Το φλεγόμενο μεσoγειακό ταμπεραμέντο του Λόρκα σε μια παράσταση-κραυγή για τον εμφύλιο σπαραγμό

«Ποτέ δε θα χορτάσει η Μεσόγειος / ν’ ακούει το πιάνο, τη Μπερνάρντα, τον Ιγνάθιο / και τα καταραμένα σου τραγούδια / Φεντερίκο / Όμορφε / λυγερέ / και φλογισμένε / ποιητή και θεατρίνε / παρά που πήγες από βόλι φαλαγγίτικο / άταφος κι άκλαυτος / βορά κυνών / έν’ αυγουστιάτικο πρωί…»

Η φετινή θεατρική σεζόν στο Θέατρο Αυλαία στη Θεσσαλονίκη ξεκινά με μια κραυγή μνήμης και τέχνης, με την Εταιρεία Θεάτρου Πρόταση να παρουσιάζει το «Duende / Μονάχα αίμα ανθίζει εδώ» στις 3, 4 και 5 Οκτωβρίου. Σε σκηνοθεσία Στέλιου Βραχνή, η παράσταση αντλεί από τα εμβληματικά κείμενα του Federico García Lorca και τις μελοποιήσεις του Σταμάτη Κραουνάκη, για να στήσει μια σκηνική τελετουργία γύρω από τον έρωτα, τον θρήνο και τον εμφύλιο σπαραγμό.

Στο κέντρο του εγχειρήματος, ο λόγος του Lorca συναντά τον λόγο του Θωμά Κοροβίνη, ενώ η μουσική και το σώμα γίνονται ηχητικά και οπτικά τοπία μνήμης που παραμένουν ζωντανά και διεκδικητικά.

Ψάχνοντας λίγο παραπάνω, βρίσκουμε πως «το κείμενο για το Ντουέντε (duende) προέρχεται από την διάλεξη που έδωσε ο Λόρκα τον Οκτώβριο του 1934 στο Μπουένος Άιρες, κατά την διάρκεια της περιοδείας που έκανε τότε στην Λατινική Αμερική. Το ντουέντε είναι μια από κείνες τις λέξεις που φέρνουν αμηχανία σε λεξικογράφους, φιλοσόφους και προπαντός μεταφραστές, γιατί είναι δύσκολο όχι μόνον να μεταφραστούν, άλλα και να οριστούν μέσα στα πλαίσια της δικής τους γλώσσας. Είναι από τα δημιουργήματα της ιδιαίτερης εκείνης ματιάς και πρόσληψης του κόσμου που κάθε λαός αποτυπώνει στη γλώσσα του, που αποτελεί άλλωστε και την αποκρυσταλλωμένη συνείδηση και σκέψη του πολιτισμού του. «Όλες οι γλώσσες έχουν παρόμοιες λέξεις· ας αναλογιστεί κανείς μερικές ελληνικές, όπως μεράκι, φιλότιμο, λεβεντιά… Οι λέξεις έχουν πρωτίστως χρήσεις, όχι έννοιες. Το κείμενο αυτό δεν είναι αυστηρή αισθητική πραγματεία. Είναι μάλλον ένα από στήθους ενθουσιαστικό δοκίμιο για την καλλιτεχνική δημιουργία, για την δημιουργία εν γένει, για τον ενθουσιασμό εν γένει, που παραπέμπει στην αρχική ετυμολογία της λέξης (εν + θεός + ουσία). Μια απόπειρα για ψηλάφιση στα λιγότερο συνειδητά επίπεδα της ανθρώπινης δημιουργικότητας, όπου αποκαλύπτεται η βαθύτερη σχέση πνεύματος και φύσης» γράφει ο Γιώργος Γεωργούσης μεταφραστής της έκδοσης Ντουέντε – Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα (Γαβριηλίδης, 2007).

Με αφορμή την παράσταση, μιλήσαμε για την Parallaxi με τρεις από τους βασικούς συντελεστές: τον συγγραφέα και ερμηνευτή Θωμά Κοροβίνη, την μουσική και φωνητική επιμελήτρια Ελένη Δημοπούλου και τον πιανίστα Θάνο Σταμούλη, που μας μύησαν στον ιδιαίτερο κόσμο του «Duende».

ΘΩΜΑΣ ΚΟΡΟΒΙΝΗΣ: «Ο Λόρκα είναι ένα φλεγόμενο μεσoγειακό ταμπεραμέντο που καίγεται από παράφορο εσωτερικό πάθος»

Ποια είναι τα στοιχεία αυτής της παράστασης που σας έκαναν να συμμετάσχετε και μάλιστα με έναν κεντρικό ρόλο;

Κατ’ αρχήν ήταν επιλογή του Κραουνάκη, είμαστε χρόνια φίλοι και συνομιλητές και έχει παρακολουθήσει το έργο μου. Η δραστηριοποίησή μου είναι χρόνια τώρα ποικίλη στον πολιτισμό και η πείρα μου πολύχρονη και στην αφήγηση. Φαίνεται ήρθε η ώρα μου, τώρα στην ωριμότητά μου, να παίξω ενεργό ρόλο και στο θέατρο. Ο Λόρκα είναι από μία λατρείες μου και το Duende είναι πρόκληση. Ο συνδυασμός μουσικής, θεατρικότητας και χορού σε αγαστή ζωντανή συνεργασία επί σκηνής με συνεπαίρνει, εξ άλλου και τις παρουσιάσεις βιβλίων μου κάπως έτσι τις οργανώνω. Είναι στοίχημα. Το θέμα αυτό που εξυμνεί την έξαρση της ψυχής, του σώματος και των τεχνών στο κρεσέντο τους είναι σπάνιο, ιδιαίτερο και απαιτητικό και μια σύλληψη αριστουργηματική.

Κοροβίνης, Λόρκα, Κραουνάκης, Βραχνής – Που ακριβώς συναντιούνται όλοι αυτοί και πώς ακριβώς θα τους συναντήσει νοηματικά και συναισθηματικά ο θεατής;

Κάθε προσέγγιση τέτοιου ζητήματος έχει το ρίσκο της. Μια σπουδαία μουσική και πολιτιστική προσωπικότητα σαν τον Σταμάτη, ένας νεαρός, φιλόδοξος και ταλαντούχος σκηνοθέτης, ο Στέλιος Βραχνής και η αφεντιά μου με το όποιο εκτόπισμά μου στον πολιτισμό και στην, συνεργαζόμαστε για ένα ωραίο καλλιτεχνικό αποτέλεσμα, μια μουσικοθεατρικοχορευτική παράσταση πάνω σ’ ένα εμβληματικό κείμενο μιας λατρεμένης ποιητικής περσόνας. Πιστεύω ότι το χαρμάνι του αρώματος από την όσμωση των τριών με τη συνέργεια και των λοιπών νεαρών καλλιτεχνών συνεργατών μας είναι που έχει να κερδίσει ο θεατής-ακροατής.

Ποιο κομμάτι – ποιον στίχο νιώθετε πως σας αγγίζει περισσότερο από αυτά που θα ακούσουμε στην παράσταση;

Είναι μια σκηνή που περιγράφει ο ποιητής όπου μια γριά τσιγγάνα μεταμορφώνεται σε κοράσιο και με το φλαμένγκο που χορεύει στα καλά καθούμενα, εκστασιασμένη λόγω του ντουέντε που την καταλαμβάνει σαν δαιμόνιο απογειώνεται και μας παίρνει μαζί της κι εμάς στα ουράνια. Ο Λόρκα είναι ένα φλεγόμενο μεσoγειακό ταμπεραμέντο που καίγεται από παράφορο εσωτερικό πάθος εκφράζοντας σ’ αυτό το έργο την πεμπτουσία των ερωτικών και πολιτικών παθών όλων των χωρών της Μεσογείου.

Τι είναι αυτό που γεννιέται στην παράσταση και θα θέλατε να πάρει φεύγοντας ο θεατής;

Λειτουργούμε πάνω στη σκηνή σα να αναπαριστάνουμε μέσα από τον λόγο, τα τραγούδια, την ορχήστρα, τους χορευτές, τους ηθοποιούς, την χορωδία, τα καλοστημένα σκηνικά και τον υποβλητικό φωτισμό, όπου εναλλάσσεται το φως με το σκοτάδι, το φεγγάρια με τον ήλιο, όλη την ιστορία των τραγωδιών, του έρωτα, των πανηγυριών, της εκδίκησης, των εμφύλιων σπαραγμών, όχι μόνο της Ισπανίας αλλά και της Ελλάδας και όλων των λαών γύρω από την μεσογειακή λεκάνη. Αυτή την αίσθηση και τον πλούτο παίρνει μαζί του όποιος παρακολουθήσει την παράστασή μας.

ΕΛΕΝΗ ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΥ: «Η παράσταση για εμάς, είναι η ανάγκη μας να μοιραστούμε με τον κόσμο όλα όσα μας άλλαξαν και μας μετακίνησαν εσωτερικά»

Ποια ήταν τα σημεία που έπρεπε να προσέξετε ή να φωτίσετε στην προετοιμασία της παράστασης ερμηνευτικά και μουσικά;

Το στοίχημα αυτής της παράστασης ήταν η δημιουργία ενός ενιαίου τοπίου έκφρασης όπου ο λόγος και η μουσική θα γινόταν ένα σώμα. Το ένα θα προέκυπτε μέσα από το άλλο, το ένα θα οδηγούσε στο άλλο. Θέλαμε να χρησιμοποιήσουμε τον ήχο ως κεντρικό δραματουργικό εργαλείο, έτσι ώστε κάθε ηχητικό στοιχείο να ενώνει σκηνές, να σηματοδοτεί συναισθηματικές μεταβάσεις, να χτίζει ένταση και όχι απλά να υπάρχει ως μουσική υπόκρουση. Πολύ νωρίς μέσα στην διαδικασία ,νιώσαμε την ανάγκη να προσθέσουμε κι άλλα κείμενα πέραν του “Duende”, προκειμένου να φωτίσουμε διαφορετικές πτυχές του Λόρκα και να αναδείξουμε την ποικιλία της ποιητικής του γλώσσας. Επεξεργαστήκαμε τα κομμάτια του Σταμάτη Κραουνάκη με τέτοιο τρόπο, ώστε να δημιουργήσουμε ένα σταθερό κορμό γύρω από τον οποίο ανθίζει ο λόγος του ποιητή. Καθώς ο αρχικός σχεδιασμός των κομματιών ήταν για  δύο άντρες τραγουδιστές και τον ίδιο τον συνθέτη, ένα άλλο μεγάλο στοίχημα, ήταν η προσαρμογή τους για δωδεκαμελές φωνητικό σύνολο μικτών φωνών. Προσπαθήσαμε να αποφύγουμε έναν αμιγώς κλασικό χορωδιακό ήχο και επιλέξαμε να μην είναι όλα τα μέρη αποκλειστικά πολυφωνικά, αλλά να προκύπτει μια ζωντανή, οργανική αλληλεπίδραση ανάμεσα στις φωνές, όπου κάθε τραγουδιστής θα έχει χώρο να εκφραστεί και να συμμετέχει στην συνολική εμπειρία. Η ευαισθησία του λορκικού λόγου, αλλά και ο λυρισμός στις μελωδίες του Σταμάτη Κραουνάκη μας δώσανε τον καμβά επάνω στον οποίο δημιουργήσαμε πολυφωνίες, δοκιμάσαμε τις δυναμικές των φωνών και τις αποχρώσεις τους, μοιράσαμε λειτουργίες. Οι εξαιρετικοί μουσικοί της ομάδας, μέσω των ηχητικών τους προτάσεων και του αυτοσχεδιασμού επάνω στο δοσμένο υλικό, βοήθησαν πολύ στο να προκύψει στις πρόβες ένα συνεκτικό ρυθμικό και δραματουργικό τόξο που έστρωσε το έδαφος επάνω στο οποίο θα πατούσε η παράσταση. Η διατήρηση των ισορροπιών μέσα σε αυτή την πυκνή αντίστιξη λόγου και μουσικής, ήταν μια από τις πιο όμορφες προκλήσεις που είχαμε να αντιμετωπίσουμε μέσα στην διαδικασία.

23 τραγουδιστές και ηθοποιοί και ένα τριμελές μουσικό σχήμα συνθέτουν το τελετουργικό τοπίο του λορκικού σύμπαντος διαβάζω και σκέφτομαι την τέχνη που χρειάστηκε για να λειτουργήσουν όλοι αυτοί οι άνθρωποι στην ίδια ταχύτητα και στο ίδιο συναίσθημα ενδεχομένως;

 Αυτό που πρέπει να τονιστεί αρχικά είναι πως αυτό το σύνολο των 23ων ατόμων προέκυψε μέσα από τα καλλιτεχνικά εργαστήρια που φτιάξαμε την περασμένη σεζόν με τον Στέλιο Βραχνή. Πρόκειται μάλιστα για την συνένωση δύο εργαστηρίων, αυτό της υποκριτικής και αυτό του πολυφωνικού τραγουδιού. Αυτό σημαίνει πως η πλειοψηφία της ομάδας που δημιουργήθηκε, η οποία μάλιστα αποτελείται από άτομα διαφορετικών ηλικιών, δεν είχε προηγούμενη επαφή με την μουσικοθεατρική έκφραση.Οι συμμετέχοντες εκπαιδεύτηκαν εξ ολοκλήρου μέσα στα εργαστήρια που διήρκησαν εννέα μήνες και μέσα από τις κοινές τους συναντήσεις, συζητήσεις και πρόβες καταφέραν σταδιακά να αναπτύξουν μια κοινή γλώσσα έκφρασης. Με συγκινητική προθυμία και συνέπεια, αφέθηκαν στην διαδικασία, με τρόπο που βοήθησε και εμάς να βρούμε τα κατάλληλα εργαλεία για να δουλέψουμε μαζί τους. Στην συνεργασία μας με τον Στέλιο έχουμε χτίσει μια αισθητική προσέγγιση, που μας επιτρέπει να δουλεύουμε με μεγάλο σύνολο ατόμων διαφορετικών καταβολών και ηλικιών. Παράλληλα με την καθοδήγηση μας, προσπαθούμε να δημιουργούμε και ένα ελεύθερο πεδίο έκφρασης για τον καθένα, ώστε από την προσωπικότητα και τις δυνατότητες του να αναδειχθούν τα στοιχεία εκείνα που θα διαμορφώσουν τον δικό του χώρο μέσα στο σώμα της παράστασης. Η παράσταση χτίζεται πάνω στα πρόσωπα,για τα ίδια τα πρόσωπα και δεν είναι μια προκαθορισμένη φόρμα που πρέπει να υπηρετήσουμε πάση θυσία. Είναι μια διαδικασία ζωντανή και δυναμική που εξελίσσεται μαζί με τους συμμετέχοντες. Με τον ίδιο τρόπο δουλέψαμε και μοιραστήκαμε μαζί με τους μουσικούς την ίδια δημιουργική διαδικασία, συνδιαμορφώνοντας το τελικό τελετουργικό τοπίο.Ο σπουδαίος Θωμάς Κοροβίνης ολοκλήρωσε το τοπίο αυτό και το σφράγισε με την αυθεντικότητα και το βάθος της φωνής του. Η αληθινή εξέλιξη των σωμάτων, των φωνών, του ήχου δεν είναι ορατή στο κοινό. Μόνο όσοι είναι μέρος της διαδικασίας μπορούν να αντιληφθούν τις αλλαγές που συντελέστηκαν. Το κοινό δεν παρακολουθεί τις πρόβες, αλλά το τελικό αποτέλεσμα. Η παράσταση για εμάς, είναι η ανάγκη μας να μοιραστούμε με τον κόσμο όλα όσα μας άλλαξαν και μας μετακίνησαν εσωτερικά.

ΘΑΝΟΣ ΣΤΑΜΟΥΛΗΣ: «Με συγκίνησε τόσο η θεματολογία όσο και η ίδια η σύνθεση της παράστασης»

Ποια στοιχεία της παράστασης θα λέγατε πως είναι τα πιο σημαντικά, εκείνα ίσως που σας έκαναν να δείτε θετικά τη συμμετοχή σας σε αυτήν;

Αυτό που με κέρδισε ήδη από πολύ νωρίς σε αυτήν την παράσταση, από τις πρώτες κιόλας πρόβες-συναντήσεις, ήταν ουσιαστικά, ο συνεχής διάλογος και η διαρκής συνομιλία και αλληλεπίδραση που υπάρχει ανάμεσα στη μουσική και τον θεατρικό λόγο. Ένας θεατής εύκολα παρατηρεί ότι οι μουσικοί και η μουσική δεν λειτουργούν παθητικά σαν υπόβαθρο… Αντιθέτως! Πρωταγωνιστούν όπου χρειάζεται και σχολιάζουν ενεργά και ουσιαστικά όπου χρειάζεται. Αυτό, για εμένα -που στη συγκεκριμένη παράσταση έχω το ρόλο του πιανίστα- , μου επιτρέπει να μιλάω και να εκφράζομαι με τα πλήκτρα και με τις νότες… Υπάρχει πιο όμορφο πράγμα;

Επίσης, είναι σημαντικό να αναφέρω πως προσωπικά, με συγκίνησε τόσο η θεματολογία όσο και η ίδια η σύνθεση της παράστασης, γιατί αγγίζει κάτι βαθιά και ουσιαστικά ανθρώπινο και το φωτίζει με ευαισθησία. Πράγμα εξαιρετικά σημαντικό για εμένα, ειδικά στις μέρες που ζούμε. Και.. ίσως το πιο σημαντικό.. ήταν ότι ένιωσα πως μπαίνω σε μια ομάδα όπου όλοι αναζητούμε κάτι κοινό.. Όλοι διαφορετικοί, Με διαφορετικές ασχολίες αλλά με αρχή την Τέχνη μας. Εχουμε όλοι την ανάγκη να βιώσουμε συναισθήματα βαθιά. Εσωτερικά συναισθήματα.. Καινούρια. Που θα μας τροφοδοτήσουν για να δημιουργήσουμε την εμπειρία και το αίσθημα που θα φτάσει ακέραιο στους θεατές.

Νομίζω πως σε αυτή την παράσταση θα φανεί τόσο η δύναμη της μουσικής όσο και η δύναμη του λόγου. Από τη δική σας πλευρά, πίσω από το πιάνο σας νιώθετε να υπάρχει πάντα μία τέτοια ευθύνη απέναντι στους θεατές σας;

Ξέρετε, η λέξη ευθύνη δεν μου αρέσει τόσο, γιατί μου δημιουργεί περισσότερο ένα βάρος και ένα άγχος.. Κανένα βάρος και κανένα άγχος..

Αυτό που νιώθω εγώ πίσω από το πιάνο είναι κάτι εντελώς δημιουργικό και ζωντανό. Περισσότερο μια εσωτερική ανάγκη και μια βαθιά επιθυμία να μοιραστώ κάτι αληθινό με τους ανθρώπους που βρίσκονται απέναντί μου. Δεν παίζω απλά για να ακουστούν σωστά οι νότες. Βασικά, αυτό το συναίσθημα το απεχθάνομαι και δεν υπάρχει ούτε λίγο στο κεφάλι μου χαχαχ.. Αυτό που θέλω να νιώσω εγώ, είναι αυτές οι αλληλεπιδράσεις. Μουσική – Θέατρο.. Μουσικοί – Ηθοποιοί – Θεατές.. Όλοι μαζί.

Προσωπικά, επιδιώκω να γεννηθεί, μαζί με το κοινό, μια εμπειρία όπου η μουσική θα συναντά τον λόγο και μαζί θα τροφοδοτούν και θα ξυπνούν μια ευαισθησία στην ψυχή του θεατή.

Συντελεστές: Δραματουργία / Σκηνοθεσία: Στέλιος Βραχνής | Μουσική: Σταμάτης Κραουνάκης | Μουσική / φωνητική επιμέλεια: Ελένη Δημοπούλου | Το Duende ερμηνεύει: Θωμάς Κοροβίνης | Πιάνο: Θάνος Σταμούλης | Τσέλο: Μαρία Τσόλκα | Κιθάρα: Κωστής Παλαιογιάννης | Βοηθός σκηνοθέτη: Πάνος Αναγνωστόπουλος | Βοηθός παραγωγής: Χαρά Σβάνου | Φωτογραφία: Γιάννης Πορτοκαλίδης, Απόστολος Λινάρδος | Επικοινωνία: Ρεβέκκα Ρουμελιώτη

Συμμετέχουν: Χαρά Σβάνου, Απόστολος Λινάρδος, Ναταλία Αποστολάκη, Αγγελίνα Δημητριάδη, Βάγια Θώμου, Γιώργος Καλημέρης, Λένια Κεσανλή, Ανδρέας Κεσανλής, Λίνα Κούτσικα, Ευγένης Κοψαχείλης, Αλεξάνδρα Μαγιοπούλου, Ελένη Ναβροζίδου, Φώτης Παπουτσής, Ηρώ Σαλάκου, Δέσποινα Σαραντίδη, Γιώργος Σαρίκης, Παναγιώτα Τατανάρη, Μαργαρίτα Τιλελή, Μαρία Τοπάλη, Κική Τσιτογιάννη

*Πληροφορίες:

• Ημέρες & ώρες: Παρασκευή 3, Σάββατο 4 Οκτωβρίου – ώρα 21:00 | Κυριακή 5 Οκτωβρίου – ώρα 20:00
• Χώρος: Θέατρο Αυλαία, Θεσσαλονίκη
• Διάρκεια: 75’
• Εισιτήρια: 17€ κανονικό | 15€ μειωμένο (φοιτητές, άνεργοι, ΑμεΑ)
• Προπώληση: Ταμείο θεάτρου Αυλαία και στο more.com