Γιατί επιστρέφει τόσο δυναμικά ο μπρουταλισμός
Μην είσαι σίγουρος πως δεν γνωρίζεις αυτό τον όρο διότι τον συναντάς καθημερινά.
Μερικοί συχνά λένε πως οι τάσεις είναι κυκλικές και ό,τι είναι παλιό μπορεί να ξαναπάρει την μορφή του σύγχρονου και νέου.
Η θεωρία αυτή ισχύει για την μόδα, για την μουσική και την τέχνη. Στην περίπτωση της αρχιτεκτονικής, αναμφισβήτητη απόδειξη αυτής της σκέψης είναι ο μπρουταλισμός.
Kαι αν αυτός ο όρος σας είναι άγνωστος σίγουρα τον έχετε συναντήσει, διότι στην Ελλάδα τα κτίρια που κατακλύζονται από μπρουταλισμό είναι αρκετά και πολυφωτογραφημένα. Μεγάλα, άχαρα, με σύμμαχο τους την γραμμική και το γκρίζο στέκονται σε διάφορους δρόμους των πόλεων, άλλα χρησιμοποιούνται ως δημόσια κτίρια και άλλα ως κατοικίες, μερικά εξ αυτών ρημάζουν, όμως ήρθε η ώρα να αναθεωρήσουμε στην χρήση τους.
Από τα μέσα του 20ου αιώνα, αυτό το στυλ αυξήθηκε σε δημοτικότητα πριν φτάσει στο αποκορύφωμά του στα μέσα της δεκαετίας του 1970, όποτε και κατέρρευσε ως κακόγουστο αρχιτεκτονικό πρότυπο. Αλλά όλα αυτά αλλάζουν τώρα, με ανανεωμένο ενδιαφέρον και εκτίμηση για αυτό το άλλοτε χλευασμένο αρχιτεκτονικό στιλ. Η μπρουταλιστική αρχιτεκτονική χρησιμοποιήθηκε κυρίως για θεσμικά κτίρια.
Τα κτίσματα αυτής της λογικής ήταν σημαντικά για κατοικίες προκειμένου να αντιμετωπιστεί ορθολογικά η κρίσιμη ανάγκη για στέγαση. Επιβλητικά και γεωμετρικά, τα μπρουταλιστικά κτίρια έχουν μια ξεχωριστή γραφική ποιότητα που είναι μέρος αυτού που τα κάνει τόσο ελκυστικά σήμερα.
Γιατί όμως ο μπρουταλισμός λέγεται μπρουταλισμός; Μήπως λόγω της «βάναυσης» και τραχιάς εμφάνισής του;
Η λέξη Brutalism δεν προέρχεται από την σκληρή αισθητική της, αλλά από το υλικό από το οποίο είναι φτιαγμένα, εν ονόματι, Béton brut, γαλλικός όρος που μεταφράζεται κυριολεκτικά σε “ακατέργαστο σκυρόδεμα”, και χρησιμοποιείται επίσης για να περιγράψει την εμβληματική αισθητική γνωστή ως Brutalist αρχιτεκτονική.
Συνδέεται με σχολεία, εκκλησίες, βιβλιοθήκες, θέατρα και έργα κοινωνικής στέγασης, o μπρουταλισμός είναι συχνά συνυφασμένος με την αστική θεωρία του 20ού αιώνα που έβλεπε προς τα σοσιαλιστικά ιδανικά. Με την ανάγκη κατασκευής μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, o μπρουταλισμός επικράτησε σε όλο τον κόσμο, αλλά ιδιαίτερα στο Ηνωμένο Βασίλειο και τις κομμουνιστικές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και είναι στην πραγματικότητα ένας συγκεκριμένος κλάδος της σύγχρονης αρχιτεκτονικής, ορισμένοι πιστεύουν ότι πρέπει να είναι ένα παράδειγμα μεταμοντέρνας αρχιτεκτονικής ως απάντηση σε προηγούμενα στιλ.
Όμως η συγκεκριμένη μορφή αρχιτεκτονικής είναι όπως οι περισσότεροι μοντερνισμοί, μια μελέτη της απλούστερης δυνατής λύσης σε ένα χωρικό ή προγραμματικό πρόβλημα. Κάποιοι πιστεύουν ότι η αγάπη του Ελβετο-Γάλλου αρχιτέκτονα Le Corbusier για το σκυρόδεμα μπορεί να ξεκίνησε τον μπρουταλισμό.
Το Unité d’Habitation στη Μασσαλία της Γαλλίας ήταν το πρώτο του έργο μετά από 10 χρόνια, ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος είχε διακόψει την κατασκευή του. Τελικά, ολοκληρώθηκε το 1952 και δημιουργήθηκε ως στέγαση για την εργατική τάξη, το σχέδιο του Le Corbusier απαιτούσε ένα γιγάντιο πλαίσιο από οπλισμένο σκυρόδεμα που να ταιριάζει με αρθρωτά διαμερίσματα.
Το συγκεκριμένο συγκρότημα μαμούθ, το οποίο μπορούσε να φιλοξενήσει έως και 1.600 άτομα, ήταν σε μεγάλο βαθμό απαλλαγμένο από διακοσμητικά στοιχεία και έθεσε το πλαίσιο για μελλοντικά μπρουταλιστικά έργα.
Η λέξη «μπρουταλισμός» σε σχέση με την αρχιτεκτονική επινοήθηκε για πρώτη φορά από έναν Σουηδό αρχιτέκτονα, τον Hans Asplund, για να περιγράψει ένα τετράγωνο σπίτι από τούβλα που ονομάζεται Villa Göth το 1949, έτσι αυτό το άσχημο και σύγχρονο στιλ αρχιτεκτονικής ξεκίνησε επίσημα γύρω από αυτή τη χρονική περίοδο και γρήγορα εξαπλώθηκε. Η τάση επιλέχθηκε από Άγγλους αρχιτέκτονες, όπου το στυλ ακονίστηκε περαιτέρω από την Alison και τον Peter Smithson. Μαζί είναι ιδιαίτερα γνωστοί για το συγκρότημα κατοικιών του συμβουλίου Robin Hood Gardens του Ανατολικού Λονδίνου.
Το συγκρότημα ολοκληρώθηκε το 1972, κατασκευάστηκε από προκατασκευασμένες πλάκες σκυροδέματος και παρόλο που χτίστηκε με τα ιδανικά των Smithsons για ιδανική διαβίωση, ποτέ δεν ανταποκρίθηκε στους στόχους του.
Το 2017 το ανατολικό τετράγωνο κατεδαφίστηκε ως μέρος ενός σχεδίου ανακαίνισης. Αλλά για να δείξει πόσο μακριά έχει φτάσει ο μπρουταλισμός, το Μουσείο Victoria & Albert απέκτησε τρεις ορόφους από το γκρεμισμένο κτίριο.
Η πτώση του μπρουταλισμού
Οδεύοντας προς τη δεκαετία του 1980, ο μπρουταλισμός έπεσε σε δυσμένεια. Μέρος αυτού οφειλόταν στην ψυχρή και λιτή φύση της αρχιτεκτονικής, η οποία συχνά συνδέθηκε με τον ολοκληρωτισμό.
Ένα άλλο στοιχείο που συνέβαλε στην κατάρρευση του μπρουταλισμού συσχετιζόταν με το ακατέργαστο σκυρόδεμα που χρησιμοποιήθηκε στις κατασκευές το οποίο με το πέρας των χρόνων, συχνά εμφάνιζε σημάδια ζημιάς και αποσύνθεσης από το νερό που έριχναν τη συνολική αισθητική.
Ο Βρετανός συγγραφέας Anthony Daniels, ο οποίος χρησιμοποιεί το ψευδώνυμο Theodore Dalrymple, χαρακτήρισε το οπλισμένο σκυρόδεμα του Μπρουταλισμού «τερατώδη», επισημαίνοντας ότι «δεν γερνάει με χάρη, αλλά αντίθετα θρυμματίζεται, λερώνεται και φθείρεται».
Ο συγγραφέας κατηγόρησε τον Le Corbusier για την αγάπη των αρχιτεκτόνων για το σκυρόδεμα, δηλώνοντας ότι «ένα μόνο από τα κτίριά του, ή ένα εμπνευσμένο από αυτόν, θα μπορούσε να καταστρέψει την αρμονία ενός ολόκληρου αστικό τοπίου».
Εκτός από τη γήρανση του σκυροδέματος, ο μπρουταλισμός φαίνεται ιδιαίτερα μισητός. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι πόλεις δυσκολεύονταν να αντιμετωπίσουν την ανάγκη για γρήγορη και αποτελεσματική στέγαση.
Δεδομένου ότι η στέγαση είναι ένα τόσο περίπλοκο πρόβλημα, οι εντάσεις ήταν υψηλές καθώς τα στεγαστικά έργα αντιμετώπιζαν προβλήματα συντήρησης, εγκληματικότητας και άλλα προβλήματα, έτσι ο μπρουταλισμός ήρθε για να συμβολίσει την αστική παρακμή και τις οικονομικές δυσκολίες.
Το ακατέργαστο σκυρόδεμα έκανε τον τέλειο καμβά για καλλιτέχνες γκράφιτι, των οποίων ο βανδαλισμός συνέβαλε μόνο στην παρακμή αυτών των δομών της συγκεκριμένης αρχιτεκτονικής. Καθ’ όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του 1980, το στιλ έδωσε τη θέση του στην αρχιτεκτονική υψηλής τεχνολογίας και τον αποδομητισμό, που άνοιξαν χώρο για τη μεταμοντέρνα αρχιτεκτονική. Αμέτρητα κτίρια μπρουταλιστών έχουν γκρεμιστεί από τότε που το στυλ έφυγε από τη μόδα τη δεκαετία του ’80.
Ενώ μερικοί τα μπρουταλιστικά κτίρια τα θεωρούν οφθαλμικές ταραχές, πολλοί άλλοι πιστεύουν ότι η καταστροφή τους είναι και η απώλεια ενός κομματιού της ιστορίας και η απώλεια ενός κομματιού όμορφης αρχιτεκτονικής. Ωστόσο, πολλά παραδείγματα μπρουταλισμού μπορούν ακόμα να βρεθούν σε όλο τον κόσμο, ειδικά στο Λονδίνο και σε μερικές πόλεις της Αμερικής και του Καναδά.
Ο μπρουταλισμός σήμερα και στο μέλλον
Τα τελευταία πέντε χρόνια η εκτίμηση για τον μπρουταλισμό έχει αλλάξει. Η Virginia McLeod, η συντάκτρια του Atlas of Brutalist Architecture του Phaidon, παρατήρησε για πρώτη φορά ένα ανανεωμένο ενδιαφέρον για το συγκεκριμένο αμφιλεγόμενο αρχιτεκτονικό στιλ στο Instagram. H ίδια δηλώνει: «Παρατήρησα όλο και περισσότερο ενδιαφέρον για την μπρουταλιστική αρχιτεκτονική. Οι άνθρωποι ήταν ενθουσιασμένοι με αυτό και λάτρεψαν τη γραφική του ποιότητα.
Το hashtag #brutalism έχει πάνω από 500.000 εικόνες και οι ομάδες προστασίας προσπαθούν όλο και περισσότερο να σώσουν παραδείγματα Brutalism, τα οποία πολύ συχνά καταρρίπτονται χωρίς δεύτερη σκέψη.
Νέα μπρουταλιστικά έργα κατασκευάζονται ακόμη και με διακριτούς μνημειώδεις όγκους από σκυρόδεμα, αν και η αναβίωση συχνά χαρακτηρίζεται ως «Νεο Μπρουταλισμός».
Κανείς δεν ξέρει ακριβώς γιατί ο μπρουταλισμός έχει γίνει ξανά της μόδας, αλλά ο Brad Dunning του GQ έχει μια ενδιαφέρουσα θεωρία: «Ο μπρουταλισμός είναι η techno μουσική της αρχιτεκτονικής, έντονη και απειλητική.
Τα κτίρια μπρουταλισμού είναι ακριβά στη συντήρηση και δύσκολο να καταστραφούν.They can’t be easily remodeled or changed, so they tend to stay the way the architect intended. Ίσως το κίνημα να έχει επανέλθει σε στυλ, επειδή η μονιμότητα είναι ιδιαίτερα ελκυστική στον χαοτικό και υπό κατάρρευση κόσμο μας».
