Σίσσυ Δουτσίου: Για να αλλάξει το θέατρο, απαιτείται μία «Μεταμόρφωση»

Ένας υπάλληλος ξυπνάει το πρωί και το σώμα του αρνείται να σηκωθεί από το κρεβάτι και να ακολουθήσει το δρόμο προς τη δουλειά του.

Ένα σώμα που αρνείται πλέον να εργαστεί, αρνείται να ακολουθήσει τις νόρμες, τους κανόνες. Ένα σώμα που αρνείται να επαναλάβει τις παγιωμένες κινήσεις που έκανε όλα τα τελευταία χρόνια.

Στην «Μεταμόρφωση» του Φραντς Κάφκα, ο νεαρός εμπορικός αντιπρόσωπος Gregor Samsa μεταμορφώνεται εκείνο το πρωινό σε γιγάντια κατσαρίδα και από εκείνη τη στιγμή ξετυλίγεται ένα αβάσταχτο δράμα για τον ίδιο και τους οικείους του.

Ο Κάφκα έγραψε ένα κείμενο γεμάτο συμβολισμούς που μέχρι και σήμερα παραμένει ιδιαίτερα επίκαιρο και σημαντικό, κάνοντας το ένα από τα πιο σπουδαία θεατρικά έργα που γράφτηκαν ποτέ.

Η «Μεταμόρφωση» σε σκηνοθεσία του Τάσου Σαγρή, έρχεται στη Θεσσαλονίκη, στο Θέατρο Αυλαία, μετά από τρία επιτυχημένα χρόνια στο Αθηναΐκό «Πόρτα» και η πρωταγωνίστρια της παράστασης Σίσσυ Δουτσίου, μιλάει στην Parallaxi για το έργο: 

«Είναι ένα από τα λογοτεχνικά αριστουργήματα του 20ου αιώνα, γιατί είναι μια αλληγορία ενός ανθρώπου που καθώς αδυνατεί να ακολουθήσει τους κώδικες και τους ρυθμούς της εποχής του, μεταμορφώνεται σε ένα παράσιτο. Αντικατοπτρίζει τους φόβους ή τις ελπίδες ή την αλήθεια αυτού του συλλογικού σώματος που έχει εξουθενωθεί από την εργασία, που έχει εξοντωθεί από το χρόνο που αφιερώνει σε αυτή, από το εργασιακό περιβάλλον στο οποίο βρίσκεται, από μια επιλογή που κάναμε όλοι μας κάποια στιγμή και μας οδηγεί συνεχώς σε νέα αδιέξοδα. Από την μια μεριά ερχόμαστε αντιμέτωποι με την κόλαση της επανάληψης, μια ρουτίνας που ξαφνικά ξυπνάς ένα πρωί και έχεις γεράσει, και δεν έχεις καταφέρει τίποτα από όσα ήθελες να κάνεις, τίποτα πέρα από τον επιτακτικό αγώνα για την επιβίωση. Η ζωή σου πέρασε από πάνω σου απλά σαν ένα σύννεφο μιας μουντής ημέρας. Που δεν γνωρίζεις αν πραγμάτωσες τελικά τον σκοπό της ζωής σου ή ποιος ήταν τελικά αυτός ο σκοπός. Από την άλλη, είναι η απομόνωση, ο αποκλεισμός της διαφορετικότητας, του ξένου από το κοινωνικό περιβάλλον, από την πλειοψηφία. Σε στιγμές αδυναμίας, σε στιγμές κρίσης αυτό που χρειαζόμαστε είναι η κατανόηση. Και όταν αυτή λείπει τότε η κρίση μεγεθύνεται και αντί αυτή να είναι μια ευκαιρία για να δώσεις νέο νόημα στην πραγματικότητα γίνεται εμπόδιο, σε στιγματίζει, σε τραυματίζει.

Η Μεταμόρφωση είναι απόλυτα επίκαιρη γιατί εμφανίζει αυτό το ψυχικό πόλεμο που βιώνουμε μέσα μας όλοι σήμερα. Ένας άνθρωπος που θέλει να εξεγερθεί, θέλει να ζήσει αλλιώς, θέλει να πραγματώσει κάτι σπουδαίο αλλά δεν ξέρει το πώς και το γιατί».

Πείτε μου λίγα λόγια για το έργο και τις παραστάσεις σας στη Θεσσαλονίκη

Γράφτηκε το 1912 από τον Κάφκα, πριν το πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, μένοντας στην Πράγα της Τσεχίας. Ο ίδιος δούλευε τότε ως δικηγόρος σε ένα ασφαλιστικό κρατικό ταμείο που αναλάμβανε αποζημιώσεις ατυχημάτων εργαζομένων. Έχοντας μια αξιοπερίεργη σχέση με τον αυταρχικό πατέρα του και επηρεασμένος από την γλώσσα της γραφειοκρατίας, μέχρι τότε έχει γράψει αρκετά. Κάνοντας παρέα με τον φίλο του, συγγραφέα και δημοσιογράφο Μαξ Μπρόντ μοιραζόταν μαζί του ιδέες, συναισθήματά, τις σκέψεις του.

Η Μεταμόρφωση έρχεται στο Θέατρο Αυλαία στη Θεσσαλονίκη για 6 παραστάσεις (Παρ. 27- Σαβ. 28- Κυρ. 29 Μάη & 3-4-5 Ιουνίου μετά από 3 χρόνια πολύ επιτυχημένων παραστάσεων στην Αθήνα, εν μέσω της κοινής μας περιπέτειας από την θανατηφόρα πανδημία.

Ποια είναι τα στοιχεία που συντέλεσαν στη μεγάλη επιτυχία της παράστασης;

Οι πολλοί φίλοι μας που παρακολουθούν εδώ και 14 χρόνια τις παραστάσεις του Ινστιτούτου Πειραματικών Τεχνών, το νέο κοινό, οι κριτικοί που αγάπησαν το έργο, γιατί συναντήθηκαν με την ειλικρίνεια του σκηνοθέτη Τάσου Σαγρή. Είναι ένα σήμα κινδύνου που εκπέμπεται από μια θεατρική σκηνή, παραλληλίζοντας τις ανησυχίες του Κάφκα με τις ανησυχία των κοινωνιών σήμερα. Η παραγωγή στόχευε συνειδητά από την αρχή της έρευνας πάνω στο έργο του Κάφκα, να δημιουργήσει μια κοινότητα γύρω από το έργο, να δημιουργήσει μια θεατρική παράσταση που ο κόσμος την είχε ανάγκη, μια παράσταση που να μας βοηθήσει να πάμε μερικά βήματα πιο πέρα και λίγο πιο βαθιά μέσα μας. Η εμπειρία, η πρακτική και η έρευνα έχουν συμπυκνωθεί σε μια θεατρική παράσταση που έχει αυτόν τον συνταρακτικό κινηματογραφικό ρυθμό αποτυπώνοντας την διερώτηση “ποιο είναι το νόημα της ζωής μας, αν όχι η δικαιοσύνη, η αγάπη, η ελεύθερη βούληση;”

Ποια “Μεταμόρφωση” θα επιθυμούσατε εσείς στην κοινωνία μας σήμερα;

Νομίζω πως όλα ξεκινάνε από την ύπαρξη του χρήματος. Ο πλούτος παράγει φτώχεια και η φτώχεια αδικία, συμβιβασμούς, καταπίεση, δυστυχία. Η κοινωνία νοσεί με ναρκισσισμό και ιδιώτευση, το δικό μου σπίτι, η δουλειά μου, η οικογένεια μου, το πρόβλημα μου. Η ψυχική και σωματική υγεία ενός κοινωνικού συνόλου εξαρτάται από την καλλιέργεια του πνεύματος, την πολιτική εκπαίδευση, την ηθική αξιοπρέπεια της εποχής, την υπεροχή της καλοσύνης και την συμπόνια μεταξύ των μελών της. Η μεταμόρφωση μιας κοινωνίας απαιτεί θάρρος και πίστη, αφοσίωση, σεβασμό στα όνειρα μας και δυσπιστία απέναντι σε όσους κυριαρχούν τον κόσμο που ζούμε- σε όλα τα πεδία της ζωής.

Είστε άνθρωπος που εκφράζεστε με διάφορες μορφές τέχνης. Σε τι σας έχει βοηθήσει αυτό;

Στο να κατανοώ πως η ουτοπική σκέψη δεν είναι ανέφικτη ή ένα εφηβικό φαινόμενο, αλλά η ικανότητα του ανθρώπου να απαιτεί την ευτυχία. Μετά από χρόνια, συμπέρανα ότι τελικά έχει επιτευχθεί μια πλούσια σε εμπειρίες, συναισθήματα και διεθνείς φιλίες σταδιοδρομία και επαγγελματική διέξοδος. Η ποίηση, η μουσική, η θεωρία, το πειραματικό video art και το θέατρο είναι οι μορφές που καλλιεργούμε μαζί με όλους τους συμμετέχοντες στο Ινστιτούτο Πειραματικών Τεχνών – η κάθε μια από αυτές τις μορφές έκφρασης ενδυναμώνεται καθώς συναντιέται με όλες τις άλλες και εμείς, σαν καλλιτέχνες από διαφορετικά πεδία, δίνουμε αμοιβαία βοήθεια ο ένας στον άλλον. Επίσης η συμμετοχή μου στο Κενό Δίκτυο και το Ελεύθερο Αυτοδιαχειριζόμενο Θέατρο Εμπρός μου έμαθε να ζω την τέχνη και να μοιράζομαι τη ζωή σαν ίση ανάμεσα σε ίσους, σαν ελεύθερη ανάμεσα σε ελεύθερους ανθρώπους. Αυτή είναι μια εποχή, όπως και την εποχή του Κάφκα, που αν οι καλλιτέχνες δεν φτιάξουν δημιουργικές ομάδες θα είναι έρμαια στα χέρια των επιχειρηματιών όπως κάποτε ήταν έρμαια στα χέρια των βασιλιάδων.

Η συγγραφή βιβλίων είναι μία ακόμα πλευρά σας. Σας αρέσει να δημιουργείτε ιστορίες και πώς εμπνέεστε;

Από τις σεξουαλικές μου φαντασιώσεις, από τη ταξική μου συνείδηση, από την πραγματικότητα.

Τι ήταν αυτό που σας έκανε να πείτε το «ναι» σε έναν ρόλο που δεν είναι γυναικείος;

Η εμπιστοσύνη στο όραμα του σκηνοθέτη. Πρώτη φορά θα έπαιζα έναν αντρικό ρόλο υπερβαίνοντας το φύλο, το όνομα του ήρωα και το σώμα του.

Ποια η άποψη σας για τις κακοποιητικές συμπεριφορές στο θέατρο αλλά και στην ελληνική κοινωνία τον τελευταίο καιρό;

Συνέβαιναν πάντα, δεν είναι φαινόμενα του τελευταίου καιρού. Απλώς τώρα ξεχειλίζουν μπροστά μας οι περιπτώσεις και γίνονται συζητήσεις στη δημόσια σφαίρα για το λόγο, την αιτία και το πώς πρέπει να αντιμετωπιστούν. Τα φεμινιστικά και queer κινήματα είναι πιο δυνατά από ποτέ στην εποχή μας. Οι γυναικοκτονίες, ο εξευτελισμός της θηλυκότητας, το μίσος για τους ομοφυλόφιλους και τις λεσβίες, η εκδίκηση και η κακοποίηση είναι αποτελέσματα μιας πατριαρχικής- ιεραρχικής κοινωνίας. Και τι σημαίνει αυτό; Ο κυρίαρχος (είτε άντρας, είτε γυναίκα) έχει δικαίωμα να εκμεταλλευτεί τον κατώτερο του. Να του γδάρει την αξιοπρέπεια του, να τον τραυματίσει. Οι κυριαρχικοί άντρες και οι γυναίκες που τροφοδοτούν την πατριαρχική διαπαιδαγώγηση εκπέμπουν ισχυρογνωμοσύνη, άγνοια, φαντασιοπληξία και δολοφονικές συμπεριφορές. Ο έρωτας δεν διαρκεί με το να σκοτώσεις τη γυναίκα σου ή τα παιδιά σου. Η αίσθηση της ιδιοκτησίας του άλλου, στις ερωτικές και εργασιακές σχέσεις είναι καταστάσεις που πρέπει να εξαφανίσουμε. Δεν επικυρώνεται ο έρωτας με την καταπίεση και την κακοποίηση, ο έρωτας είναι ελευθερία.

Σας στεναχωρεί που έχει στοχοποιηθεί το θέατρο;

Το θέατρο ως ενεργό κομμάτι της κοινωνίας, απαιτεί μονάχα την προσοχή του κοινού απέναντι στις παγίδες του πολιτισμού μας. Σε όλους τους εργασιακούς χώρους υπάρχουν περιστατικά βίας απέναντι σε γυναίκες και γκέι άντρες. Θεωρητικά θα θέλαμε το θέατρο να είναι απαλλαγμένο από σεξιστικές, ρατσιστικές και πατριαρχικές συμπεριφορές. Όμως το θέατρο είναι κομμάτι της κοινωνίας και αντικατοπτρίζει τα όρια της, τις κολάσεις της. Για να αλλάξει ο εργασιακός χώρος του θεάτρου, απαιτείται ριζική αλλαγή της κοινωνίας, απαιτείται μία «Μεταμόρφωση».

Ας ελπίζουμε ότι όλα αυτά τα γεγονότα δεν θα τραυματίσουν για πάντα τη σεξουαλικότητα, τη φιληδονία και το αυτεξούσιο του ανθρώπου να αποφασίζει μόνος του τι και πώς το θέλει, δεν θα επιστρέψουμε σε μια αντι-ερωτική συντήρηση που έμοιαζε να έχουμε ξεπεράσει.

Και από την άλλη, ας το ξεκαθαρίσουμε επιτέλους, η καλλιτεχνική επιτυχία δεν πραγματώνεται μέσα από την εκμετάλλευση, τις γνωριμίες και το χρήμα. Αλλά μέσα από την ανάγκη μας για δημιουργία, για φιλία, για αγάπη, μέσα από μια ισορροπημένη, υγιή φιλοδοξία να ωφελήσουμε ουσιαστικά τους άλλους.

Ποιες θα ήταν οι δικές σας “λύσεις” στα κακώς κείμενα της κοινωνίας;

Η κατάρρευση των κοινωνικών περιορισμών και η απελευθέρωση του προσωπικού με γνώμονα τη συλλογική χαρά. Η επανάσταση εναντίον όλων των μορφών χειραγώγησης, εκμετάλλευσης και ενσωμάτωσης της ατομικής συμπεριφοράς σε ένα στενό, στεγνό, παράλογο κόσμο. Γενική απεργία διαρκείας, άρνηση του εργασιακού εκβιασμού, έρωτας, ταξίδια, τέχνη της αμφισβήτησης και απόλαυση της ζωής- γιατί δεν θα ζούμε για πάντα.

Τι τίτλο θα βάζατε στην εποχή μας αν ήταν βιβλίο;

«Μεταμόρφωση» του Φραντς Κάφκα.

*Ιnfo: ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ- Franz Kafka. Μια παραγωγή του Ινστιτούτου Πειραματικών Τεχνών με την υποστήριξη της Franz Kafka Society (Πράγα) σε σκηνοθεσία Τάσου Σαγρή. Θεσσαλονίκη, 27, 28, 29 Μαΐου και 3, 4, 5 Ιουνίου 2022 στις 21.30 | Θέατρο Αυλαία – πληροφορίες: https://theinstitute.info