θητεία της στο υπουργείο Πολιτισμού επί κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ και το φλέγον θέμα της Θεσσαλονίκης σχετικά με τα αρχαία στο σταθμό Βενιζέλου.

Μαζί με τον σκηνοθέτη Κωνσταντίνο Χατζή και τη Βιολέτα Ιωαννίδου σκύψατε πάνω στο μυθιστόρημα του Ντοστογιέφσκι και κάνατε από την αρχή την απόδοσή του από τα ρωσικά. Σε τι σας βοήθησε αυτή η διαδικασία;

Ήταν ίσως η πιο σημαντική προεργασία για να μπούμε πιο βαθειά στο πνεύμα του συγγραφέα, και να αποδοθεί σε μια θεατρική απόδοση που δεν αλλοιώνει το πρωτότυπο. Η συνεισφορά της κας Ιωαννίδου ήταν για μένα πολύτιμη γιατί τώρα ξέρω ακριβώς τι εννοούσε ο συγγραφέας με όλες τις λεπτές αποχρώσεις της αμφισημίας της γραφής του. Πάντα η μεταφορά σε μια άλλη γλώσσα έχει απώλειες, νοηματικές και μορφολογικές. Το να βασανιστείς λέξη-λέξη σε βοηθάει να εννοείς σωστά αυτό που δεν λέγεται.

Ακόμα το θέατρο έχει άλλους ρυθμούς στο λόγο, ακριβώς επειδή είναι προφορικός κι όχι γραπτός. Τον ακούς, δεν τον διαβάζεις. Είναι μεγάλη η διάφορα. Χρειάζεται σμίλεμα και σωστό ρυθμό, αλλιώς χάνει σε αμεσότητα. Κρατήσαμε το κείμενο του συγγραφέα, αφαιρώντας μόνο κάποιες επαναλήψεις, και κάποια σημεία που υπονόμευαν το θεατρικό timing, χωρίς να χαλάμε το βασικό νόημα. Επίσης κρατήσαμε και τον πρόλογο που λέει ο Ιβάν Καραμάζωφ όταν απευθύνεται στον αδελφό του Αλεξέι.

Ποιες όψεις του έργου επιγραμματικά θεωρείτε ότι μπορεί να πάρει ο θεατής σπίτι του, μετά το τέλος της παράστασης, και προς ποια κατεύθυνση θα τον προβληματίσουν;

Για τον Ντοστογιέφσκι ο Χριστός ήρθε για να ελευθερώσει τον άνθρωπο, να του προσφέρει την ελεύθερη βούληση, την ελεύθερη πίστη και την ελεύθερη αγάπη. Όμως από νωρίς το εκάστοτε ιερατείο αλλοίωσε την διδασκαλία του για την επίγεια εξουσία. Χρησιμοποιεί τον φόβο, την απειλή της πείνας και του πόλεμου, τρομοκρατεί τον άνθρωπο, ώστε αυτός να του καταθέτει την ελευθερία του για λίγη ασφάλεια και την υπόσχεση της τροφής, ενώ παράλληλα προσπαθεί να κυριαρχήσει με όλα τα παγκοσμιοποιημένα μέσα πάνω στη συνείδηση των ανθρώπων χειραγωγώντας τους και να ελέγξει την τροφή και την επιβίωση τους.

Αυτό το κείμενο που γράφτηκε το 1870, η συμπύκνωση του λόγου του σπουδαίου συγγραφέα, είναι συγκλονιστικά προφητικό και επίκαιρο γι’ αυτό που βλέπουμε να συμβαίνει παγκοσμίως τώρα πια, εις βάρος των ανθρώπων.

Ακόμα ο συγγραφέας, μέσα από το στόμα του Ιεροεξεταστή, λέει επώδυνες αλήθειες για την αδυναμία της ανθρωπινής ψυχής και μας βάζει να στοχαστούμε πάνω στα μεγάλα διλήμματα, ατομικά και συλλογικά.

Επιγραμματικά: το εκάστοτε ιερατείο της παγκόσμιας εξουσίας επιθυμεί να ελέγξει τη σκέψη και τη ζωή μας, κινούμενο πάντα τρία βήματα μπροστά από μας και πριν από μας, εξαπατώντας, χρησιμοποιώντας άλλου είδους ιερά εξέταση, όχι θρησκευτική πια αλλά οικονομική.

Αντιπαραθέσεις και διλήμματα περιλαμβάνει το έργο – όπως αναφέρατε σε πρόσφατη ραδιοφωνική συνέντευξή σας – και θα έλεγε κανείς ότι εν έτει 2019 η ελληνική κοινωνία κινείται μέσα σε ένα ανάλογο κλίμα. Τι φταίει και δεν μεταμορφώνεται όλη αυτή η συγκρουσιακή διάθεση σε κάτι γόνιμο, που θα μας πάει ένα βήμα πιο πέρα;

Τα διλήμματα είναι πλέον παγκόσμια, η ελληνική πραγματικότητα είναι αναπόσπαστο κομμάτι των μεγάλων διεθνών μετατοπίσεων. Όσο μπορώ εγώ να διακρίνω, η αδυναμία να απαντηθούν δημιουργικά τα διλήμματα οφείλεται στην ιδιοτέλεια και στη απληστία. Και αυτές οι δυο ανθρώπινες πλευρές οφείλονται η μεν πρώτη, στην αυταπάτη που καλλιεργείται από την επικρατούσα σήμερα νοοτροπία ότι μπορεί ο καθένας να τα καταφέρει μόνος του, ότι δεν επηρεάζεται από αυτό που συμβαίνει στο διπλανό του, και η δεύτερη, ότι η ευτυχία εξαρτάται μόνο από την κατανάλωση, την σπάταλη και την τσιγγουνιά και την έλλειψη αλληλεγγύης στους αναξιοπαθούντες. Έτσι σβήνει και αλλοιώνεται η μνήμη, και ο άνθρωπος μπαίνει συχνά μόνος του σε μια παγίδα, που όταν την αντιλαμβάνεται είναι πλέον αργά, ενώ παράλληλα το διεθνές σύστημα τον παραλύει με τον φόβο και τον αποκοιμίζει με παιχνίδια, χορούς και τραγούδια.

Τι κρατάτε και τι πετάτε από τη θητεία σας ως υπουργός Πολιτισμού; Τι θα κάνατε με τον ίδιο τρόπο και τι εντελώς διαφορετικά; Είναι η πολιτική ένα «μικρόβιο» που το κουβαλάτε ακόμη μέσα σας;

Κρατάω την τιμή και την εμπιστοσύνη του Αλέξη Τσίπρα να μου δώσει την δυνατότητα να συμβάλλω στον τομέα του πολιτισμού που γνωρίζω καλά. Κρατώ το πνεύμα συνεργασίας που αναπτύχθηκε ανάμεσα σε μελή της κυβέρνησης, με ανθρώπους στο τιμόνι των εποπτευόμενων φορέων, αλλά κυρίως στην συνεργασία και στη εκτίμηση που υπήρξε με υπηρεσιακούς μονίμους υπάλληλους του ΥΠΠΟ, που συχνά άδικα μένουν στο περιθώριο και περιφρονείται η σημαντική εμπειρία και τεχνογνωσία τους. Ολοκλήρωσα την σχεδόν διχρονη θητεία μου έχοντας φίλους που εκτιμώ στο ΥΠΠΟ.

Ακόμα κρατώ την χαρά να βλέπω τους καρπούς των προσπαθειών όλης της ομάδας των συνεργατών μου να ευοδώνονται και να συνεχίζουν, όπως ο νόμος για τα πνευματικά δικαιώματα, το Momus της Θεσσαλονίκης, το Γεφύρι της Πλάκας, η Εθνική Πινακοθήκη. Χαίρομαι να βλέπω τους εποπτευόμενους φορείς του σύγχρονου πολιτισμού να κάνουν δημιουργικά βήματα, έχοντας ανακουφιστεί από τα χρέη με πνεύμα ειρηνικής συνεργασίας με στήριξη οικονομική και ηθική, όπως το ΚΘΒΕ, το Ελληνικό Φεστιβάλ, οι ορχήστρες μας, τα Μέγαρα Μουσικής, το Φεστιβάλ Κινηματογράφου κ.α.

Επίσης χαίρομαι που η πολιτιστική μας κληρονομιά μπαίνει σε μια φάση πιο τολμηρής εξωστρέφειας και κοινωνικού διάλογου, με αξιόλογες πρωτότυπες εκθέσεις και δράσεις τόσο στο εσωτερικό όσο και με ξένες χώρες όπως η Ρωσία και η Κίνα, και μάλιστα σε πολύ δύσκολες δημοσιονομικά εποχές. Όλα αυτά και αλλά πολλά δεν ήταν καθόλου αυτονόητα, έγιναν με πολύ κόπο, επίμονη, σε συνθήκες πολύ πιεστικές και συχνά εμπόλεμες.

Πετάω την στενομυαλιά, την συνειδητή παραποίηση της αληθείας, την καχυποψία, την ιδιοτέλεια οπού τα συνάντησα. Με βοήθησαν όμως γιατί έμαθα πολλά. Παραμένω αθεράπευτα καλλιτέχνις, η πολιτική δεν με άφορα σαν επάγγελμα αλλά σαν στάση ζωής που συνδέει το ατομικό με το συλλογικό καλό και που προσφέρει, είτε με τα έργα της τέχνης είτε με όποιον άλλο τρόπο μπορεί να συμβάλλει στο να κάνουμε μαζί ένα βήμα μπρος και να διώξουμε λίγο το σκοτάδι της άγνοιας, της στενομυαλιάς και της βαρβαρότητας. Αυτό κάνω όλη μου τη ζωή και αυτό θα συνεχίσω να κάνω.

Ποια είναι η γνώμη σας για τις νέες γενιές ηθοποιών; Τι διαφορετικό κομίζουν στο θέατρο οι νεότεροι συνάδελφοί σας;

Οι νέες γενιές στο θέατρο είναι σαφώς πιο απελευθερωμένες από τις παλιότερες, πιο μορφωμένες, με περισσότερες ευκαιρίες. Το τίμημα της εποχής που πληρώνουν είναι η ταχύτητα και η βιασύνη, που κινδυνεύουν να τους μετατρέψουν σε καλλιτέχνες “μιας χρήσης”, τους εμποδίζουν να εμβαθύνουν στην τέχνη τους που παραμένει χειροποίητη. Η εργασιακή ανασφάλεια και η κρίση δεν βοηθούν στην συγκέντρωση στην τέχνη. Η αγορά, τα “προϊόντα”, οι δημόσιες σχέσεις υπονομεύουν τη δουλειά μας και χρειάζεται συνειδητή αντίσταση από όλους μας, βάζω και τον εαυτό μου μέσα, για να μην πεταχτούμε κι εμείς στο σωρό των “πολιτιστικών σκουπιδιών”.

Από την άλλη μεριά, τι βλέπετε να έχει αλλάξει στους θεατές, στο κοινό, στον τρόπο που βιώνουν συνολικά τη θεατρική εμπειρία; Πώς ήταν παλιότερα η αίσθηση για τον ηθοποιό που ανέβαινε πάνω στη σκηνή και πώς είναι τώρα;

Το κοινό που σήμερα επιμένει στο θέατρο και σε μεγάλο βαθμό το συντηρεί έχει μεγαλύτερη περιέργεια, τόλμη. Δεν μπορεί κανείς εύκολα να γενικεύει. Όμως επειδή όλα πια είναι πιο εύκολα και πολλά, έχει μειωθεί κάπως αυτή η λαχτάρα, η προσμονή για κάτι ιδιαίτερο, για την επικοινωνία μέσω της τέχνης που είχαν οι παλιότεροι θεατές, που το σκεφτόντουσαν να πάνε στο θέατρο.

Η τηλεόραση έχει αμβλύνει την συγκέντρωση το κοινού. Τα κινητά είναι μόνο η ένδειξη. Από την άλλη, επειδή η εποχή μας είναι ταραγμένη, το κοινό πάει στο θέατρο, όχι από μια αστική συνήθεια, αλλά για να τροφοδοτήσει τη σκέψη του κι αυτό είναι πολύ καλό.

Έχετε υπηρετήσει επί δεκαετίες το αρχαίο ελληνικό δράμα. Πώς σας άλλαξε ως άνθρωπο η ενασχόλησή σας με αυτό όλα αυτά τα χρόνια και γιατί θεωρείτε ότι κάθε καλοκαίρι ο κόσμος πρέπει να συναντά αυτά τα κείμενα στα ανοιχτά θέατρα;

Προσωπικά η ενασχόληση μου με το αρχαίο δράμα που έγινε αρχικά αυθόρμητα και μετά με συνειδητή επιλογή, θέλω να πιστεύω ότι με έκανε λίγο καλύτερο άνθρωπο. Με βοήθησε να καταλάβω όχι μόνο τον εαυτό μου, αλλά την διαχρονική ανθρώπινη φύση και τις “άλυτες αντιφάσεις της” όπως λέει ο Ντοστογιέφσκι. Ακόμα με βοήθησε να συνειδητοποιήσω την άξια του αρχαίου ελληνικού πνεύματος που έδωσε στην ανθρωπότητα θεσμούς ελευθερίας και διαλεκτικής και αφύπνισης της ανθρωπινής συνείδησης μέσα από τον διάλογο. Με έκανε να νιώσω τυχερή που γεννήθηκα σ’ αυτά τα χώματα, μιλάω την ελληνική γλώσσα που παραμένει ζωντανή, έχει απορροφήσει δημιουργικά με σπουδαίους ποιητές τους ιστορικούς κραδασμούς του τόπου και με κάνει να ταξιδεύω μέσα στους αιώνες σπάζοντας τα σύνορα του χρόνου. Και μου έδωσε την δυνατότητα να επικοινωνώ με τους ανθρώπους βαδίζοντας αυτά τα χνάρια που σήμερα είναι ζωντανά όσο ποτέ.

Ποια είναι η σχέση σας με τη Θεσσαλονίκη; Ποια ήταν η τελευταία φορά που ήρθατε στην πόλη, υπάρχει κάποια ιδιαίτερη ιστορία από το παρελθόν που μπορείτε να μοιραστείτε μαζί μας;

Με τη Θεσσαλονίκη έχω ιδιαίτερη σχέση. Έχω αγαπημένους συγγενείς και φίλους. Πάντα θέλω να παρουσιάζω τη δουλειά μου στο κοινό της πόλης, που το θεωρώ απαιτητικό, ευαίσθητο και γενναιόδωρο. Η Θεσσαλονίκη συμβολίζει για μένα την πλευρά της Ελλάδας που ταξιδεύει στο χρόνο μέσα από τα στρώματα του πολιτισμού μας που είναι ορατά παντού στην πόλη, και που μέσα από την κοσμοπολίτικη παράδοση της, με συνδέει με άλλους πολιτισμούς και παραδόσεις, με ταξιδεύει σε άλλους τόπους. Αυτό είναι ένας σπάνιος συνδυασμός, που δίνει στην πόλη την μοναδικότητα της και τη γοητεία της.

Ήταν μεγάλη η χαρά μου όταν από τις υπηρεσίες του ΥΠΠΟ, βρέθηκε η σημαντική λύση να προσφέρουμε, μέσα από το έργο του ΜΕΤΡΌ ένα σπάνιο χώρο που θα τον απολάμβαναν στην καθημερινότητα τους οι κάτοικοι και οι επισκέπτες, και που παράλληλα θα έκανε επίσπευση του έργου. Είχαμε επισκέψεις από ξένες χώρες που ήρθαν να δουν το παράδειγμα της Θεσσαλονίκης και να διδαχτούν απ’ αυτό για τη χωρά τους. Θα έδινε άλλη ποιότητα στη ζωή της πόλης η παρουσία κατά χωράν των ευρημάτων. Ανησυχώ πολύ ότι μπαίνουμε σε καινούργιες καθυστερήσεις, και η λύση αυτή που βρέθηκε, χωρίς σοβαρές αιτίες, κινδυνεύει να τιναχτεί στον αέρα.

*Δευτέρα 25 έως την Πέμπτη 28 Νοεμβρίου, στις 21.00 | 15€ (Γενική Είσοδος), 13€ [Μειωμένο (Ανέργων, ΑμεΑ, 65 Άνω, Φοιτητικό)] | Προπώληση: Ταμείο Θεάτρου Αμαλία, Καθημερινά 10.30-14.30 & 17.30-21.30, ticketplus.gr | Διεύθυνση: Αμαλίας 71, Θεσσαλονίκη 546 40 | Πληροφορίες- Κρατήσεις: 2310842509, 6934115555 | Η παράσταση επιχορηγήθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού, facebook page