Μαριλένα Κατρανίδου: «Θεωρώ πως έγινε ένα ευτυχές ατύχημα με εμένα και τον Ιονέσκο»

Μια πρωτότυπη σκηνική σύνθεση γύρω από το παράλογο αποτελεί η νέα δουλειά της Μαριλένας Κατρανίδου, η οποία προσεγγίζει εκ νέου το κλασικό πλέον κείμενο του Ευγένιου Ιονέσκο, «Η Φαλακρή Τραγουδίστρια».

Με αφετηρία την τυπική, σχεδόν κλισέ ιστορία δύο εγγλέζικων ζευγαριών, μιας υπηρέτριας, ενός πυροσβέστη, ενός κουδουνιού που χτυπά και μιας πιθανής φωτιάς, η παράσταση επιχειρεί να φωτίσει κάτι πολύ βαθύτερο: Tον τρόπο που η καθημερινή μας επικοινωνία αποσυντίθεται, αποκαλύπτοντας ένα σύμπαν αντιφάσεων, αμηχανίας και σιωπών.

Απόφοιτη του Τμήματος Θεάτρου της Σχολής Καλών Τεχνών του Α.Π.Θ., με κατεύθυνση Σκηνοθεσίας και Υποκριτικής, η Μαριλένα Κατρανίδου επιδιώκει να εξελίσσεται συνεχώς μέσα από τις δουλειές της, κάτι που επιβεβαιώνεται τόσο από τη θητεία της ως καλλιτεχνική συντονίστρια του κύκλου εργαστηρίων «Μέλισμα» των Εκπαιδευτικών και Κοινωνικών Δράσεων της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, όσο και από τη συνεργασία της ως καθηγήτρια-σκηνοθέτις στο Ωδείο Αθηνών, αλλά και δεκάδων άλλων δραστηριοτήτων και συμμετοχών της με κέντρο τους το θέατρο.

Με αφορμή την παράσταση «Η Φαλακρή Τραγουδίστρια», που παρουσιάζεται στο Θέατρο Αμαλία έως τις 21 Δεκεμβρίου, η Μαριλένα Κατρανίδου μιλά στην Parallaxi για τη σχέση της με το παράλογο, τη σημασία της συλλογικής δημιουργίας και τον τρόπο που αναζητά νέες μορφές σκηνικής επικοινωνίας με το κοινό.

Τι κάνει σημερινή την «Φαλακρή τραγουδίστρια» του Ιονέσκο;

Νομίζω ο Ευγένιος Ιονέσκο έχει γράψει ένα έργο που δεν μπορεί ακριβώς να ανήκει σε μια μόνο εποχή.  Αναφέρεται στην εποχή που η γλώσσα είχε χάσει την αυθύπαρκτη αξία της και οι άνθρωποι κολυμπούσαν ανάμεσα στα νοήματα, η αγωνία της ύπαρξης εκφράζεται από την ανημπόρια του λόγου τους, την επιφανειακή σχέση με τα λόγια τους. Η έλλειψη επικοινωνίας και η πάλη του ανθρώπου να διατυπωθεί είναι κάτι διαχρονικό. Πριν δέκα χρόνια υπήρχαν σημεία στο έργο που έμοιαζαν κωμικά, πλέον η τραγικότητα της ανθρώπινης κατάστασης αναδεικνύεται πιο έντονα όχι γιατί κάτι δραστικό έχουμε αλλάξει στην παράσταση, απλά γιατί η εποχή μας έχει γίνει πιο παράλογη και δύσκολη. Το ζήτημα της επικοινωνίας δεν μπορεί να είναι αποκομένο από το βαθύτερο ζήτημα των ανθρώπινων σχέσεων. Μιλάμε πολύ και τελικά δεν λέμε τίποτα.Μιλάμε εξ αφορμής του άλλου, μιλάμε γιατί θέλουμε κάτι να μας συμβεί, γιατί δεν αντέχουμε την σιωπή ανάμεσα σε κόσμο. Μας φοβίζει μια αληθινή στιγμή.  Υπάρχουμε με την υπεκφυγή μας. Η Φαλακρή Τραγουδίστρια είναι ένα πεδίο έρευνας πάνω στον ανθρώπινο μηχανισμό συμπεριφοράς. Βλέπουμε  ανθρώπους  που λειτουργούν με αυστηρούς κωδικες,  επιλέγουν να βλέπουν ένα κομμάτι της πραγματικότητας όσο αντέχουν. Ό,τι καταλαβαίνουν είναι από τα μάτια των άλλων. Ανεξήγητα  λογικοί . Αποτελούν ένα «παραδείγματος χάριν» για εμάς που καταλαβαίνουμε μόνο με παραδείγματα.

Οι δικοί σας λόγοι που αποφασίσατε να καταπιαστείτε με αυτό το έργο, ποιοι είναι;

Οι λόγοι έγιναν δικοί μου στην πορεία! Θεωρώ πως έγινε ένα ευτυχές ατύχημα με εμένα και τον Ιονέσκο. Το έργο αυτό είναι σαν να το ήξερα πριν καν το διαβάσω, ο τρόπος γραφής, το χιούμορ, η φοβερή παρατηρητικότητα του Ιονέσκο στις ανθρώπινες συμπεριφορές,στους διαλόγους της καθημερινότητας, το παιχνίδι, οι επαναλήψεις, η έκπληξη, τα κλισέ, τα ίδια λόγια αλλά πάντα διαφορετικά, η έννοια της κενότητας, η έντονη αγωνία ύπαρξης, η  ζωτικής σημασίας ανάγκη σύνδεσης, όλα αυτά σαν ζητούμενα με αφορούσαν ήδη και ξαφνικά βρέθηκα και εγώ παγιδευμένη στα δίχτυα της Φαλακρής τραγουδίστριας. Που όσο και αν περνούσε η ώρα αναρωτιόσουν ποια είναι η φαλακρή τραγουδίστρια; Πότε θα εμφανιστεί; Και έμενα και εγώ με το ερώτημα μέχρι τέλους.

Θέλω να κρατήσω το «Συμβαίνουν αυτά καμιά φορά» που προστέθηκε στον τίτλο και να μου το εξηγήσετε.

Πολλές φορές στη ζωή μας συμβαίνει να μην μπορούν τα λόγια να εξηγήσουν την πραγματικότητα, να αδυνατούν να εκφράσουν ταυτόχρονα ότι κάτι έγινε και δεν έγινε. Ο πλούτος  του παρόντος δεν μπορεί να τακτοποιηθεί σε λόγια, μόνο να εξασκήσουμε την αντίληψή μας μπορούμε ώστε να βλέπουμε τα μαγικά που συμβαίνουν καθημερινά γύρω μας, χωρίς εξήγηση. Όσες ερμηνείες και αν  μπορούν να αποδοθούν στην πραγματικότητα, τα  ίδια τα γεγονότα έχουν ένα κομμάτι,  που πάντα θα παραμένει παράλογα αδιατύπωτο και ανερμήνευτο. Το παράλογο δεν παίζεται. Απλώς σού συμβαίνει, και αυτό είναι που συμβαίνει καμιά φορά. Συμβαίνει καμιά φορά το πιο σκοτεινό σημείο της λάμπας να βρίσκεται ακριβώς στο κέντρο της και τα γυαλιά που ψάχνουμε σε όλο το σπίτι ήδη να τα φοράμε στο κεφάλι. Η φράση ωστόσο αυτή καθεαυτή προέκυψε ως μέρος του τίτλου από ένα υλικό που ήρθε ως πρόταση από τους ηθοποιούς της παράστασης εν ώρα πρόβας. Ο τίτλος του έργου άλλωστε “Η Φαλακρή τραγουδίστρια” προέκυψε για τον Ιονέσκο με τον ίδιο ακριβώς τρόπο. Απο μια ατάκα ενός ηθοποιού που προέκυψε αυτοσχεδιαστικά. Ακολουθήσαμε λίγο τα χνάρια του Ιονέσκο κι εμείς λοιπόν. Με αφορμή ένα τραγούδι της “Φρουτοπίας” -Το άτυχο μήλο- που ακούγεται στην παράσταση, αυτή η φράση έγινε η υπογραφή της παράστασης, η ευχή προς όλους να συνεχίσουν να πιστεύουν σε αυτή τη φορά που ακόμα μπορεί να μην έχει έρθει αλλά θα έρθει. Η ζωή η ίδια σε ανατρέπει και κάπως έτσι αυτή η παράσταση διεκδικεί κάθε φορά που παίζεται να συμβάλει σε μια εμπειρία άκρως μοναδική.

Μια σκηνική πρόταση πάνω στο Παράλογο γεμάτη παγίδες παράλογα λογικές, νιώθετε πως θα δώσει απαντήσεις ή έστω να συμβάλει σε εσωτερικά ερωτήματα των θεατών σε μία εποχή που χαρακτηρίζεται ίσως από το αφοπλιστικό «όλα τα ξέρω»;

Σε μια εποχή που όλα τα ξέρουμε, βρισκόμαστε παντού και ταυτόχρονα πουθενά, κοιτιόμαστε σε καθρέφτες και δεν μας αναγνωρίζουμε, η παράσταση αυτή μοιάζει με ένα οικείο είδωλο, μας καθρεφτίζει χωρίς να επιμένει να ταυτιστεί με τον σύγχρονο άνθρωπο. Σίγουρα η παράσταση ρωτά, ξανά και ξανά με διάφορους τρόπους αν όντως εμείς εδώ που βρισκόμαστε θεατές και ηθοποιοί ζούμε άραγε την ίδια πραγματικότητα; Βλέπουμε τα ίδια πράγματα ή ακόμα και σε αυτή την συνθήκη ο καθένας επιλέγει την αφήγησή του, επιλέγει πού εστιάζει, ακούει αυτά που πραγματικά θέλει να ακούσει; Είναι μια σκηνική πρόταση στο παράλογο διότι η παράσταση δομείται πάνω στην ίδια την παράλογη φύση του Θεάτρου.

Επειδή γνωρίζω τη στενή σας σχέση με τη Θεσσαλονίκη, παρατηρείτε να αλλάζει το κοινό της πόλης σε όλα αυτά τα χρόνια;

Σίγουρα τα τελευταία χρόνια, υπάρχει μεγαλύτερη κινητικότητα στην πόλη ανά περιόδους ειδικά μεγάλο μέρος του κόσμου συναντιέται και πάλι σε γνωστά μέρη – Φεστιβάλ Κινηματογράφου, Φεστιβάλ Δημητρίων, Φεστιβάλ Ανοιχτής σκηνής, Φεστιβάλ Θεάτρου Δάσους  κ.α – παρ’όλα αυτά δεν μπορεί να υπάρξει εύκολα ένας πυρήνας καλλιτεχνικός που να ελκύει τον κόσμο σε διάρκεια, να υπάρχει ένα στέκι, να γίνονται συζητήσεις, υμώσεις. Τα περισσότερα θεάματα είναι πυροτεχνηματικού χαρακτήρα,  έχουν την Θεσσαλονίκη σαν πέρασμα και όχι ως σταθμό. Αυτό σίγουρα κοστίζει στην πόλη και τους θεατές της. Δεν είμαστε εξοικειωμένοι στην έξοδό μας να επιλέξουμε να πάμε στο θέατρο εάν δεν είναι κάποιο γνωστό όνομα, ή αν δεν είναι κάποια παραγωγή μέσα στα πλαίσια ενός φεστιβάλ ή κρατικού φορέα. Ελπίζω αυτό να αλλάξει.

Από την άλλη, εντοπίζετε αλλαγές και στο καλλιτεχνικό δυναμικό της Θεσσαλονίκης – αν προσθέσουμε σε αυτό και τις αποφάσεις καλλιτεχνών να κατέβουν στην Αθήνα;

Όπως ανέφερα και παραπάνω, σίγουρα εντοπίζω αλλαγές στη δυναμική της πόλης και για αυτό τα τελευταία χρόνια έχουμε καταλήξει να συναντάμε πιο πολλούς θεσσαλονικιούς στην Αθήνα από ό,τι Αθηναίους. Δεν είναι εύκολο να επιμένεις σε ένα μέρος που αισθάνεσαι ότι αυτά που αναζητάς δεν αφορούν κανέναν, δεν έχουν ανταπόκριση, ενδιαφέρον. Παρ’όλα αυτά αλήθεια αλλάζει σιγά σιγά αυτό και είναι πολύ ελπιδοφόρο, ειδικά με το άνοιγμα καινούριων και παλιότερων θεάτρων και χώρων που μπορούν να αποτελέσουν τόπους συσπείρωσης και επανέναρξης.

Έρχεστε τώρα σε ένα ιστορικό θέατρο που πέρασε πλέον σε μία νέα, εξαιρετικά ενδιαφέρουσα εποχή. Τι σας κάνει να νιώθετε αυτό το restart;

Νιώθω τρομερή ευγνωμοσύνη και είμαι πολύ χαρούμενη που αυτό το θέατρο ανοίγει ξανά και συνεχίζει την μακρόχρονη ιστορία του. Μεγάλωσα ερχόμενη μετά την σχολή στο θέατρο Αμαλία για να δω τους καθηγητές μου και τους συμφοιτητές μου και τώρα είναι τόσο τιμητικό να είμαι και εγώ κομμάτι αυτής της ιστορίας. Ελπίζω και πιστεύω ότι μόνο πνοή αισιοδοξίας αποτελεί αυτή η κίνηση ανοίγματος σε μια πόλη που έχει τόσο ανάγκη να κρατήσει και να παρέχει χώρο στους καλλιτέχνες της.

 Είναι πάντα στις προθέσεις σας το κοινωνικό σχόλιο μέσα από τις δουλειές σας;

Θα έλεγα όχι πάντα στις συνειδητές προθέσεις μου αλλά κάπως είναι αναπόσπαστο κομμάτι το τι συμβαίνει στη ζωή μας καθημερινά την εκάστοτε περίοδο που δημιουργείται ένα έργο και σίγουρα φανερά ή όχι συνδιαλέγομαι με αυτό.

Τι θα επιθυμούσατε να κρατήσουν οι θεατές φεύγοντας από το Αμαλία;

Θα ήθελα να κρατήσει ο καθένας ό, τι πραγματικά τον συγκίνησε, να αφεθεί στο ότι κάποιες φορές το νόημα όσο το ψάχνεις, τόσο σου διαφεύγει και ότι πολλές ιστορίες και παραστάσεις ζητούν έναν άλλο τρόπο παρακολούθησης, ένα βλέμμα πιο μαλακό και ανοιχτό να ανατραπεί, να γελάσει, να αντιδράσει .