Όταν το θέατρο πέρασε στη μεγάλη οθόνη

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου που γιορτάζουμε σήμερα, βρίσκουμε δέκα διάσημα θεατρικά έργα που μετά την επιτυχία τους στο σανίδι, μεταπήδησαν στην μεγάλη οθόνη, άλλες φορές με μεγαλύτερη και άλλες φορές με μικρότερη αποδοχή από το κοινό, αλλά πάντα με τη δύναμη που έχει ένα σπουδαίο θεατρικό κείμενο

«Ο θάνατος του εμποράκου» του Arthur Miller σε σκηνοθεσία του Volker Schlöndorff (1985)

Το αριστούργημα του μεγάλου Αμερικανού συγγραφέα Άρθουρ Μίλλερ που του χάρισε και το βραβείο Πούλιτζερ μιλάει για την κατάρευση του Αμερικανικού ονείρου, το χρήμα, τον καταναλωτισμό και τα υλικά αγαθά μέσα από την σχέση ενός πατέρα με τον γιο του, με διαχρονικά μηνύματα και μία ιστορία που μετέφερε στον κινηματογράφο ο Volker Schlöndorff to 1985 με πρωταγωνιστές τον Dustin Hoffman, την Kate Reid και τον John Malkovich. Βέβαια, όλα ξεκίνησαν όταν ο τότε 48χρονος Hoffman έπαιξε τον «Θάνατο του εμποράκου» στο Broadway και μετά την επιτυχία αυτή, υπήρξε η ιδέα να μεταφερθεί η παράσταση τηλεοπτικά, όπως και έγινε την επόμενη χρονιά με σκηνοθέτη τον Volker Schlöndorff . Η επιτυχία και της τηλεταινίας, έφερε και την ιδέα για την κινηματογραφική μεταφορά του έργου.

«Ο Βυσσινόκηπος» του Άντον Τσέχωφ σε σκηνοθεσία του Μιχάλη Κακογιάννη (1999)

Ήταν το τελευταίο έργο του Τσέχωφ και σύμφωνα με πολλούς και το πιο ρεαλιστικό που είχε γράψει. Ανέβηκε πρώτη φορά στο Καλλιτεχνικό Θέατρο της Μόσχας το 1904 σε σκηνοθεσία Στανισλάβσκι και μιλάει για τις μικρές και τις μεγάλες ήττες της ζωής των ηρώων του. Καθημερινότητα, σιωπές, βλέμματα και ελπίδες που διασταυρώνονται, αποτυπώνουν το πέρασμα από τον έναν στον άλλον αιώνα. Ο Μιχάλης Κακογιάννης με τη βοήθεια ενός ταλαντούχου επιτελείου ηθοποιών, μετέφερε εξαιρετικά αυτό το κλασσικό έργο στον κινηματογράφο το 1999. Δουλεύοντας με τη δική του μετάφραση, ο Κακογιάννης απαλύνει τη συναισθηματική φόρτιση που επιδεικνύει ο Τσέχωφ. Μαζί του, σπουδαίοι ηθοποιοί, όπως Alan Bates, Charlotte Rambling και Katherine Cartlitz.

«Μήδεια» του Ευριπίδη σε απόδοση του Lars Von Trier (1988)

Ένα από τα σπουδαιότερα και πιο γνωστά αρχαία θεατρικά δράματα που υπάρχουν, είναι η «Μήδεια» του Ευριπίδη που είναι το δεύτερο από τα έργα του που σώζεται και τα ευρήματα λένε πως διδάχτηκε ως πρώτο δράμα στα Μεγάλα Διονυσία του 431 π.Χ. Φτιαγμένη από έρωτα και εκδίκηση, η Μήδεια, μία από τις πιο τραγικές ηρωίδες του Ευριπίδη, αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στα μητρικά της αισθήματα και την επιθυμία της για εκδίκηση. Σε ξένο τόπο, προδομένη και αντιμέτωπη με απροσδόκητες διαψεύσεις, σκοτώνει ό,τι πολυτιμότερο έχει, και γίνεται η ίδια η κυριότερη μέτοχος του πόνου που επιφέρει η φρικιαστική πράξη της παιδοκτονίας. Το 1960, ο μεγάλος Δανός σκηνοθέτης Καρλ Ντράγιερ γράφει το σενάριο μίας διασκευής της Μήδειας για μία ταινία που δεν γυρίστηκε ποτέ όσο ζούσε. Το 1988 ο Λαρς Φον Τρίερ παίρνει αυτό το σενάριο και βασίζει πάνω του τη δική του ταινία με μία ιδιαίτερη εκδοχή της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας. Η ταινία για τη Δανική τηλεόραση, και την γυρίζει εξ ολοκλήρου με αναλογική κάμερα. Πρωταγωνιστεί η Κίρστεν Όλεσεν ως Μήδεια, ενώ στον ρόλο του Ιάσωνα συναντάμε τον σπουδαίο Γερμανό ηθοποιό, Ούντο Κίερ.

«Romeo + Juliet» του William Shakespeare σε σκηνοθεσία του Baz Luhrmann (1996)

Ίσως η πιο γνωστή ιστορία αγάπης που έχει γραφτεί ποτέ για το θέατρο, είναι αυτή του έργου «Ρωμαίος και Ιουλιέτα» που έγραψε ο Ουίλλιαμ Σαίξπηρ το 1595. Η υπόθεση επικεντρώνεται στους δύο νέους, που πηγαίνουν ενάντια στη θέληση των οικογενειών τους για χάρη του έρωτα τους. Είναι ίσως το γνωστότερο έργο του Σαίξπηρ και η διαχρονικότητα και η αγάπη του κοινού σε κάθε θεατρική του μεταφορά, ώθησε τον Baz Luhrmann to 1996 να σκηνοθετήσει την κινηματογραφική μεταφορά της ιστορίας με απόλυτη επιτυχία. Μία μοντέρνα απόδοση της ερωτικής τραγωδίας με τον Leonardo DiCaprio, και την Claire Danes σε μία από τις κορυφαίες κινηματογραφικές στιγμές των 90’s.

«Ξαφνικά πέρσι το καλοκαίρι» του Tennessee Williams σε σκηνοθεσία του Joseph L. Mankiewicz (1959)

Είναι ένα από τα σημαντικότερα έργα του διάσημου Αμερικανού συγγραφέα, το οποίο πρωτοπαρουσιάστηκε στο Μπρόντγουεϋ το 1958 σε ενιαία παράσταση μαζί με ένα άλλο μονόπρακτο του με τον τίτλο “Garden district” κάνοντας τεράστια επιτυχία. Ένα χρόνο αργότερα το «Ξαφνικά πέρσι το καλοκαίρι» κάνει ακόμα μεγαλύτερη επιτυχία ως κινηματογραφική ταινία του Τζόζεφ Μάνκιεβιτς με πρωταγωνιστές την Κάθριν Χέμπορν, την Ελίζαμπεθ Τέιλορ και τον Μοντγκόμερι Κλιφτ. Ένας ερευνητής βυθίζεται σε μια σκοτεινή υπόθεση ανθρωποφαγίας στα χρόνια του μεσοπολέμου. Μετά από 25 καλοκαίρια που γύριζε τον κόσμο έχοντας στο πλάι την μητέρα του Βάιολετ, παίρνει την απόφαση να την αντικαταστήσει με την εξαδέλφη του Κάθριν, αθώα και ανέτοιμη να υποδυθεί τον ρόλο του «κράχτη», όπως λέει η ίδια. Σε όλο το έργο, είναι απών και όλα έχουν παρελθοντικό χρόνο. Το «Ξαφνικά πέρσι το καλοκαίρι» περιστρέφεται γύρω από το δράμα μιας αστικής οικογένειας του αμερικανικού νότου που τόσο στο θεατρικό κείμενο του Tennessee Williams όσο και στην κινηματογραφική του μεταφορά, παραμένει το ίδιο επιβλητικό.

«Ποιος Φοβάται τη Βιρτζίνια Γουλφ;» του Έντουαρτ Άλμπι σε σκηνοθεσία του Μάικ Νίκολς (1966)

Η κωμωδία του Έντουαρντ Άλμπι ανέβηκε στο Broadway το 1962 και προκάλεσε εκείνη την εποχή ένα πρωτοφανές σοκ για την αυθάδικη γλώσσα και την παραμορφωτική απεικόνιση της κοινωνικής βιτρίνας που προωθούσε το έργο. Ο συγγραφέας στήνει ένα τρομερό παιχνίδι αποκαλύψεων, ένα αλύπητο, αδίστακτο παιχνίδι που ξεσκεπάζει τις αλήθειες που χρόνια έκρυβαν οι ήρωες του έργου. Το 1966 ο Μάικ Νίκολς κάνει το κινηματογραφικό του ντεμπούτο, σκηνοθετώντας την μεταφορά του έργου στην μεγάλη οθόνη σε μία εξαιρετική διασκευή με πρωταγωνιστές την Ελίζαμπεθ Τέιλορ και τον Ρίτσαρντ Μπάρτον, ίσως στην κορυφαία ερμηνευτική τους στιγμή.

«Λεωφορείο ο Πόθος» του Tennessee Williams σε σκηνοθεσία του Elia Kazan (1951)

Ένα ακόμα από τα αριστουργήματα του Tennessee Williams , είναι το «Λεωφορείο ο Πόθος» που θεωρείται και ένα από τα κορυφαία έργα θεατρικού ρεαλισμού του 20ου αιώνα. Το έργο, γραμμένο το 1947, έχει εμβληματικούς πρωταγωνιστές ρόλους, όπως τον Πολωνό μετανάστη Στάνλεϊ Κοβάλσκι και την αδερφή της γυναίκας του, Μπλανς Ντιμπουά. Το έργο θίγει τις αντοχές των αντιλήψεων και των ηθικών κανόνων της κοινωνίας και των ανθρώπων, τη βία, τα ερωτικά πάθη, τη μοναξιά και η ανάγκη που έχουν οι άνθρωποι για συντροφικότητα και αγάπη, αλλά και θέματα ταμπού για την εποχή, όπως ο ρατσισμός, οι νευρικές διαταραχές και η κατάθλιψη. Το 1951 ο Elia Kazan μεταφέρει το θεατρικό στον κινηματογράφο κερδίζοντας μάλιστα 4 βραβεία Όσκαρ, σε 12 υποψηφιότητες που είχε στην τελετή απονομής εκείνης της χρονιάς. Στην ταινία, συμμετείχαν αξιόλογοι ηθοποιοί όπως ο Marlon Brando, η Jessica Tandy και ο Karl Malde

«Sleuth» του Anthony Shaffer σε σκηνοθεσία του Joseph L. Mankiewicz (1972) και σε σκηνοθεσία του Kenneth Branagh (2007)

Το “Sleuth” είναι από τις μεγαλύτερες εισπρακτικές επιτυχίες του θεάτρου της δεκαετία του ’70, όταν το έγραψε και το πρωτοπαρουσίασε στο κοινό ο Άντονι Σάφερ, ενώ του έχει απονεμηθεί και το βραβείο Τόνι ως το καλύτερο θεατρικό έργο του 1070. Μάλιστα, παίχτηκε για περισσότερες από 2.300 παραστάσεις στο West End του Λονδίνου και για περίπου 2.000 παραστάσεις στο Μπροντγουει, μιλώντας για την ιδιόρρυθμη συνεύρεση δύο αντρών και το εναλλασσόμενο παιχνίδι εξουσίας που προκαλεί ο ένας στον άλλον. Δύο χρόνια αργότερα, το μεταφέρει στον κινηματογράφο ο Joseph L. Mankiewicz με πρωταγωνιστές τον  Laurence Olivier και τον Michael Caine, ενώ το 2007 το κάνει ταινία ο Kenneth Branagh σε σενάριο που επιμελήθηκε ο σπουδαίος θεατρικός συγγραφέας Χάρολντ Πίντερ και χρησιμοποιεί και πάλι τον Michael Caine, αλλά αυτή τη φορά στον ρόλο του ηλικιωμένου άντρα και στον ρόλο που έκανε στην ταινία του ’72, αυτή τη φορά βλέπουμε τον Jude Law. Και στις δύο περιπτώσεις των ταινιών, αλλά και σε όσες μεταφορές ανέβηκαν στο θέατρο, το “Sleuth” χαρακτηρίστηκε όλες τις φορές από μεγάλη επιτυχία.

«Έντα Γκάμπλερ» του Ερρίκου Ίψεν σε σκηνοθεσία του Alex Segal (1962)

Η “Έντα Γκάμπλερ” είναι ένα από τα σπουδαιότερα έργα του Νορβηγού Ερρίκου Ίψεν που παρουσιάστηκε στο κοινό για πρώτη φορά το 1891 και ο κεντρικός ρόλος, θεωρείτε από τους κορυφαίους θεατρικούς και αυτός που σχεδόν όλες οι γυναίκες ηθοποιοί θέλουν να ερμηνεύσουν. Η αυτοκαταστροφική Έντα βρίσκεται εγκλωβισμένη σ’ έναν συμβατικό γάμο. Ασφυκτιώντας μέσα σε μια καθημερινότητα που δεν της προκαλεί παρά αδιαφορία και περιφρόνηση, βουλιάζει λίγο λίγο στην ανία συλλέγοντας όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά που έψαχνε να αναλύσει ο Ίψεν στην γυναικεία κατάθλιψη, κάτι που διακρίνουμε και στους “Βρικόλακες” του. Το 1962 ο Alex Segal σκηνοθετεί την κινηματογραφική εκδοχή της παράστασης “Έντα Γκάμπλερ” που την προβάλει το BBC και κάνει τεράστια επιτυχία. Στους πρωταγωνιστικούς ρόλους της ταινίας, η Ίνγκριντ Μπέργκμαν, ο Μάικλ Ρέντγκρεϊβ και ο Ραλφ Ρίτσαρντσον.

Ο έμπορος της Βενετίας του William Shakespeare σε σκηνοθεσία του Michael Radford (2004)

Γραμμένος το 1596 ή το 1597, ο “Έμπορος της Βενετίας” του William Shakespeare μπορεί να φαίνεται μία καλή κωμωδία, οι δραματικές του στιγμές είναι όμως αυτές που ξεχωρίζουν, καθώς και ο ποιητικός λόγος του συγγραφέα που τον διατήρησε διαχρονικά στο πέρασμα των χρόνων, ως έναν συγγραφέα που επιλέγουν συχνά οι θίασοι για να ανεβάσουν. Κύρια θέματά του εδώ, είναι η υποκειμενική ερμηνεία των νόμων, η αντιπαράθεση αξιών και κυρίως οι διαπροσωπικές σχέσεις στην ακμάζουσα Βενετία του 16ου αιώνα με τον έμπορο της Βενετίας, Αντόνιο να πρωταγωνιστεί. Από τις πιο πρόσφατες κινηματογραφικές μεταφορές θεατρικού έργου, είναι αυτή του 2004 όπου ο σκηνοθέτης Michael Radford παίρνει το κείμενο του Shakespeare και φτιάχνει μία από τις πιο ωραίες ταινίες εποχής που είδαμε τα τελευταία χρόνια με τον Άλ Πατσίνο, τον Τζέρεμι Άιρονς και τον Τζόζεφ Φάινς στους πρωταγωνιστικούς ρόλους.