Μια “Πόλη των αθέατων γυναικών” που συγκλονίζει

Η Πόλη των Αθέατων Γυναικών” της ERGON – CULTURE είναι ένα διακαλλιτεχνικό project που επιχειρεί να απαντήσει στο ερώτημα πώς θα ήταν η ιστορία αν την έγραφαν οι «αθέατες», «άφωνες» γυναίκες, μέσα από μία σειρά δράσεων που διοργανώνουν οι εμπνεύστριες της ιδέας, Ράνια Μπέλλου (εικαστικός) και Νεβάρτ-Βερόν Γαλιλαία (μουσικός), σε συνεργασία με την ποιήτρια Άνια Βουλούδη.  Εντάσσεται στο πρόγραμμα 2021 του θεσμού “ Όλη η Ελλάδα ένας πολιτισμός” του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού και πραγματοποιείται 25 και 26 Αυγούστου στο Επταπύργιο.

Με βασικό άξονα μελέτης την ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλονίκης και υπογραμμίζοντας την ιστορικότητα της συνείδησης και της συλλογικής μνήμης, οι τρεις γυναίκες καλλιτέχνιδες προσφέρουν νέες αναγνώσεις του ρόλου της γυναίκας από την αρχαιότητα ως σήμερα: εικαστική εγκατάσταση, διαδραστική performance ποίησης, σύνθεση μουσικού έργου και μουσική performance. Χρησιμοποιώντας τις αισθήσεις της ηχόρασης, της απτικής όρασης, του ήχου και του χρώματος, το project δημιουργεί πρόσθετες γέφυρες αισθητηριακής επικοινωνίας με το παρελθόν.

Με αφορμή λοιπόν το συγκεκριμένο project, μιλήσαμε με τις γυναίκες-συντελεστές πίσω από αυτό, Ράνια Μπέλλου, Νεβάρτ- Βερόν Γαλιλαία και Άνια Βουλούδη, που πέραν της αναφοράς τους για την συγκεκριμένη δουλειά, διατύπωσαν και την γνώμη τους για την θέση της γυναίκας σήμερα.

Ράνια Μπελλου: Η Πόλη των αθέατων γυναικών αφηγείται ιστορίες από γυναίκες για γυναίκες

Η Ράνια Μπέλλου μελετάει το αρχέτυπο του θηλυκού στοιχείου μέσα από τα σύγχρονα ανασκαφικά και αρχειακά τεκμήρια της πόλης, και δημιουργεί μια mixed-media εικαστική εγκατάσταση, με ψηφιακές εκτυπώσεις επάνω σε πολυστρωματικές κατασκευές από μέταλλο και ημιδιαφανή υφάσματα. Η δομή των γλυπτών έχει αναφορές στα προ-ρωμαϊκά λάβαρα και τον κλειστό πυρήνα του φρουρίου. Βασικός στόχος της εικαστικού είναι να δημιουργήσει έναν διάλογο μεταξύ της εικόνας και του ήχου, της όρασης με την ακοή και την ανάγνωση, του θεατή και της ιστορίας του μνημείου, μετατρέποντας έτσι τον τελευταίο σε μάρτυρα μιας αναμέτρησης του παρόντος και του παρελθόντος.

“Η έρευνα μου βασίζεται σε αρχεία και βιβλία αλλά κυρίως σε προφορικές αφηγήσεις, απόηχους ενός πρόσφατου παρελθόντος, όπου η μνήμη συνδέεται με τον χώρο, διαμορφώνοντας έτσι τη σχέση του τελευταίου με το παρελθόν και την κατασκευή του ιστορικού νοήματος. Η καλλιτεχνική μου έρευνα καθ’ όλη τη σταδιοδρομία μου,  βασίζεται στο παράδειγμα του Μαρσέλ Προυστ, της υποκειμενικής μνήμης ως αναβίωσης του παρελθόντος, με στόχο τα έργα να «οδηγήσουν» στην αναστοχαστική επιστροφή σε «προσωπικές» αναμνήσεις. Μέσω της συνειδητοποίησης της ευθραυστότητας της μνήμης και τη διαπερατότητά της με την φαντασία και την ευρηματικότητα, επιδιώκεται η προσφορά ενός συνθετικού κόσμου που δημιουργείται από τα διάτρητα, κατακερματισμένα αλλά και αλληλοσυνδεόμενα, στρωματοποιημένα επίπεδα λεπτών σχεδίων. Στην εν λόγω καλλιτεχνική πρωτοβουλία «Η  Πόλη των Αθέατων Γυναικών», παρουσιάζω μια mixed-media εικαστική-γλυπτική εγκατάσταση. Ψηφιακές εκτυπώσεις γυναικείων φιγούρων επάνω σε διάτρητα, κατακερματισμένα αλλά και αλληλοσυνδεόμενα, στρωματοποιημένα επίπεδα ημιδιαπερατών υφασμάτων, τοποθετημένα ως γλυπτικά λάβαρα, εμπλουτίζουν τις επιφάνειες της εικαστικής εγκατάστασης και του Παλαιοχριστιανικού μνημείου, σχολιάζοντας ένα «κρυφό» παρελθόν, το οποίο άφησε πίσω του λιγοστά ίχνη γυναικείας παρουσίας, φωνές που σηματοδοτούν ιστορίες, εμπειρίες και ζωές που κάποτε εμπλέκονταν με τη ζωή του μνημείου και της πόλης”.

“Είναι χαρακτηριστικό ότι τα ανασκαφικά ευρήματα και η στρωματογραφία της ιστορίας του τόπου, αναδεικνύουν τον ήδη γνωστό πατριαρχικό πολιτισμό της Αρχαίας Ελλάδας. Και ενώ η πόλη είναι γένος θηλυκού, νεράιδα, βασίλισσα, γοργόνα, φτωχομάνα, νυφούλα του Θερμαϊκού,  ιδιότητες που τη χαρακτήρισαν ανεξίτηλα στο πέρασμα του μύθου και της ιστορίας,  σε μεγάλο βαθμό ο πρώιμος πολιτισμός της είναι πατριαρχικός”.

“Στα πλαίσια μιας λεγόμενης πατριαρχικής κοινωνίας, υποθέτουμε ότι ο ρόλος της γυναίκας είναι καθαρά υποταγμένος στον άνδρα. Οι αναφορές για τις Θεσσαλονικιές γυναίκες της αρχαιότητας είναι λιγοστές, πόσο μάλιστα στην αγορά της πόλης η οποία έσφυζε από ζωή ενώ η μοίρα της γυναίκας ήταν ουσιαστικά αυτό που της επέβαλε η Ανδροκρατούμενη κοινωνία. Πολύ λίγες γυναίκες στην αρχαία Θεσσαλονίκη μας  είναι γνωστές με τα ονόματα τους, ό,τι γνωρίζουμε προέρχονται από τις γυναικείες μορφές που παρουσιάζονται μέσα από την ποίηση και την τέχνη, τις επιγραφές, τα γλυπτά, της μήτρες των αγγείων που έχουν επιβιώσει.

«Η  Πόλη των Αθέατων Γυναικών» αφηγείται ιστορίες από γυναίκες για γυναίκες, ενώνει τελείες των οποίων η ύπαρξη ίσως δεν είχε καν διαφανεί, δημιουργεί συνάψεις που μέχρι πρότινος δεν είχε καταστεί σαφές ότι θα μπορούσαν να υπάρχουν, συμβάλλοντας εν τέλει, στην διάσωση της συλλογικής και πολιτιστικής  μνήμης και της ταυτότητας μας ως σύγχρονες Θεσσαλονικιές γυναίκες”, αναφέρει στο parallaxi σχετικά με την έρευνα της και τα συμπεράσματα που έβγαλε μέσα από αυτή.

Η γυναίκα μέσα από τα μάτια της Ράνιας

“Νομίζω ότι, τελικά, δεν μπορούμε να ορίσουμε τι είναι η γυναίκα … με τον ίδιο τρόπο που δεν μπορούμε να ορίσουμε κανένα άτομο. Αυτό συμβαίνει γιατί τελικά κάθε τέτοιος ορισμός είναι μια επιβολή στο άτομο. Όπου εσείς, εγώ, υπαγορεύουμε ο ένας στον άλλον πώς πρέπει να είμαστε και σε κάποιο βαθμό ποιοι πρέπει να είμαστε. Μπορούμε να μιλήσουμε για τη γυναικεία φύση λόγω συγκεκριμένων πλαισίων και ιστοριών. Αλλά και πάλι, για εμένα, το ερώτημα τι είναι γυναίκα, είναι πολύ ανοιχτό.

Μια γυναίκα μπορεί να περιηγηθεί στη ζωή της με τις δικές της φιλοδοξίες και ταλέντα. Δεν είναι ένα σύνολο ορμονών και κανόνων. Έχει ατομικά χαρακτηριστικά. Είναι ικανή να βρει τη δική της ευτυχία και να χτίσει την επιτυχία της. Έχει πολλές ιστορίες και πολλές σκέψεις να πει, αρκεί να θέλει κάποιος να τις ακούσει”.

“Η ανισότητα, η έμφυλη βία, οι γυναικοκτονίες δεν είναι φαινόμενα καινούργια είναι όμως πολύ ανησυχητικά και πρέπει όλοι μαζί, η οικογένεια, το σχολείο, η κοινωνία, εμείς οι καλλιτέχνες μέσα από την Τέχνη, να ενημερώσουμε και να ευαισθητοποιήσουμε τον κόσμο. Με το κίνημα #MeToo ακούστηκαν επιτέλους οι φωνές των αθέατων, επώνυμων και ανώνυμων γυναικών, βάζοντας  ένα τέλος σε αιώνες σιωπής. Η ανάγκη αλλαγής στην κουλτούρα, στους θεσμούς, στην εκπαίδευση είναι πλέον εμφανή και εμείς οφείλουμε να δράσουμε για μια πιο υγιή κοινωνία”.

“Όλα αυτά που ακούμε μέσα από το κίνημα #MeToo αλλά και αυτά που κρύβονται στα θεμέλια των οικογενειακών ιστοριών τους, την ταπείνωση, την υποτίμηση, την αμφισβήτηση, τους φόβους τους, τον προσωπικό τους αγώνα για να ακουστούν επιτέλους οι φωνές τους. Για να μάθουμε από το παρελθόν και να αλλάξουμε το μέλλον“.

“Οι κοινωνικές δομές και τα πολιτισμικά στερεότυπα εξακολουθούν να υπάρχουν, οφείλουμε όμως να τα ξεπεράσουμε. Ο σεξισμός επιβάλλει τη σιωπή γι’αυτό και εμείς οφείλουμε να τον σταματήσουμε”.

Νεβάρτ-Βερόν Γαλιλαία: Είναι χρέος μας να διεκδικούμε και να υπερασπιζόμαστε την ελευθερία της γυναίκας σε όλα τα επίπεδα

Η Νεβάρτ- Βερόν Γαλιλαία έχει αναλάβει την μουσική επιμέλεια του project όπου θα ερμηνευθούν έργα των Alan Hovhaness, Arvo Pärt και ο Επιτάφιος του Σείκιλου σε διασκευή του Ιωάννη Παπασπύρου. “Το ρεπερτόριο που θα ερμηνεύσουμε έχει διαχρονικά και μινιμαλιστικά χαρακτηριστικά όπως επίσης και αρχαϊκούς ήχους. Ειδικότερα ο Επιτάφιος του Σείκιλου επιλέχθηκε γιατί είναι η αρχαιότερη μουσική σύνθεση η οποία είναι αφιερωμένη σε μία γυναίκα, την Ευτέρπη τονίζοντας την σπουδαιότητα και μοναδικότητα της γυναικείας παρουσίας από την αρχαιότητα έως σήμερα”.

Ένα γυναικείο τρίο αποτελούμενο από τη Νεβάρτ-Βερόν Γαλιλαία στο φλάουτο, τη Θέη Νικολάου στην άρπα και την Νταβίνα Φλωρεντίν στο βιμπράφωνο θα προσπαθήσει να δώσει φωνή στις αθέατες γυναίκες της «Πόλεως». “Τα τρία αυτά όργανα είναι ο συνδετικός κρίκος που ενώνει το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον. Η άρπα με τον αρχαϊκό της ήχο μας μεταφέρει στο παρελθόν, το φλάουτο συνδυάζει το αρχαίο αλλά και το σύγχρονο άκουσμα και το βιμπράφωνο παραπέμπει σε πιο σύγχρονο αλλά ταυτόχρονα διαχρονικό ήχο”.

“Η μελωδία που μου έρχεται στο μυαλό όταν σκέφτομαι την γυναίκα του παρελθόντος είναι η μελωδία του πρώτου μέρους – Largo από το “The Garden of Adonis” του συνθέτη Alan Hovhanness”.

H γυναίκα μέσα από τα μάτια της Νεβάρτ-Βερόν

Γυναίκα: Δυναμισμός, Ικανότητα, Ευφυϊα, Αγάπη

“Η γυναίκα ανέκαθεν αντιμετώπιζε προκλήσεις και δυστυχώς ακόμα και σήμερα εν έτει 2021 πρέπει να αγωνισθεί για να αποκτήσει τα αυτονόητα. Παρόλα αυτά οι γυναίκες παγκοσμίως έχουν βρει την δύναμη και την αλληλοϋποστήριξη στην οποία έχουν συμβάλλει και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (facebook κλπ.) ώστε να μην φοβούνται να μιλήσουν και να αποκαλύψουν την αλήθεια. Οι “φωνές” τους είναι δυνατές”.

” Αν μιλούσαν οι αθέατες και άφωνες γυναίκες θα μας έλαγαν ότι είναι χρέος μας να να διεκδικούμε και να υπερασπιζόμαστε την ελευθερία σε όλα της τα επίπεδα”.

Άνια Βουλούδη: Είναι δυστύχημα που μόλις τώρα αποκτήσαμε κάτι που θα έπρεπε να είναι δεδομένο, τη φωνή μας

Η Άνια Βουλούδη είναι ποιήτρια και οι επιστολές της  προς γυναίκες οι οποίες ζουν – όπως κι η ίδια – στη Θεσσαλονίκη αφηγούνται τη σύγχρονη ιστορία της πόλης, την ιστορία των αθέατων γυναικών που γράφεται σήμερα κι είναι άξια λόγου, μνήμης και καταγραφής.

“Όταν η Ράνια ήρθε σε επαφή μαζί μου και μου μίλησε για την ιδέα της, είχα απευθείας τη σκέψη να γράψω γράμματα σε γυναίκες της Θεσσαλονίκης που γνωρίζω. Η τοποθέτηση των επιστολών αυτών στον χώρο δεν είναι παρά η λογική υπόσταση των γραμμάτων που βρίσκονται κάπου, σε ένα διαλογητήριο συνήθως, πριν πάρουν τον δρόμο για τον παραλήπτη τους. Μόνο που αυτή τη φορά οι παραλήπτες θα είναι πολλοί και θα έρθουν να τα διαλέξουν και να τα παραλάβουν οι ίδιοι”. Οι επιστολές θα υπάρχουν σε φυσική μορφή στον χώρο ως αληθινά χειρόγραφα που εσωκλείονται μέσα σε πραγματικούς ταχυδρομικούς φακέλους par avion οι οποίοι θα είναι σφραγισμένοι και θα βρίσκουν αναρίθμητους παραλήπτες και παραλήπτριες επισκεπτόμενοι/ες τον χώρο. Οι φάκελοι θα είναι συγκεντρωμένοι σε μια μεγάλη εγκατάσταση η οποία θα έχει τη μορφή ταχυδρομικού διαλογητηρίου ταξινόμησης επιστολών. Σε μικρές, ομοιόμορφες θήκες που θα εκτείνονται κατά μήκος και καθ’ ύψος όλης της κατασκευής θα βρίσκονται διάσπαρτα τα γράμματα τα οποία θα μπορούν οι επισκέπτες να αποσπούν και να πάρουν μαζί τους ώστε να τα διαβάσουν στον χώρο -μα και έπειτα- σε δικό τους ρυθμό. Από τις θυρίδες αυτές θα ακούγεται η φωνή της ποιήτριας να απαγγέλει το περιεχόμενο όλων των γραμμάτων που βρίσκονται μέσα σε αυτές.

Σκοπός του project είναι η ταύτιση των ανθρώπων ανεξαρτήτως φύλου με κάθε γυναίκα στην οποία η ποιήτρια απευθύνεται καθώς θα νιώθουν πως λαμβάνουν οι ίδιοι ένα προσωπικό γράμμα σε πρώτο πρόσωπο αλλά κυρίως η δημιουργία μιας νέας, σύγχρονης μνήμης που δεν μπορεί πια να χαθεί γιατί συνέβη, συλλέχθηκε, αφηγήθηκε και είναι πλέον ορατή. “Είμαι σίγουρη πως η ταύτιση θα επέλθει έστω κι αν είναι σε ένα μικρό σημείο μιας επιστολής για τον καθένα. Ταύτιση δεν σημαίνει απαραιτήτως πως σου έχει συμβεί κάτι αντίστοιχο με αυτό που βλέπεις, ακούς ή διαβάζεις. Ταύτιση σημαίνει και το ότι ξέρεις πως κάτι τέτοιο θα μπορούσε να σου έχει συμβεί, πως κάτι τέτοιο θα μπορούσες να το έχεις νιώσει κι εσύ. Ναι, πάρα πολλοί άνδρες θέλουν να ακούσουν τι έχουμε να πούμε και πάρα πολλοί θέλουν να μάθουν να μας ακούνε”.

Η γυναίκα μέσα από τα μάτια της Άνιας

“Γυναίκα για εμένα θα έπρεπε να σημαίνει απλώς άνθρωπος αλλά δυστυχώς σημαίνει ως και σήμερα αορατότητα”.

“Το να μιλήσουμε επιτέλους για τις κακοποιήσεις που δεχόμαστε, όπως και για τις διακρίσεις, τις αδικίες και την καθημερινή μας πάλη για τα βασικά είναι μια αισιόδοξη αρχή. Αλλά είναι μόνο η αρχή. Ναι, οι άφωνες γυναίκες μίλησαν μα εν έτει 2021 είναι δυστύχημα που μόλις τώρα αποκτήσαμε κάτι που θα έπρεπε να είναι δεδομένο, τη φωνή μας. Και μάλιστα το ότι αποκτήσαμε φωνή δεν σημαίνει πως το κατακτήσαμε αμετάκλητα”.

“Η θέση της γυναίκας σήμερα έχει εξελιχθεί τόσο πολύ που έχει δημιουργηθεί η εντύπωση ότι τα γυναικεία ζητήματα μπήκαν σε προτεραιότητα και πως οι γυναίκες πλέον απολαμβάνουν ίσα δικαιώματα με τους άνδρες. Δεν είναι έτσι. Ο κόσμος είναι φτιαγμένος από άνδρες για άνδρες όχι επειδή εκείνοι δεν θέλουν να λάβουν υπόψη τους τη γυναίκα αλλά επειδή δεν έχουν συνηθίσει να το κάνουν. Από τον σχεδιασμό των πόλεων ως την ιατρική περίθαλψη, η γυναίκα δεν είναι παράγοντας έρευνας όσο ο άνδρας. Κι όλα αυτά είναι απάντηση για τη θέση της γυναίκας στον δικό μας πολιτισμό και όχι για παράδειγμα στου Αφγανιστάν που τις τελευταίες μέρες έχει γυρίσει δεκαετίες πίσω. Οπότε αν μιλήσουμε για τη θέση της γυναίκας σήμερα παγκοσμίως, η απάντησή μου θα είναι φοβερά αποκαρδιωτική”.

Η εκδήλωση, όπως και όλες όσες εντάσσονται στο θεσμό «Όλη η Ελλάδα ένας Πολιτισμός», προσφέρεται δωρεάν από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού. Το μόνο αντίτιμο είναι το εισιτήριο των 6 ευρώ για την είσοδο στο Επταπύργιο. Η προκράτηση της θέσης είναι υποχρεωτική. Αναλυτικό πρόγραμμα, πληροφορίες και προκρατήσεις θέσεων στο digitalculture.gov.gr