Τι κάνει σήμερα ο αρχιτέκτονας πίσω από το «Σπίτι σε βράχο του Αιγαίου»

Συνέντευξη στην Έλενα Ταξίδου | Οι εικόνες παραχωρήθηκαν από τον Λαέρτη Αντώνιο Άντο Βασιλείου © LAAV Architects

Τον γνωρίσαμε το καλοκαίρι του 2015 όταν ο διαμοιρασμός του «Σπιτιού που κρέμεται σε βράχο του Αιγαίου» στο ελληνικό διαδίκτυο, έκοβε στη θέα των μακετών, ξαφνικά και εξακολουθητικά για μέρες, την ανάσα χιλιάδων χρηστών. Μιλήσαμε για τους -τότε- OPA (Open Platform for Architecture δηλαδή μία ελεύθερη -ανοιχτή- πλατφόρμα για την αρχιτεκτονική. Ένα επιστημονικό δίκτυο που μπορούσε να υποστηρίξει τον σχεδιασμό σε οποιαδήποτε κλίμακα. H βασική ομάδα της ΟPA ήταν το δίδυμο του Λαέρτη Α. Άντο Βασιλείου και του Παντελή Καμπουρόπουλου με την Άννα Ρόζα Μοσχούτη και τον Μιχάλη Τακόπουλο) και την θρυλική «Casa Brutale» τους και μας συστήθηκε ως ένας ξεκάθαρος μπρουταλιστής που στεκόταν τολμηρός και σοβαρός κόντρα πολλές φορές στην de facto ιστορική ευθύνη που κουβαλάει η σύγχρονη δημιουργική σκέψη.

Οι OPA ολοκλήρωσαν τον κύκλο τους, γεννήθηκαν οι LAAV Architects με έδρα την Ολλανδία και σήμερα ο Λαέρτης Αντώνιος Άντο Βασιλείου εξακολουθεί να χωρίζει την ζωή του μεταξύ αρκετών ηπείρων, πιστεύει ότι ο σύγχρονος αρχιτέκτονας πρέπει να τιμά τον τόπο του κάθε πρότζεκτ χωρίς να σχεδιάζει «generic φούσκες που θα μπορούσαν να βρίσκονται οπουδήποτε» ενώ απεχθάνεται τον ελιτισμό μερίδας συναδέλφων του, που στην περιγραφή των έργων τους μιλούν με δυσνόητους όρους γεωμετρίας, αστρονομίας και άλλων παραμέτρων που «ποσώς θα καθορίσουν θετικά την καθημερινότητα των χρηστών τους». 

Μιλήσαμε με τον Έλληνα αρχιτέκτονα για τα πρότζεκτ που δουλεύει τώρα, για το τι έγινε το 2016 όταν ο γιος γνωστής καλλιτέχνιδας των 1960s του ζήτησε αμισθί να του σχεδιάσει ένα μουσείο μοντέρνας Τέχνης. Τον ρωτήσαμε τι κάνει στην εποχή της αειφορίας ένας μπρουταλιστής και μας μίλησε ανοιχτά μεταξύ άλλων για την επαναπροσέγγιση της ταυτότητάς του, την «διαβολική» πτυχή του «Greenwashing», τα ηθικά διλήμματα της δουλειάς του, την αρχιτεκτονική του μέλλοντος αλλά και για το σχεδιαστικό «YOLO» το οποίο όπως λέει «δεν μπορεί να εφαρμόζεται πλέον χωρίς επιπτώσεις».  

Σε γνωρίσαμε μέσω των OPA. Πιο συγκεκριμένα μετά από το virality της Casa Brutale. Τι σημαίνει τελικά το συγκεκριμένο πρότζεκτ για την καριέρα σου και πώς φτάνουν οι OPA στην ολοκλήρωσή τους;

Λ.Β: Η Casa Brutale ήτανε ο PR Manager, Business Developer και Recruiter μιας αρχιτεκτονικής start-up που δεν θα μπορούσε οικονομικά να στελεχώσει όλες τις παραπάνω θέσεις ώστε να κερδίσει τόσο γρήγορα την διεθνή προσοχή, να προσελκύσει τόσα πρότζεκτ και αιτήσεις εργασίας. Ουσιαστικά η Casa Brutale ήταν οι OPA. Αρκετά γρήγορα λοιπόν, ήρθανε πρότζεκτ, αυξήθηκε η πελατεία, το προσωπικό μας και ταυτόχρονα οι ευθύνες καθώς στα μέσα του 2016 είχαμε 12 πρότζεκτ σε πέντε διαφορετικές χώρες, συμπεριλαμβανομένου και της εξελισσόμενης Casa Brutale στο Λίβανο. Τελικά όμως η συνεργασία μεταξύ συνεταίρων δεν ευδοκίμησε οπότε αναγκαστήκαμε να ακολουθήσουμε ξεχωριστές πορείες από τα τέλη του 2016 και έπειτα. Οι OPA ολοκληρώθηκαν ως brand το 2016 και μετατράπηκαν σε LAAV, ωστόσο η κεντρική ιδέα της παγκόσμιας σχεδιαστικής πλατφόρμας συνεργασιών παραμένει ενεργή ως σήμερα με τη νέα ονομασία.   

Μπορεί ένα σχέδιο να καθορίσει μια ολόκληρη επαγγελματική πορεία; Να αλλάξει ίσως, ακόμα και την κατεύθυνση του αρχικού πλάνου ενός επαγγελματία; 

Λ.Β: Ναι και όχι. Στη δική μου περίπτωση βέβαια η Casa Brutale ήταν το αρχικό μου πλάνο: ένα viral πρότζεκτ – bookmark ώστε να προσελκύσει διεθνές ενδιαφέρον και πρότζεκτ, όπως και έγινε. Αισθητικά ακολούθησε έναν μινιμαλισμό και μπρουταλισμό που με χαρακτήριζε εκείνον τον καιρό, κάτι που έχει αλλάξει πλέον. Ωστόσο η σχέση κτιρίου – Γης, η εσωτερική ατμόσφαιρα, το παιχνίδι φωτός- σκιών σε συνδυασμό με το υδάτινο στοιχείο και το καδράρισμα της θέας είναι εμμονές μου καθόλη την σχεδιαστική μου καριέρα. Τελικά μέχρι τώρα η Casa Brutale έχει ανοίξει αρκετές συζητήσεις με ποικίλους πελάτες ως προς την αισθητική προσέγγιση των εκάστοτε έργων, ωστόσο τείνει να αλλάζει πολύ γρήγορα στην πορεία.

Τι ακολούθησε του διαστήματος μετά από την ολοκλήρωση της συνεργασίας των ΟPA και πώς φτάνουμε στους LAAV Architects; 

Λ.Β: Οι LAAV Architects ήτανε λοιπόν η φυσική συνέχεια των OPA. Δεν υπήρξε μεσοδιάστημα ανάμεσα στους OPA και LAAV καθώς κατά την ημέρα ανακοίνωσης της διάσπασης των OPA ανακοινώθηκε και η γέννηση των LAAV – κάπου έπρεπε να μεταφερθούν ασφαλώς οι πελάτες, τα πρότζεκτ, οι «τόνοι» συζητήσεων και διαπραγματεύσεων, συμπεριλαμβανομένου και της Casa Brutale την οποία συνεχίζω στο Λίβανο, σε νέο οικόπεδο βέβαια και εν ευθέτω χρόνω καθώς επικρατεί κοινωνική αναταραχή εκεί (επανάσταση θα το έλεγα καλύτερα) που έχει παγώσει όλα τα πρότζεκτ. Χρόνος χρειάστηκε μόνο, αρκετός, για το rebranding και την νομική τακτοποίηση της σχεδιαστικής κληρονομιάς. 

Τι είναι λοιπόν οι LAAV Architects; Ποιος ο ρόλος σου;

Λ.Β: Έδρα των LAAV παραμένει το Χάρλεμ Ολλανδίας όπου είχαν ιδρυθεί και οι OPA το 2014, βέβαια σε άλλο γραφείο. Από το 2017 μετακομίσαμε στην Οξφόρδη για τις σπουδές της συζύγου μου, όπου και ίδρυσα το αγγλικό branch της εταιρείας, το οποίο όμως δεν ευδοκίμησε, καθώς το ολλανδικό identity της εταιρίας αποδείχτηκε πιο δυνατό. Ο ρόλος μου ισχυροποιήθηκε τα τελευταία δύο χρόνια γιατί τρέχω την εταιρία μόνος μου και παραμένω ο lead architect σε όλα τα πρότζεκτ που αναλαμβάνω, όπως και ο κύριος διαπραγματευτής αυτών. Αρχιτεκτονικά δεν βάζω όρια στην δραστηριοποίηση μου, μου αρέσει να διαβάζω, να μαθαίνω και να δοκιμάζομαι σε νέα πεδία και τυπολογίες συνεχώς. Έχω σχεδιάσει ρολόγια χειρός, σκάφη θαλάσσης, κατοικίες, μαγαζιά, ουρανοξύστες (ειδικότητα του 2ου Μάστερ μου στο Ντελφτ) και μέσα από συνεργαζόμενα γραφεία είχα την τύχη να συμμετέχω σχεδιαστικά σε πολεοδομικές επεμβάσεις, σταθμούς μετρό, μουσεία, βιομηχανικά κτίρια, ξενοδοχεία.   

Σημεία, σχέδια, προσωπικοί «σταθμοί» τα τελευταία χρόνια; 

Λ.Β: Είναι τόσοι πολλοί! Συνδέομαι άρρηκτα με κάθε μου πρότζεκτ και θεωρώ το καθένα προσωπικό μου σταθμό. Ωστόσο αν πρέπει να ξεχωρίσω κάποια από αυτά θα διάλεγα την Casa Brutale ως το έναυσμα της καριέρας μου, τη Villa Clessidra ως το έναυσμα της σόλο πορείας μου, την καμπίνα Maralah για το διαφημιστικό που γύρισα ως Brand Ambassador της Infiniti, το Μουσείο στο Άμστερνταμ και το Ινστιτούτο που δουλεύω στη Νότια Αφρική σε μια υπέροχη τοποθεσία.

Πάνω σε τι δουλεύεις αυτό το διάστημα; 

Λ.Β: Έχω αρκετά ανοικτά μέτωπα που συνολικά αγγίζουν τα εννέα πρότζεκτ. Εκ των οποίων τα έξι είναι bespoke villas στις Κυκλάδες (που ενδέχεται να αυξηθούν σε 15) και τα τρία υπόλοιπα είναι «πρότζεκτ-ρίσκα», ξεκινάμε δηλαδή με μια δυνατή ιδέα, στην πορεία βρίσκουμε το οικόπεδο και στο τέλος την χρηματοδότηση. Εφόσον το business plan και το concept design είναι έτοιμα για παρουσίαση. Είναι ουσιαστικά η αντιστροφή της συνηθισμένης πορείας ενός πρότζεκτ, κάτι σαν αυτό που προσπάθησα να πετύχω με την Casa Brutale. Όπως χαρακτηριστικά λέω «When you disrupt the market, you should expect the disrupted market to hit you back». Έτσι έχουμε ένα Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης στο Άμστερνταμ, ένα Ινστιτούτο Κλιματικής Αλλαγής στο Γιοχάνεσμπουργκ και ένα Κολυμβητικό Κέντρο στο Άσκερ της Νορβηγίας. Φταίω και εγώ που δεν μπορώ να πω όχι σε νέα πρότζεκτ και προκλήσεις. Η σύζυγος μου, ενδεχομένως αστειευόμενη, μου λέει ότι δουλεύω το burn-out μου, καθώς η έλλειψη ύπνου ολοένα και αυξάνεται μαζί με τα πρότζεκτ. 

Αναφορικά με το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης στο Άμστερνταμ;

Λ.Β: Όλα ξεκίνησαν με ένα μέιλ το 2016. Ήταν από τον γιο μιας γνωστής καλλιτέχνιδας από τα 1960s, που του τράβηξε την προσοχή η Casa Brutale. Μου ζήτησε να του σχεδιάσω ένα μουσείο μοντέρνας τέχνης, χωρίς πληρωμή, αυτός θα έβαζε το επαγγελματικό και καλλιτεχνικό network (κινείται στον χώρο της showbiz) καθώς και τη συλλογή έργων της μητέρας του και άλλων συνομήλικων φίλων της. Θα επέλεγα εγώ έναν ιδανικό χώρο κατασκευής και έπειτα καθώς προετοιμάζαμε την παρουσίαση ενδεχομένως θα μεγαλώναμε σταδιακά την ομάδα. Για κάποιο λόγο δέχτηκα την πρόκληση και τον Νοέμβριο του 2017, μόλις δηλαδή είχα μετακομίσει στην Οξφόρδη, ξεκίνησα να σχεδιάζω. Μετά από 2,5 χρόνια σχεδιασμού, αλλεπάλληλων συναντήσεων, ιντριγκών και συγκρούσεων σε διάφορα επίπεδα αλλά και εξαιρετικών νέων συνεργασιών, η ομάδα των 15+ ατόμων από διάφορα πεδία και εταιρείες (μηχανικοί, σύμβουλοι επενδύσεων, η νομαρχία Άμστερνταμ) είναι πλέον έτοιμη να παρουσιάσει ένα έργο 170 εκατομμυρίων ευρώ σε επενδυτές και art patrons. Το τι θα ακολουθήσει, κανείς δεν ξέρει!  

Ποιες είναι οι απαιτήσεις ή προκλήσεις στις οποίες καλείται ένας σύγχρονος αρχιτέκτονας να ανταποκριθεί; 

Λ.Β: Να τιμά τον τόπο του κάθε πρότζεκτ, χωρίς να σχεδιάζει generic φούσκες που θα μπορούσαν να βρίσκονται οπουδήποτε. Επίσης, πρέπει όλοι μας να σχεδιάζουμε πλέον με γνώμονα την αειφορία (sustainability) το οποίο είναι επίσης συνδεδεμένο με τον τόπο δημιουργίας. Χρήση τοπικών υλικών, χωρίς να απαιτείται shipping κατασκευαστικών υλικών που παράγονται ένα ημισφαίριο μακριά κατεβάζει και το κόστος κατασκευής αλλά και τους συνολικούς ρύπους ενός πρότζεκτ. Δεν βλάπτει να σκεφτόμαστε λίγο πιο ευαίσθητα πλέον.

Ανάμεσα σε σχέδια που κόβουν την ανάσα, είτε αισθητικά είτε κυριολεκτικά, και στην πραγματική λειτουργικότητά τους μεταφερόμενα στην καθημερινότητα, ποια είναι η παγίδα και πού είναι το κλειδί για να θεωρηθεί ένα αρχιτεκτονικό πρότζεκτ επιτυχημένο σήμερα, την εποχή του «θεαματικού»; 

Λ.Β: Δεν πιστεύω ότι το θεαματικό στην αρχιτεκτονική είναι απαραίτητα κακό, ειδικά αν πρόκειται για κάποιο δημόσιο κτήριο που χρειάζεται να έχει ένα landmark value. Η επιτυχία για μένα έγκειται στο πόσο λειτουργικό (και οικονομικό) είναι το θεαματικό και κατά πόσο καταφέρνει να διατηρήσει την θεαματικότητα του σε κάποιο βάθος χρόνου, χωρίς ο κόσμος να το βαρεθεί ή να χρειαστεί κάποιο ταπεινωτικό makeover. Στο συγκεκριμένο σημείο να θίξω επιφανειακά και τον ελιτισμό κάποιων αρχιτεκτόνων οι οποίοι σχεδιάζουν σχεδόν αποκλειστικά ώστε να ανταγωνιστούν συναδέλφους, χωρίς να εστιάζουν στην χρήση του κτιρίου ή στην λειτουργικότητά του, κάτι που είναι τραγικά εγωκεντρικό και λαθεμένο. Τους εντοπίζεις εύκολα αν στην περιγραφή των έργων τους μιλούν με δυσνόητους όρους γεωμετρίας, αστρονομίας και άλλων παραμέτρων που ποσώς θα καθορίσουν θετικά την καθημερινότητα των χρηστών τους. 

Έχεις έρθει αντιμέτωπος με δίλημμα; Ηθικό ή άλλο, αναφορικά με την δουλειά σου; 

Λ.Β: Φυσικά. Συνεχώς αντιμετωπίζω διλήμματα και κυρίως ηθικής φύσεως. Είτε υπερχρέωσης πελατών, είτε ανάληψης έργων σε προστατευόμενες περιοχές ή πρόσφατα αναδασωμένων, είτε με μορφή επιθετικού marketing/take over/wipe out συνεργατών ή ανταγωνιστών, είτε ως το πιο πρόσφατο και άκρως επικίνδυνο greenwashing, o «Διάβολος» παίρνει πολλές μορφές. Μέχρι τώρα χαίρομαι την άρνηση και αντίσταση μου, η οποία μπορεί να μην πληρώνει καλά ή καθόλου, αλλά με αφήνει να κοιμάμαι ήσυχος τα βράδια. Γιατί πιστεύω ακράδαντα πως what goes around, comes around. 

Ποια είναι η επικινδυνότητα του «Greenwashing»;

Λ.Β: Greenwashing = επένδυση στο όνομα της βιωσιμότητας, από μη-βιώσιμους παράγοντες. Σε μια εποχή που όλοι μας οφείλουμε να σκεφτόμαστε, να πράττουμε και να σχεδιάζουμε πιο βιώσιμα για το μέλλον του πλανήτη, υπάρχουν οι fossil-fuel-λύκοι/δεινόσαυροι που χαίρονται με την αναμπουμπούλα και χρηματοδοτούν ή επιβραβεύουν υπερβολικά γενναιόδωρα «βιοκλιματικές ιδέες/πατέντες για την βιωσιμότητα», ουσιαστικά ένα PR κόλπο για να αποπροσανατολίσει.

Η κλιματική αλλαγή, η μεταστροφή της συζήτησης παγκοσμίως σε βιώσιμες και εναλλακτικές πηγές ενέργειας, το περιβάλλον εν γένει, αστικό ή μη.  Πώς επηρεάζει την αρχιτεκτονική αυτό και πρακτικά την δουλειά σου; 

Λ.Β: Η βιωσιμότητα είναι μονόδρομος πλέον και μπορεί να μην κινούμαστε ακόμα με full speed προς εκείνη την κατεύθυνση αλλά πολύ σύντομα θα φτάσουμε εκεί – η Ελλάδα, κλασικά αργεί μία με δύο δεκαετίες ακόμα-. Προσωπικά αναγκάζομαι να επαναπροσεγγίσω τον εσωτερικό μου Μπρουταλιστή και αν δεν χρησιμοποιώ τα τελευταίας τεχνολογίας σκυροδέματα που έχουν λιγότερους ρύπους να στρέφομαι σε εναλλακτικούς τρόπους κατασκευής, όπως η υπέροχη πατητή γη (rammed earth) που πιστεύω θα παίξει πολύ στο κοντινό μέλλον. Η βιωσιμότητα λόγω της κλιματικής αλλαγής και οι εναλλακτικές πηγές ενέργειας είναι πολύ σημαντικά θέματα για την ομαλή συνέχεια και επιβίωση του πλανήτη που θα έπρεπε να μας απασχολούν όλους μας καθημερινά. Έστω και κάθε λίγο μετράει, το σχεδιαστικό «YOLO» δεν μπορεί να εφαρμόζεται πλέον χωρίς επιπτώσεις.  

Ποιο είναι το τελευταίο σχέδιο το οποίο πραγματικά σε εντυπωσίασε; 

Λ.Β: Από δημοσιεύσεις με έχουν εντυπωσιάσει τα εξής που δεν έχω επισκεφτεί: το Ring House των Deca στη Νότια Κρήτη, το Patio House των ΟΟΑΚ στην Κάρπαθο, η πολυκατοικία Η_34 του Παύλου Χατζηαγγελίδη (314) στη Γλυφάδα, και το λόμπι του Μουσείου Mocaa Zeitz του Heatherwick Studio στο Cape Town που πρόσφατα επισκέφτηκα. Σου κόβει την ανάσα μόλις το αντικρίζεις, αν αναλογιστείς τις τεχνικές δυσκολίες κατασκευής του, τότε απλά δεν μπορείς παρά να παραδεχθείς την ιδιοφυΐα του δημιουργού του. 

Τι πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας όταν μιλάμε για την σύγχρονη αρχιτεκτονική; 

Λ.Β: Είναι ευθύνη των αρχιτεκτόνων/σχεδιαστών αλλά και των απανταχού αποδεκτών η συνειδητοποίηση πως το σύγχρονο δεν πρέπει να είναι κάτι εφήμερο, αλλά θα πρέπει να αποτελεί μια φυσική συνέχεια της ιστορικής πορείας και να φέρει την απαραίτητη βαρύτητα για τις μελλοντικές εξελίξεις. Η σύγχρονη αρχιτεκτονική δεν θα πρέπει να αναλώνεται επιφανειακά σε τάσεις, μόδες, σχεδιαστικά εργαλεία, αλλά να διέπεται από αυτά στο σωστό βάθος. 

Ποια θα είναι η εξέλιξή της; Από τις πρώτες ύλες έως τα σχέδια και τις επιρροές ακόμα.  

Λ.Β: Δεν είμαι ιδιαίτερα αισιόδοξος για τις μελλοντικές αλλαγές στην Αρχιτεκτονική. Συνηθίζω να αστειεύομαι πως «προσωρινά απασχολούμαι ως αρχιτέκτονας, μέχρι να βρω μια αληθινή δουλειά», ένα αστείο που δυστυχώς δεν εκτιμούν οι περισσότεροι συνάδελφοι. Η εξέλιξη – ωρίμανση της αρχιτεκτονικής μέσα από τις τελευταίες επτά – οκτώ δεκαετίες έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον, ειδικά αν την κοιτάς παράλληλα με την εξέλιξη άλλων τεχνών καθώς και άλλων πεδίων όπως η για παράδειγμα η αυτοκινητοβιομηχανία ή άλλοι τομείς της τεχνολογίας. Ενδεχομένως η αειφορία σε συνδυασμό με την τεχνολογία -πέραν των νέων υλικών, ας δούμε για παράδειγμα το IoT = Internet of Things- θα τραβήξουν τις κύριες γραμμές για το μέλλον της αρχιτεκτονικής. 

*Περισσότερα για τους LAAV Architects στο www.laav.nl