Το ICOMOS προειδοποιεί για νέο «τσιμέντωμα» της Ακρόπολης από τη Μενδώνη

«Θα κάνουν την δυτική πλαγιά της Ακρόπολης σαν εκθεσιακό κέντρο σύγχρονης τεχνολογίας», αναφέρει στην ανακοίνωση του το Ελληνικό Τμήμα του I.C.O.MO.S. που φέρνει στο φως της δημοσιότητας τις βλαπτικές παρεμβάσεις που θα γίνουν στο μνημείο με άλλοθι, ανάμεσα σε άλλους λόγους, και την προσβασιμότητα, όπως είχε συμβεί με το περίφημο τσιμέντωμα του μνημείου το φθινόπωρο του 2020.

Απ’ ότι φαίνεται, το ΥΠΠΟ επιλέγει και προκρίνει άμεσα δομικές παρεμβάσεις στα Προπύλαια που θα αλλοιώσουν σημαντικά την όψη του μνημείου και που «θα κάνουν την δυτική πλαγιά της Ακρόπολης σαν εκθεσιακό κέντρο σύγχρονης τεχνολογίας» ως «απάντηση» στα προβλήματα συνωστισμού που προέκυψαν τους καλοκαιρινούς μήνες στο μνημείο (22.000-23.000 επισκέπτες ημερησίως).

Η λύση θα ήταν η εκπόνηση ενός καλά μελετημένου διαχειριστικού σχεδίου επισκεπτών, όπως άλλωστε ζητάει εδώ και χρόνια από την χώρα μας η UNESCO, και αφού απέτυχε το πιλοτικό πρόγραμμα ζωνών επισκεψιμότητας που εφαρμόστηκε στο και πέντε το καλοκαίρι που μας πέρασε.

Η ανακατασκευή της Δυτικής Κλίμακας των Προπυλαίων-γνωστή ως λύση Κορρέ η οποία παρουσιάστηκε στην 7η Διεθνή Συνάντηση για την Αποκατάσταση των Μνημείων της Ακρόπολης το 2021- που θα αλλοιώσει τη μορφή του Ιερού Βράχου είχε προκαλέσει τις αντιρρήσεις και τις αντιδράσεις αρχαιολόγων και αρχιτεκτόνων αλλά ως είθισται, το ΥΠΠΟ έκλεισε τα αυτιά του στις επιστημονικές «σειρήνες».

Και να που τελικά η φράση της υπουργού σε παλιότερη συνέντευξη της, «Δεν μπορούμε να γκρεμίσουμε τα Προπύλαια. Μπορούμε όμως να τα φαρδύνουμε» έκρυβε μια ειλημμένη πολιτική απόφαση.

Οι μελέτες έχουν ανατεθεί απευθείας σε ιδιωτικές εταιρείες και ακόμα δεν έχουν κατατεθεί για συζήτηση στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο.

Το Ελληνικό Τμήμα του I.C.O.MO.S. επισημαίνει ότι «τα μέτρα αυτά εγγυώνται μόνον βλάβες και παραμόρφωση της αρχιτεκτονικής του μνημείου» και καταλήγει ότι: «η εφαρμογή ζωνών ώρας επίσκεψης το περασμένο φθινόπωρο, αποδείχθηκε προπέτασμα καπνού στην έλλειψη ουσιαστικών Διαχειριστικών Σχεδίων. Το ΥΠΠΟ ανακοίνωσε ότι ο κύκλος μελετών και λήψης αποφάσεων θα ολοκληρωθεί το φθινόπωρο του 2024. Έως τότε, χωρίς Διαχειριστικό Σχέδιο και με αδιαφανείς διαδικασίες, θα έχουν προστεθεί, μέσα και γύρω από την Ακρόπολη κατασκευές αντίθετες προς την Έκθεση της Συμβουλευτικής Αποστολής UNESCO/ICOMOS, τη Χάρτα της Βενετίας του 1964 και τη Χάρτα του ICOMOS του 2003».

Τι σημαίνουν τα χρώματα στην κάτοψη

Με κόκκινο: νέα υλικά θα προστεθούν στην δυτική πρόσβαση, μεταξύ Προπυλαίων και Πύλης Beulé, καθώς και στο εσωτερικό των Προπυλαίων. Η αναμόρφωση της δυτικής πρόσβασης προβλέπεται να καλύψει πρακτικά όλη την περιοχή μεταξύ Προπυλαίων, πύργου της Νίκης και βάθρου του Αγρίππα, καθώς και το νότιο μισό της κάτω περιοχής, έσω της πύλης Beulé. Οι αρχικές ρωμαϊκές μορφές δεν θα αποκατασταθούν πλήρως, μάλιστα στην κεντρική διάβαση θα εφαρμοστεί νέα μορφή βαθμίδων. Τα σκαλοπάτια θα είναι από μάρμαρο, αλλά σε άλλες περιπτώσεις από χαλύβδινο πλέγμα ή τσιμέντο. Θα υποβαστάζονται κυρίως από μεταλλικούς στύλους στηριγμένους στο βράχο και σε αρχαιότητες. Για την “προστασία” των βαθμίδων και των δαπέδων των Προπυλαίων προτείνονται χαλύβδινες πλάκες και «διαπνέοντες» τάπητες αντίστοιχα.

Με κίτρινο: η περιοχή αυτή των Προπυλαίων θα λειτουργεί ταυτόχρονα ως σταθμός οχημάτων, ατόμων με αναπηρία, πέρασμα για τους τουρίστες κατά την είσοδο/έξοδο στο χώρο και ως επισκέψιμο μνημείο.

Με μπλε: Ηλεκτροκίνητο αναβατόριο με πλατφόρμα για αμαξίδια θα κινείται επάνω σε κεκλιμένες τροχιές στη βόρεια πλευρά του κεντρικού διαδρόμου, ενώ παρόμοιος μηχανισμός θα λειτουργεί κατά μήκος κεκλιμένων μονοπατιών ή κλιμάκων που θα συνδέονται με τη νότια πλαγιά της Ακρόπολης. Παρόμοιος μηχανισμός θα συνδέει την περιοχή στους πρόποδες του βάθρου του Αγρίππα με την πλαγιά, δυτικά της πύλης Beulé.

Η ανακοίνωση του I.C.O.MO.S.

Ακολουθεί ολόκληρη η ανακοίνωση της Εθνικής Επιτροπής του Ελληνικού Τμήματος του I.C.O.MO.S. με θέμα «Πρόσφατα, τρέχοντα και προσεχή έργα στην Ακρόπολη»:

«Η αιφνιδιαστική διάστρωση του βράχου της Ακρόπολης με μπετόν αρμέ το φθινόπωρο του 2020, η εξαγγελία προγράμματος κάλυψης του συνόλου της Ακρόπολης με νέα υλικά και η έγκριση από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο προμελέτης για «ανακατασκευή» της Ρωμαϊκής κλίμακας, επίσης με νἐα υλικά, προκάλεσαν αντιδράσεις διεθνώς. Το ελληνικό τμήμα του ICOMOS εξέφρασε τότε τις έντονες αντιρρήσεις του. Μετά το διεθνές συνἐδριο που οργανώθηκε τον Νοέμβρη του 2021, για την κατ᾽ επίφασιν νομιμοποίηση των εργασιών, οι αντιδράσεις συνεχίστηκαν, με αποτέλεσμα την Συμβουλευτική Αποστολή εκπροσώπων της UNESCO και του διεθνούς ICOMOS.

Στην Αθήνα, η Αποστολή βρέθηκε προ τετελεσμένου γεγονότος και παρέμεινε υπό τον στενό έλεγχο του Υπουργείου Πολιτισμού. Αυτό εξηγεί την συναίνεσή της με την άποψη του Υπουργείου, ότι οι διαστρώσεις στον βράχο είναι αντιστρέψιμες, μολονότι εμφανώς δεν είναι.

Επί πλέον, η Αποστολή αγνόησε τεκμηριωμένες βλάβες στον φυσικό βράχο και τα αρχαία, περιοριζόμενη στην επισήμανση της δυνατότητας βελτιώσεων.

Αντίθετα, όμως, οι υποδείξεις για τα προγραμματισμένα έργα κάλυψης του βράχου της Ακρόπολης και της κλίμακας στη δυτική πρόσβαση, ήταν σαφέστατες. Η ελληνική πλευρά όφειλε, στο εξής, να συμμορφωθεί με τις οδηγίες των UNESCO / ICCROM / ICOMOS / ITCN (2002) και άλλων κατευθυντἠριων γραμμών διαχείρισης της Σύμβασης Παγκόσμιας Κληρονομιάς, δηλαδή:

1. Πριν από κάθε παρέμβαση, να συμπληρώνονται μελέτες και να εγκρίνονται από τις ελληνικές αρχές, σε τρία στάδια: α. Προμελέτη, β. Οριστική Μελέτη, γ. Μελέτη Εφαρμογής. 2. Να ακολουθεί Αξιολόγηση των Επιπτώσεων στην Κληρονομιά, βασισμένη σε λεπτομερή επιχειρήματα, κατόψεις και σχέδια. 3. Ο πλήρης φάκελος να αποστέλλεται στο Κέντρο Διεθνούς Κληρονομιάς της UNESCO προκειμένου να μελετηθεί από το σύνολο των Συμβουλευτικών Oργανισμών. 4. Επειδή δεν έχει ποτέ, έως τώρα, κατατεθεί για την Ακρόπολη Διαχειριστικό Σχέδιο, ούτε Σχέδιο Διαχείρισης Τουρισμού, τέτοια Σχέδια πρέπει να καταρτισθούν, και οι μελλοντικές επεμβάσεις στην Ακρόπολη να ενταχθούν στο πλαίσιό τους.

Σε δελτίο τύπου, το Υπουργείο Πολιτισμού ερμήνευσε την έκθεση της Αποστολής ως έπαινο(!) για το σύνολο της πρόσφατης δραστηριότητας και των προτεινομένων επεμβάσεων. Στην πράξη, η οικοδομική δραστηριότητα συνεχίστηκε: διαστρώσεις με οπλισμένο σκυρόδεμα, πυκνό αποστραγγιστικό δίκτυο με ογκώδεις κατασκευές από μπετόν αρμέ, τόσο μέσα στην Ακρὀπολη όσο και στους πρόποδες του βράχου και την περιβάλλουσα περιοχή, εγκατάσταση κτισμάτων που δικαιολογούνται ως χρηστικά, όπως το υπό κατασκευήν εκδοτήριο εισιτηρίων νοτίως του Αρείου Πάγου, με θεμέλια και τοίχους από μπετόν αρμέ. Το χειρότερο είναι ότι, αντί συστηματικών ανασκαφών που απαιτούνται πριν από οποιαδήποτε παρέμβαση σε αρχαιολογικό χώρο, ο συνήθης τρόπος προεργασίας είναι εκσκαφές με μηχανικά μέσα.

Πολύ ανησυχητικές, από άποψη διαχείρισης αρχαιοτήτων, είναι οι «στερεώσεις»/ «αναστηλώσεις» σημαντικών μνημείων, όπως αυτή που πραγματοποιήθηκε στο βάθρο του Αγρίππα, και η προβλεπόμενη τοποθέτηση αντιγράφων επιγραφών στον αρχαιολογικό χώρο της Ακρόπολης, που έχουν εγκριθεί και είναι σε εξέλιξη. Πιο προβληματική είναι η έκθεση εννέα αυθεντικών μαρμάρινων πλίνθων με επιγραφές από την αρχαϊκή και κλασική περίοδο. Θα εκτεθούν σε τυχαία θέση στο ύπαιθρο, αντίθετα προς τον κανόνα, σύμφωνα με τον οποίο φορητές επιγραφές πρέπει να εκτίθενται σε εσωτερικό χώρο. Για το στήσιμο, θα χρησιμοποιηθούν τσιμέντο και νέο πεντελικό μάρμαρο, σε ποσοστό πάνω από 60%. Προβλέπεται να ακολουθήσουν και άλλα εκθέματα στο χώρο της Ακρόπολης, με στοιχεία αυθεντικά ή αντίγραφα.

Τέτοιες παρεμβάσεις θα έπρεπε να εκτελούνται μόνον μετά την ολοκλήρωση κύκλου μελετών και αποφάσεων, όχι μόνον στο πλαίσιο του ΥΠΠΟ αλλά και του Κέντρου Παγκόσμιας Κληρονομιάς (WHC) και των συναφών Συμβουλευτικών Οργανισμών. Το γεγονός ότι το Υπουργείο Πολιτισμού αδιαφορεί για τις υποδείξεις της αποστολής UNESCO/ICOMOS επιβεβαιώνεται από το ακόλουθο περιστατικό: Ο πρόεδρος της Επιτροπής Συντήρησης Μνημείων Ακρόπολης, σε διάλεξη της 4ης Ιουλίου 2023, εξέφρασε την αποδοκιμασία του για τη Συμβουλευτική Αποστολή, κρίνοντας τους εμπειρογνώμονες αναρμόδιους να κρίνουν τα έργα στην Ακρόπολη και δηλώνοντας πως, ό,τι και να συνιστούσε η Έκθεση της Αποστολής, ο ίδιος και η ομάδα του θα εξακολουθούσαν να κάνουν αυτό που θεωρούν σωστό, αγνοώντας τις συστάσεις της UNESCO. Σε άλλη περίσταση, δήλωσε ότι η Αποστολή UNESCO/ICOMOS προκλήθηκε από έκκληση εκπροσώπων της Κοινωνίας των Πολιτών προς τη διεύθυνση του WHC. Με τον τρόπο αυτό, διέψευσε δημοσίως το ΥΠΠΟ, το οποίο επέμενε να ισχυρίζεται ότι η Αποστολή για τον έλεγχο των έργων προσεκλήθη από το ίδιο το ΥΠΠΟ.

Τον πρωτοφανή συνωστισμό το 2023, που έφτασε τα 22.000-23.000 άτομα ημερησίως, χρησιμοποίησε το Υπουργείο ως επιχείρημα για περισσότερες οικοδομικές προσθήκες. Η μόνη λύση στα προβλήματα συνωστισμού, που θέτουν σε κίνδυνο τόσο τα μνημεία όσο και τους επισκέπτες, είναι ο έλεγχος του αριθμού των επισκεπτών, που φιλοξενούνται ταυτόχρονα στο χώρο, πρόβλημα που επιλύεται με Διαχειριστικά Σχέδια, μετά από ενδελεχή μελέτη από εξειδικευμένους εμπειρογνώμονες. Το ΥΠΠΟ δήλωσε ότι το πρόβλημα θα λυθεί με άμεσες δομικές παρεμβάσεις στη δυτική πρόσβαση και στο εσωτερικό των Προπυλαίων. Συγκεκριμένα: «Δεν μπορούμε να γκρεμίσουμε τα Προπύλαια, μπορούμε όμως, να τα φαρδύνουμε»! Από την άλλη, ο πρόεδρος της ΕΣΜΑ δηλώνει ότι η «επαναφορά» της ρωμαϊκής κλίμακας στη δυτική πρόσβαση δεν γίνεται για να διευκολυνθεί ο αριθμός των επισκεπτών, αλλά για να ανταποκριθεί στην πεποίθησή του ότι θα συμβάλει στην καλύτερη κατανόηση του χώρου….

Οι μελέτες για τη δυτική πρόσβαση δεν είναι ανοικτές στο κοινό, καθώς φαίνεται ότι έχουν ανατεθεί απευθείας σε ιδιωτικές εταιρείες. Γνωρίζουμε ότι η αναμόρφωση της δυτικής πρόσβασης προβλέπεται να καλύψει πρακτικά όλη την περιοχή μεταξύ Προπυλαίων, πύργου της Νίκης και βάθρου του Αγρίππα, καθώς και το νότιο μισό της κάτω περιοχής, έσω της πύλης Beulé. Οι αρχικές ρωμαϊκές μορφές δεν θα αποκατασταθούν πλήρως, μάλιστα στην κεντρική διάβαση θα εφαρμοστεί νέα μορφή βαθμίδων. Τα σκαλοπάτια θα είναι από μάρμαρο, αλλά σε άλλες περιπτώσεις από χαλύβδινο πλέγμα ή τσιμέντο. Θα υποβαστάζονται κυρίως από μεταλλικούς στύλους στηριγμένους στο βράχο και σε αρχαιότητες. Τα υποκείμενα αρχαία θα είναι πρακτικά απρόσιτα. Ηλεκτροκίνητο αναβατόριο με πλατφόρμα για αμαξίδια θα κινείται επάνω σε κεκλιμένες τροχιές στη βόρεια πλευρά του κεντρικού διαδρόμου, ενώ παρόμοιος μηχανισμός θα λειτουργεί κατά μήκος κεκλιμένων μονοπατιών ή κλιμάκων που θα συνδέονται με τη νότια πλαγιά της Ακρόπολης. Παρόμοιος μηχανισμός θα συνδέει την περιοχή στους πρόποδες του βάθρου του Αγρίππα με την πλαγιά, δυτικά της πύλης Beulé.

Τα Προπύλαια προβλέπεται να λειτουργούν ως σταθμός οχημάτων ατόμων με αναπηρία. Τα έδρανα κατά μήκος των τοίχων της ιωνικής αίθουσας θα ανακατασκευασθούν για να εξυπηρετούν άτομα με αναπηρία. Τα Προπύλαια θα λειτουργούν ταυτόχρονα ως πέρασμα για τους τουρίστες κατά την είσοδο/έξοδο στο χώρο και ως επισκέψιμο μνημείο. Για την προστασία του κρηπιδώματος, των στυλοβατών και των βαθμίδων του θυραίου τοίχου, προβλέπονται χαλύβδινες πλάκες, ενώ «διαπνέοντες» τάπητες προτείνονται για την προστασία των δαπέδων των Προπυλαίων. Τα μέτρα αυτά εγγυώνται μόνον βλάβες και παραμόρφωση της αρχιτεκτονικής του μνημείου. Η δυτική πλαγιά της Ακρόπολης θα μοιάζει με εκθεσιακό κέντρο σύγχρονης τεχνολογίας. Οι προτεινόμενες επεμβάσεις είναι αντίθετες με την Χάρτα της Βενετίας του 1964 και την Χάρτα Αρχών του ICOMOS του 2003 κλπ. Επιπλέον, προϋποθέτουν μεγάλες αναδιατάξεις στους αρχαιολογικούς χώρους βόρεια, δυτικά και νότια της Ακρόπολης, που απαιτούν πολυετείς συστηματικές ανασκαφές και μελέτες πριν από οποιαδήποτε εφαρμογή.

H εκπόνηση Διαχειριστικών Σχεδίων για έντεκα ελληνικά μνημεία/χώρους που περιλαμβάνονται στον κατάλογο της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO και αντιπροσωπεύουν Προϊστορία, Αρχαιότητα και Βυζάντιο, μεταξύ αυτών και η Ακρόπολη, ανατέθηκε σε ιδιωτική εταιρεία, τον Απρίλιο 2023. Σύμφωνα με την ιστοσελίδα της αναδόχου εταιρείας, όμως, οι δραστηριότητές της δεν σχετίζονται με διαχείριση πολιτιστικής κληρονομιάς.

Η εφαρμογή ζωνών ώρας επίσκεψης το περασμένο φθινόπωρο, αποδείχθηκε προπέτασμα καπνού στην έλλειψη ουσιαστικών Διαχειριστικών Σχεδίων. Το ΥΠΠΟ ανακοίνωσε ότι ο κύκλος μελετών και λήψης αποφάσεων θα ολοκληρωθεί το φθινόπωρο του 2024. Έως τότε, χωρίς Διαχειριστικό Σχέδιο και με αδιαφανείς διαδικασίες, θα έχουν προστεθεί, μέσα και γύρω από την Ακρόπολη κατασκευές αντίθετες προς την Έκθεση της Συμβουλευτικής Αποστολής UNESCO/ICOMOS, τη Χάρτα της Βενετίας του 1964 και τη Χάρτα του ICOMOS του 2003.

Για την προστασία του μοναδικού συνόλου φύσης και τέχνης που είναι η Ακρόπολη, το Ελληνικό τμήμα του ICOMOS καλεί τους υπεύθυνους, την Κεντρική Υπηρεσία του ΥΠΠΟ, την Εφορεία Αρχαιοτήτων Πόλης Αθηνών, την Υπηρεσία Συντήρησης Μνημείων Ακρόπολης και την Επιτροπή Συντηρήσεως Μνημείων Ακροπόλεως, να αναλογισθούν τις ευθύνες τους, και ζητά τη συμπαράσταση της κοινωνίας των πολιτών και των διεθνών οργανισμών πολιτιστικής κληρονομιάς».