Ο άνθρωπος που σχεδίασε μερικά από τα πιο όμορφα κτίρια στην πόλη!

εικόνες: Αστέρης Καρατζάς

Κτίρια μιας άλλης εποχής, δεσπόζουν σε πλατείες, πλάι σε μονότονες και άχρωμες πολυκατοικίες, κρατούν ιστορίες χρόνων και τελικώς μας θυμίζουν πόσο όμορφη και κοσμοπολίτισσα ήταν η πόλη κάποτε κι αυτό συνέβη, διότι κάποιοι σπουδαίοι καλλιτέχνες σχεδίασαν αριστουργήματα.

Από το Ολύμπιον, μέχρι το Συγκρότημα Ουζιέλ και από την μυθική Στοά Κολόμβου, μέχρι το Όλυμπος Νάουσα. Ο Jacque Moshe, μας άφησε κτίρια αρχιτεκτονικής σπουδαιότητας στην πόλη που κάποια από αυτά τα θαυμάζουμε σε άψογη κατάσταση μέχρι σήμερα, ενώ άλλα τα έχουμε αφήσει στην μοίρα τους να ρημάζουν.

Ο Ζακ (Ισαάκ) Μωσσέ (Jacques Moshe) (Θεσσαλονίκη, 1900 – 1960) ήταν Πολιτικός Μηχανικός που γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη. Ο πατέρας του Γιουδά Μωσσέ ήταν ξυλουργός. Σπούδασε μηχανικός στην “École spéciale des travaux publics, du bâtiment et de l’ Industrie” (ESTP Paris) στο Παρίσι, απ’ όπου πήρε το πτυχίο του το 1922. Στην περίοδο της μεγάλης ανοικοδόμησης της πόλης εργάστηκε σχεδιάζοντας σημαντικά κτίρια της πόλης όπως το Ολύμπιον, το Όλυμπος Νάουσα και το συγκρότημα κατοικιών Ουζιέλ. Το γραφείο του βρισκόταν αρχικά στην οδό Βενιζέλου 8 και αργότερα (γύρω στο 1930) στο Μέγαρο Ασλανιάν & Ουζιέλ, στην οδό Βενιζέλου14.

Πάμε μία βόλτα στα σημαντικά κτίρια του που “μας άφησε κληρονομιά”.

Ολύμπιον 

Ξεκίνησε να χτίζεται το 1938, σε σχέδια του Jacques Moshe. Στον ‘Β Παγκόσμιο, υπέστη ζημιές από ιταλικό αεροπλάνο και η κατασκευή του σταμάτησε. Το κτίριο παρέμεινε ανολοκλήρωτο για χρόνια, μέχρι που την δεκαετία του ’50 συνεχίστηκε η κατασκευή του, η οποία ολοκληρώθηκε το 1960. Το 1967, εμφανίστηκε στο κτίριο του Ολύμπιον μια μοναδική πρωτοτυπία. Στον τελευταίο όροφο δημιουργήθηκε το “Θέατρο Χατζώκου”* μια θεατρική σκηνή με κινητή οροφή, που μετέτρεπε τον χώρο από ανοιχτό θέατρο σε χειμερινό! Το 1983 χαρακτηρίστηκε διατηρητέο, την δεκαετία του ’90 αγοράστηκε από τον Οργανισμό Πολιτιστικής Πρωτεύουσας και η ανακαίνιση του είχε διάρκεια 3 ετών (1994-1997). Τότε έκλεισε η οροφή και η θεατρική ως τότε αίθουσα μετατράπηκε στην αίθουσα Παύλος Ζάννας που γνωρίζουμε σήμερα. Από το 1998 αποτελεί την έδρα του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Στον τελευταίο όροφο στεγάζεται η οικία Τέλλογλου, ιστορική κατοικία των Νέστορα και Αλίκης Τέλλογλου, που αποτελεί τμήμα του Τελλογλείου Ιδρύματος Τέχνης ΑΠΘ, αποκαταστάθηκε πρόσφατα και είναι ανοιχτό για το κοινό από το 2016, σε συγκεκριμένες ημερομηνίες αλλά και με διάφορες πολιτιστικές δράσεις όπως εκθέσεις, σεμινάρια κλπ.

* Το Θέατρο Χατζώκου υπήρξε το μοναδικό θερινό θέατρο σε ταράτσα στην εποχή του. Το όραμα και η υλοποίηση του ανήκουν στην κ. Κωνσταντίνα Χατζώκου, χήρα τότε του γνωστού θεατρανθρώπου της πόλης, Γεώργιου Χατζώκου. Οι διαδικασίες κατασκευής του θεάτρου κράτησαν 6 μήνες και όταν το θέατρο ολοκληρώθηκε είχε χωρητικότητα 700 θέσεων και συρόμενη οροφή. Τα μεγαλύτερα ονόματα του κινηματογράφου και του θεάτρου της εποχής πέρασαν από την σκηνή του, ανάμεσά τους η Καρέζη, η Βουγιουκλάκη, η Λαμπέτη, ο Αλεξανδράκης, ο Ηλιόπουλος, ο Κούρκουλος, η Λάσκαρη και τόσοι άλλοι. Το Θέατρο σταμάτησε την πορεία του το 1989, αφήνοντας πίσω του τεράστια προσφορά στην πόλη και ολόκληρα κεφάλαια θεατρικής ιστορίας.

Αρχιτεκτονικά στοιχεία

Αποτελείται από υπόγειο, ισόγειο, ανώγειο και 4 ορόφους. Η πρόσοψη του με την χαρακτηριστική καμπυλότητα αποτελεί σήμα κατατεθέν της πλατείας αλλά και της ίδιας της Θεσσαλονίκης. Οργανώνεται συμμετρικά, με κατακόρυφες και οριζόντιες ζώνες ανοιγμάτων, με εναλλαγές παραθύρων/εξωστόθυρων με εξώστη. Τα ανοίγματα του ανωγείου και του 3ου είναι ημικυκλικά, ενώ τα υπόλοιπα ορθογωνικά. Στο ισόγειο υπάρχει η χαρακτηριστική στοά με τις καμάρες που ακολουθείται σε όλο το μήκος της πλατείας.

Στο εσωτερικό, το κτίριο διασώζει τα αυθεντικά δάπεδα, κλιμακοστάσια, κιγκλιδώματα με ξύλινες κουπαστές, ξύλινα κουφώματα και περιλαμβάνει δύο κινηματογραφικές αίθουσες: την αίθουσα «Ολύμπιον», χωρητικότητας 676 θέσεων και την αίθουσα «Παύλος Ζάννας», χωρητικότητας 192 θέσεων, καθώς και δύο καφέ-μπαρ και αίθουσες γραφείων και διοίκησης.

Όλυμπος – Νάουσα

Το διώροφο αυτό κτίσμα σημαδεύτηκε από το εστιατόριο-ορόσημο που στέγασε, το γνωστό “Όλυμπος-Νάουσα”. Για το κτίριο εκδίδονται δύο οικοδομικές άδειες, η πρώτη το 1923 στο όνομα των Σακιτούδη-Λεών σε προσχέδια του Max Rubens και αφορά μια διώροφη αστική οικία. Η δεύτερη εκδίδεται το 1925 από τον Jacques Moshe, για τον Λεών Γιουδά και αφορά πενταώροφο μέγαρο πολλαπλών χρήσεων. Η δεύτερη είναι και αυτή που επικρατεί τελικά, παρόλο που το τελικό κτίριο δεν εξαντλεί τους ορόφους για τους οποίους αδειοδοτήθηκε. Στο κτίριο στεγάζονταν τα γραφεία του ζυθοποιείου “Όλυμπος Νάουσα” (μετέπειτα ΦΙΞ) και ο Ιορδάνης Γεωργιάδης, βασικός μέτοχος είχε την ιδέα να δημιουργήσει στο ισόγειο μια μπυραρία/δοκιμαστήριο. Ονόμασε την μια αίθουσα Όλυμπος και την άλλη Νάουσα και ενοικίασε την επιχείρηση σε εστιάτορα, με κέρδος 30 λεπτά ανά λίτρο μπύρας.

Το 1927 οι Αριστ. Σφήκας, Εμμ. Εμμανουηλίδης, Αντ. Γεωργακόπουλος και Θωμ. Τσελλίδης ίδρυσαν το περίφημο εστιατόριο. Η φήμη του εστιατορίου ανέβηκε ραγδαία και αποτέλεσε σημείο συνάντησης των επιφανών κατοίκων της πόλης αλλά και προορισμός των ταξιδιωτών από άλλες πόλεις. Οι συνταγές του ήταν ξακουστές ακόμα και στο εξωτερικό, αφού το εστιατόριο είχε δίπλωμα για την ποιότητα της κουζίνας του από την διεθνή γαστρονομική εταιρεία Dreicer’s de Luxe Dining League. Στην πίσω πλευρά υπήρχε κήπος με τραπέζια, σημείο ιδιαίτερα αγαπητό τους καλοκαιρινούς μήνες.

Ο Ναουσαίος Χατζηδημουλάς αγοράζει το κτήριο το 1958 και το 1967 περνάει στα χέρια του εφοπλιστή Ιωάννη Καρρά. Το 1985 το αγοράζει η Τράπεζα Κρήτης και από το 1992 ως το 1994 η διαχείριση περνά στα χέρια των εργαζομένων. Τον Φεβρουάριο του 1993 η Τράπεζα Κρήτης ανακοινώνει πρόσκληση ενδιαφέροντος για την πώλησή του ή την εκμίσθωση διότι κρίθηκε «νεκρό επενδυτικό κεφάλαιο». Μάταια προσπάθησαν να κρατήσουν οι εργαζόμενοι την παράδοση τόσων χρόνων. Τον Ιούνιο του 1994 το «Όλυμπος Νάουσα» έκλεισε οριστικά και ιδιοκτήτρια πλέον του κτιρίου είναι μεγάλη τράπεζα. Έχει κηρυχθεί έργο τέχνης και ιστορικό διατηρητέο μνημείο με ΦΕΚ, ήδη από το 1993. Ρητή υποχρέωση της ιδιοκτήτριας εταιρείας είναι η διατήρηση και συντήρηση του κτιρίου. Τελικά το κτίριο αγοράστηκε από τις Grivalia Hospitality και Μακεδονικά Ξενοδοχεία ιδιοκτησίας της οικογένειας Τορνιβούκα και το 2019 ξεκίνησαν οι εργασίες αποκατάστασής του (διατήρηση μόνο της όψης) με την υποχρέωση στο ισόγειο να λειτουργήσει εστιατόριο με την ίδια επωνυμία.

Αρχιτεκτονικά στοιχεία

Αποτελείται από ισόγειο, ημιώροφο και δύο ορόφους, με συνολικό εμβαδόν πάνω από 900 τ.μ. Αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα εκλεκτικισμού, με στοιχεία νεοκλασικισμού αλλά και έντονα στοιχεία της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής της Θεσσαλονίκης (κυρίως στην διαμόρφωση της όψης). Ο φέρων οργανισμός του κτιρίου συντίθεται αμιγώς από οπλισμένο σκυρόδεμα και είναι πλαισιακός, δηλαδή χωρίς τοιχώματα. Η πρόσοψη χωρίζεται σε 5 κάθετους άξονες που χωρίζονται με ψευδοπαραστάδες που καταλήγουν σε επίκρανα. Ο δεύτερος και ο τέταρτος κάθετος άξονας διαφοροποιούνται οπτικά με κοίλη διαμόρφωση. Οι δύο αυτοί άξονες φέρουν και την βασική διακόσμηση της πρόσοψης, διακοσμητικά μενταγιόν με κεφαλή γυναίκας και άνδρα. Τα υπέρθυρα των ανοιγμάτων στέφονται με ορθογώνια θωράκια στον πρώτο όροφο και με διακοσμητικό στεφάνι με κορδέλες στον δεύτερο όροφο. Το διώροφο τελικά κτίριο στέφεται με γείσο με νεοκλασικά διακοσμητικά στοιχεία.

Το κλιμακοστάσιο βρίσκεται ακριβώς στο κέντρο της κάτοψης του κτιρίου χωρίς ωστόσο να καταλήγει σε υαλοσκεπή. Το ισόγειο διαθέτει μεγαλύτερο ύψος από τους ορόφους και πιο ανοιχτούς, ενιαίους χώρους για λόγους χρηστικότητας.

Ι. Δραγούμη 33

Χτίστηκε το 1924, σε σχέδια του Jacques Moshe, για λογαριασμό των Cuenca-Saul. Επιτάχθηκε από τους Γερμανούς το 1941 όπως και το Μέγαρο Σπύρου. Στέγασε για χρόνια την βιοτεχνία πουκαμίσων “ΣΤΥΛ”, πινακίδα της οποίας υπάρχει ακόμα στις όψεις του. Χαρακτηρίστηκε διατηρητέο το 2016, παρόλα αυτά βρίσκεται σε πολύ κακή κατάσταση.

Αρχιτεκτονικά στοιχεία

Αποτελείται από ισόγειο και δυο ορόφους, με χαρακτηριστικά εκλεκτικιστικής αρχιτεκτονικής. Έχει 4 όψεις, καθώς είναι ελεύθερο από κάθε πλευρά. Το ισόγειο οργανώνεται με μεγάλα ορθογωνικά ανοίγματα των καταστημάτων και διαχωρίζεται από τους ορόφους με αξιόλογο μεταλλικό στέγαστρο. Οι όψεις διαμορφώνονται σε στήλες με κατακόρυφους πεσσούς με κυφώσεις και οργανώνονται συμμετρικά με την εναλλαγή μικρότερων και μεγαλύτερων ανοιγμάτων (εξωστόθυρες με μικρούς εξώστες). Φυτικές ανάγλυφες διακοσμήσεις πάνω από τα ανοίγματα διαμορφώνουν ένα είδος στέψης ενώ το κτίριο στέφεται με ελαφρά προεξέχον γείσο.

Μέγαρο Μορδώχ

Η κατασκευή του ολοκληρώθηκε το 1929, στο οικόπεδο 11/1 της πυρίκαυστης ζώνης. Ιδιοκτήτες ήταν οι Σαμ Μορδώχ και Χαΐμ Μπενρουμπή και τα σχέδια ήταν του μηχανικού Jacques Moshe, που σχεδίασε επίσης και το κτίριο του Χαΐμ Μπενρουμπή στην Καποδιστρίου. Το τελικό κτίριο έχει διαφορές σε σύγκριση με το σχέδιο και μάλιστα η ίδια η κατασκευή σταμάτησε πολλές φορές λόγω έλλειψης αδείας ή λόγω αλλαγών στο σχέδιο. Χαρακτηρίστηκε διατηρητέο το 1983

Αρχιτεκτονικά στοιχεία

Τριώροφο κτίριο εκλεκτικισμού. Νεοκλασικά στοιχεία όπως ο διαχωρισμός βάση-κορμός-στέψη, ρυθμική επαναληπτικότητα των ανοιγμάτων, συμμετρία, γεισόποδες και φουρούσια. Η χάραξη στο επίχρισμα μιμείται σύστημα ισόδομης δόμησης. Τα περίτεχνα κάγκελα αλλά και τα φυσικά διακοσμητικά στοιχεία προσθέτουν λίγη αναγεννησιακή αύρα στο κτίριο. Χαρακτηριστική επίσης είναι η λοξότμητη πλευρά στη γωνία των οδών Τσιμισκή και Κομνηνών κάτι που παρατηρείται και στο απέναντι κτίριο (Morpurgo) αλλά και στο διαγώνιο του.

Mέγαρο Παλλάδιο 

Χτίστηκε το 1925 στο οικόπεδο 141/114 της πυρίκαυστης ζώνης, σε σχέδια του Jacques Moshe. Αρχικώς το οικόπεδο αγοράστηκε κατά τη σχετική δημοπρασία από την Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης (Ιούλιος 1924). Τον Νοέμβριο του 1925 ιδιοκτήτες ήταν οι Ισαάκ Ιωσήφ Κοέν (γ. 1899) έμπορος ενδυμάτων, ο Ιωσήφ Ααρών Χαζάν (γ. 1884) και ο Σολομών Μαΐρ Ουζιέλ (γ. 1887) τραπεζίτες, καθώς και ο Δαβίδ Μαΐρ Ουζιέλ, αδελφός του προηγουμένου. Σε μεταγενέστερο έγγραφο στους ιδιοκτήτες περιλαμβάνεται και ο Ρισάρ Ισάκ Κοέν, έμπορος τροφίμων στην οδό Κατούνη.

Αρχιτεκτονικά στοιχεία

Εκδόθηκε η υπ. αριθ. 1312/23.11.1925 οικοδομική άδεια που αφορούσε κτίριο αποτελούμενο από υπόγειο, ισόγειο με μεσοπάτωμα και πέντε ορόφους. Από τους προβλεπόμενους ορόφους τελικά κατασκευάστηκαν δύο, οι οποίοι σύμφωνα με την μελέτη της οικοδομικής άδειας διαμορφώθηκαν σε δεκατρία γραφεία. Στο ισόγειο διαμορφώθηκαν δεκαπέντε καταστήματα, από τα οποία τα δέκα επικοινωνούν μέσω διαδρόμου που διατρέχει το κτίριο στο δυτικό άκρο του οικοπέδου και παράλληλα στην οδό Βενιζέλου, και ο οποίος ενωνόταν με τον εσωτερικό διάδρομο του οικοπέδου “1” . Οι ιδιοκτήτες των οικοπέδων “1” & “14” είχαν συντάξει συμβολαιογραφική πράξη δουλείας διόδου.

Η εγκεκριμένη όψη του κτιρίου προέβλεπε ένα κτίριο με βάση που συνίστατο από το ισόγειο και τον πρώτο όροφο και κορμό που αποτελούταν από τους επόμενους τρεις ορόφους. Ως επίστεψη λειτουργούσε ο πέμπτος όροφος, ο οποίος έφερε κεντρικά αετώματα και στις δυο όψεις. Διώροφες ημιεξαγωνικές προεξοχές αναπτύσσονται στον δεύτερο και τρίτο όροφο. Η κατασκευή σταμάτησε στον 2ο όροφο και κάποια χρόνια αργότερα (τέλη δεκαετίας ’50) το κτίριο δέχθηκε προσθήκη 4 ακόμα ορόφων. Στον ενδιάμεσο χρόνο τα αρχιτεκτονικά ρεύματα της εποχής άλλαξαν κι έτσι η προσθήκη δεν τηρεί την μορφολογία του αρχικού κτιρίου, αλλοιώνοντας έτσι την όψη του.

Μέγαρο Ηλύσια 

Χτίστηκε το 1925 στο οικόπεδο 10/1 της πυρίκαυστης ζώνης, σε σχέδια του Jacques Moshe και ιδιοκτήτες τους Ηλία Ιακώβ Μπενσουσάν, έμπορο υφασμάτων, και τους χρυσοχόους Σαμ και Λεβή Αελιών. Χαρακτηρίστηκε διατηρητέο το 1983.

Αρχιτεκτονικά στοιχεία

Η υπ’ αρ. 1257/25.9.1925 οικοδομική άδεια προέβλεψε να ανεγερθεί πενταόροφη οικοδομή με δύο καταστήματα στο ισόγειο και δεκατέσσερα γραφεία σε καθένα από τους τέσσερις ορόφους.

Το κτίριο τελικά κατασκευάστηκε μέχρι και τον τρίτο όροφο, τηρώντας ωστόσο τον αρχικό σχεδιασμό της όψης.

Η όψη επί της οδού Ερμού, σχεδιασμένη να λειτουργήσει ως κύρια όψη, οργανώθηκε συμμετρικά στον κατακόρυφο κεντρικό άξονα, με κεντρικό στοιχείο την τοξωτή είσοδο στο ισόγειο και μία διώροφη καμπυλόμορφη προεξοχή με τρία ανοίγματα. Αυτή πλαισιώθηκε από δυο μικρότερες καμπυλόμορφες προεξοχές, καθώς και από ένα ζεύγος ανοιγμάτων με μικρούς ανεξάρτητους εξώστες. Κυρίαρχο στοιχείο ήταν η επιλογή της χρήσης χτιστών κιγκλιδωμάτων.

Πρώην Ιονική Τράπεζα 

Χτίστηκε το 1924, στο οικόπεδο 134/1 της πυρικαύστου, σε σχέδια του Ελί Μοδιάνο που ήταν και ο αρχικός ιδιοκτήτης και στατική μελέτη του Jacques Moshe. Το 1929 έγινε η έδρα της Λαϊκής τράπεζας και αργότερα της Ιονικής. Στέγασε την συγκεκριμένη τράπεζα για αρκετά χρόνια. Σήμερα στεγάζει κοσμηματοπωλείο στο ισόγειο ενώ οι όροφοι παραμένουν κλειστοί. Χαρακτηρίστηκε διατηρητέο το 1983. Βρίσκεται στην γωνία Δραγούμη και Αγ. Μηνά

Αρχιτεκτονικά στοιχεία

Αποτελείται από ισόγειο και δύο ορόφους. Στο ισόγειο διαμορφώνονται δυο καταστήματα, ένα μεγαλύτερο στη γωνία των οδών Αγίου Μηνά και Ίωνος Δραγούμη και ένα μικρότερο στο νότιο άκρο της οικοδομής επί της οδού Ι. Δραγούμη. Στον όροφο διαμορφώνονται δυο ανεξάρτητα γραφεία, και ένα διαμέρισμα τεσσάρων γραφείων πάνω από το γωνιακό κατάστημα του ισογείου. Η κύρια όψη του κτιρίου χαρακτηρίζεται από την προβολή των δύο ακραίων τμημάτων της στο ύψος των ορόφων που στηρίζονται σε διακοσμημένα φουρούσια. Εκατέρωθεν των ανοιγμάτων των ακραίων τμημάτων παρατηρούμε κυρτούς φεγγίτες, που βοηθούν στον επιπλέον φωτισμό του εσωτερικού. Οι εξωστόθυρες είναι υψίκορμες, με φεγγίτες και τα κιγκλιδώματα των εξωστών διαφοροποιούνται ανά όροφο, ίσως για να τονίσουν την διαφορετική χρήση του κάθε ορόφου. Είναι αντιπροσωπευτικό δείγμα εκλεκτικισμού αφού συνδυάζει στοιχεία διάφορων αρχιτεκτονικών ρευμάτων.

Στοά Κολόμβου 

Χτίστηκε το 1935 σε σχέδια του Jacques Moshe. Αποτέλεσε βασική αγορά της πόλης για πάρα πολλά χρόνια μέχρι που στα τέλη της δεκαετίας του ’90 παροπλίστηκε. Χρωστάει το όνομα της στον Τζάκομο Κολόμπο, έναν Ιταλό μάγειρα που είχε ανοίξει εστιατόριο στην περιοχή με ονομαστές λιχουδιές. Πέρασε μια δεύτερη άνθιση σαν μέρος διασκέδασης, στις αρχές της δεκαετίας του 2010, καθώς οι άδειοι χώροι της γέμισαν ξανά, αυτή την φορά με χώρους εστίασης και νυχτερινής αναψυχής. Χαρακτηρίστηκε διατηρητέο το 1983. Βρίσκεται στην Εγνατία και η πίσω όψη στην οδό Πτολεμαίων.

Αρχιτεκτονικά στοιχεία

Τυπικό δείγμα αγοράς της εποχής που ωστόσο δεν φέρει μεταλλική στέγη αλλά η στέγη της αποτελείται από την προέκταση της κάθετης τοιχοποιίας. Το κεντρικό σημείο του τριγώνου στέγασης υπερυψώνεται και καλύπτεται από γυαλί ώστε να επιτραπεί ο φωτισμός και αερισμό του χώρου. Στην όψη επί της Εγνατίας η αγορά κρύβεται πίσω από οικοδομή 4 ορόφων, ενώ η όψη επί της Πτολεμαίων αποτελείται από ισόγειο και έναν όροφο. Στο εσωτερικό, η αγορά αποτελείται από 2 διαδρόμους, αριστερά και δεξιά των κεντρικών κτιρίων. Η διακόσμηση είναι απλή, με την προσθήκη ψευδοπαραστάδων και επίκρανων.

Ελευθεροτεκτονική Στοά

Χτίστηκε το 1926, σε σχέδια του αρχιτέκτονα Jacques Mosche για να φιλοξενήσει την Ελευθεροτεκτονική Στοά. Βρίσκεται στην συμβολή των οδών Βηλαρά και Καθολικών και σύμφωνα με το ΥΠΠΟ είναι ιδιοκτησία των Δ. Μπενφοράδο και Σ. Καβουκλή. Σύμφωνα με άλλες πηγές ανήκει στους Μπενσουσάν, Μπενούσιο και Μόλχο. Το ισόγειο ήταν διαμορφωμένο για εμπορική χρήση και ο όροφος στέγαζε βιβλιοθήκη, αίθουσα συνδιαλέξεων και παιχνιδιών, αίθουσα ναού, εστιατόριο και γραφεία των Ελευθεροτεκτόνων. Ο σεισμός του 1978 προκάλεσε εκτεταμένες ζημιές στο κτίριο και ο πρώτος όροφος κατεδαφίστηκε. Σήμερα διασώζεται μόνο το ισόγειο με το πατάρι του, σε πολύ κακή κατάσταση, σχεδόν ετοιμόρροπο. Παρόλα αυτά έχει χαρακτηριστεί έργο τέχνης που χρίζει κρατικής προστασίας ήδη από το 1980.

Αρχιτεκτονικά στοιχεία

Διώροφο δείγμα όψιμου κλασικισμού με αναγεννησιακά στοιχεία, ραβδωτές κολώνες με επίκρανα που χωρίζουν την όψη σε τρία τμήματα, από τα οποία το μεσαίο φέρει στο κέντρο του ορόφου μπαλκόνι, που υποβαστάζουν διακοσμητικά λεοντόμορφα φουρούσια, ενώ αντίστοιχα στο ισόγειο τέσσερεις κολώνες με κυκλική διατομή ορίζουν την κεντρική είσοδο του κτηρίου. Πάνω από την ταινία που διαχωρίζει το ισόγειο από τον όροφο βρίσκονται μικρά ορθογώνια ανοίγματα με σιδεριές Αrt Νouveau και προεξέχον γείσο, αντίστοιχα δε σ’αυτά είναι τα ανοίγματα του ορόφου, που έχουν τοξωτή διάρθρωση του ανωφλίου με κεντρικό διακοσμητικό κλειδί και οριζόντιο περβάζι που υποβαστάζεται από φουρούσια. Το κτίριο τελειώνει με επιστήλιο και προεξέχων γείσο που στηρίζεται σε διακοσμητικά σχηματικά φουρούσια (ΥΠΠΟ)

Συγκρότημα Ουζιέλ 

Χτίστηκε το 1925, σε σχέδια του αρχιτέκτονα Jacques Moshe, από τον εργολάβο Ουζιέλ. Ο Ουζιέλ ήταν ένας από τους μετόχους της εταιρείας τροχιοδρόμων και εφόσον η αποθήκη οχημάτων (depot) της εταιρείας βρισκόταν στο ακριβώς επόμενο τετράγωνο, δημιούργησε τον οικισμό για να στεγαστούν εκεί οι υπάλληλοι του τραμ. Ωστόσο παρά την αρχική πρόθεση, τελικά τα σπίτια πουλήθηκαν σε ιδιώτες και όχι απαραίτητα σε υπαλλήλους του τραμ. Από το 1984 έχει χαρακτηριστεί διατηρητέος οικισμός.

Αρχιτεκτονική των κτιρίων

Το συγκρότημα αποτελείται από 28 μονοκατοικίες πανομοιότυπης αρχιτεκτονικής. Αποτελούνται από υπερυψωμένο υπόγειο και υπερυψωμένο ισόγειο. Χαρακτηριστικό των κτιρίων αποτελούν τα ξύλινα κουφώματα, τα ξύλινα φουρούσια και τα διακοσμητικά κάτω από την κεραμοσκεπή αλλά και γύρω από κουφώματα.

Μέγαρο Ζενίθ 

Χτίστηκε το 1924, στο οικόπεδο 18/1 της πυρίκαυστης ζώνης, σε σχέδια του αρχιτέκτονα Jacques Moshe. Ιδιοκτήτες κατά το ήμισυ ήταν οι αδελφοί Ισακίνο και Ρομπέρτο, γιοι του Χαϊμ Γ. Μποτόν, που κατείχαν το μεγαλύτερο κοσμηματοπωλείο της Θεσσαλονίκης («Ζενίθ Α.Ε.», εξ ου και η ονομασία του κτιρίου). Το έτερο ήμισυ κατείχαν άλλοι οικοπεδούχοι (Ιωσήφ Σακιτούδη, Λεόν Γιομτώβ, Ζοζέφ Νισσήμ. Στέγασε την δημαρχεία από το 1943 έως το 1958, οπότε και μεταφέρθηκε στο Καραβάν Σαράι και σήμερα αποτελεί κτίριο επαγγελματικών δραστηριοτήτων.

Αρχιτεκτονική του κτιρίου

Το κτίριο είναι τριώροφο, με ισόγειο και πατάρι. Χαρακτηριστικό δείγμα εκλεκτικισμού με επιρροές νεοκλασικές αλλά και μπαρόκ. Χωρίζεται σε τρεις ευδιάκριτες οριζόντιες ζώνες (βάση-κορμός-στέψη / νεοκλασικισμός). Στην στέψη του 2ου ορόφου παρατηρούμε αετώματα των οποίων η δομή διακόπτεται από τους εξώστες του 3ου ορόφου. Στις όψεις κυριαρχούν οι 11 κορινθιακού τύπου κολώνες που τις χωρίζουν σε κάθετες ζώνες. Το επίχρισμα φέρει απομίμηση ισόδομου συστήματος δόμησης. Υπάρχει έντονη διακοσμητική διάθεση που εκφράζεται και με ανάγλυφες παραστάσεις φυτικών στοιχείων. Στην εξωτερική γωνία της ταράτσας υπήρχε χτιστό ημιυπαίθριο υπερώο το οποίο κατέρρευσε με τον σεισμό του ’78.

Ξενοδοχείο Continental 

Χτίστηκε το 1929, στο οικόπεδο 20/6 της πυρίκαυστης ζώνης, σε σχέδια του Jacques Moshe, σε μια περιοχή με υψηλό πρεστίζ που φιλοξένησε και άλλες ξενοδοχειακές μονάδες εκείνη την εποχή. Ιδιοκτήτες ήταν οι αδελφοί Δαβίδ και Ιακώβ Γιομτώβ Μπενβενίστε, έμποροι. Η αρχική του χρήση ήταν ξενοδοχείο με το όνομα Continental και η ίδια παραμένει μέχρι και σήμερα. Ανήκε στα ξενοδοχεία ‘Α κατηγορίας μαζί με τα Βιέννη, Μεγάλη Βρετανία, Μινέρβα, Άτλας στην Εγνατία και Νέα Μητρόπολις στην Συγγρού. Χαρακτηρίστηκε διατηρητέο το 1983 αλλά το 1998, η απόφαση τροποποιήθηκε περιορίζοντας την διατήρηση μόνο στις όψεις του κτιρίου, με αποτέλεσμα αυτές να είναι το μοναδικό αυθεντικό κομμάτι του αρχικού κτιρίου. Βρίσκεται στην συμβολή των οδών Κομνηνών και Καλαποθάκη, διαγώνια από το ξενοδοχείο Λουξεμβούργο.

Αρχιτεκτονικά στοιχεία

Για την οικοδόμηση του κτιρίου εκδόθηκε η υπ. αριθ. 888/5.7.1924 οικοδομική άδεια, σύμφωνα με το στέλεχος της οποίας το κτίριο αποτελείται από ισόγειο και δύο ορόφους. Από την Περιγραφική Έκθεση προκύπτει ότι στο ισόγειο θα υπήρχαν καταστήματα και ότι οι τρεις όροφοι που υλοποιήθηκαν θα χρησιμοποιούνταν ως ξενοδοχείο. Σύμφωνα με τα προσχέδια, κάθε όροφος περιλάμβανε δεκατρία δωμάτια.

Οι όψεις των προσχεδίων περιγράφουν ένα διαφορετικό κτίριο από αυτό που υλοποιήθηκε, αν και διατηρήθηκαν οι βασικές αρχές οργάνωσης. Έτσι, η κύρια όψη του κτιρίου επί της οδού Κομνηνών οργανώνεται τριμερώς με τονισμένο τον κεντρικό κάθετο άξονα. Ως βάση του λειτουργεί η μνημειακή τοξωτή είσοδος του ξενοδοχείου προστατευμένη από το προεξέχον κεντρικό τμήμα του εξώστη του πρώτου ορόφου, στηριγμένου σε χτιστά φουρούσια και προστατευμένου από στηθαίο με κιονίσκους. Ως κορμός λειτουργεί η τριώροφη πυργοειδής προεξοχή με κεντρικό άνοιγμα σε κάθε όροφο, που επιστέφεται με καμπυλόγραμμο αέτωμα.

Οι δυο πρώτοι όροφοι οργανώνονται ανάμεσα σε δυο περιμετρικά προεξέχοντα γείσα στο πλάτος των οποίων εντάσσονται όλοι οι εξώστες του πρώτου και του τρίτου ορόφου. Τα κάθετα διαζώματα των δυο ορόφων χωρίζονται από ψευδοκίονες με ιωνικά επίκρανα ενώ η τοιχοποιία φέρει επίχρισμα με σκοτίες.

Βοσπόριο Μέγαρον

Χτίστηκε το 1922, στα οικόπεδα 13/22 και 13/23, με ιδιοκτήτες τους Μπιλύρη και Αλεξιάδη. Μέγαρο κατοικιών, στον πιο κεντρικό άξονα της πόλης και τελικά στον μοναδικό που βασίστηκε στο σχέδιο Εμπράρ. Χαρακτηρίστηκε διατηρητέο το 1983. Σήμερα στεγάζει κυρίως γραφεία και καταστήματα.

Αρχιτεκτονικά στοιχεία

Αποτελείται από ισόγειο και 4 ορόφους. Ουσιαστικά πρόκειται για δυο δίδυμα κτίρια, όμοια τόσο στην πρόσοψη όσο και στην διαμόρφωσή τους. Η κάτοψη έχει σχήμα Π, με έναν κεντρικό διάδρομο εκατέρωθεν του οποίου αναπτύσσονται τα δυο κτίρια. Στους ορόφους ενώνονται με μπαλκόνι. Η πρόσοψη οργανώνεται συμμετρικά, εκατέρωθεν κεντρικού άξονα, με 2 τριμερή τμήματα. Ο κεντρικός άξονας του κάθε κτιρίου τονίζεται με την τοποθέτηση πολυγωνικού έρκερ στον 3ο όροφο που δημιουργεί σκεπαστό εξώστη στον 4ο. Εκλεκτικιστικό, με επιρροές νεοβυζαντινές και art nouveau. Διαφοροποίηση στα ανοίγματα, με παράθυρα και εξωστόθυρες με εξώστες αλλά και σειρά πεσσών στον τελευταίο όροφο.

Στο εσωτερικό, ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες είναι οι θύρες εισόδου σε καθένα από τα δυο κτίρια, χαρακτηριστικές art nouveau, από τις ελάχιστες στην πόλη. Κλιμακοστάσιο με art nouveau κιγκλιδώματα, ανάγλυφες διακοσμήσεις στις οροφές των κοινόχρηστων χώρων, ανάγλυφη διακοσμητική ταινία που ακολουθεί την κλίση του κλιμακοστασίου, δίφυλλες ξύλινες πόρτες εισόδου στα διαμερίσματα, ιδιαίτερα περίτεχνα υπέρθυρα.

Κτίριο Μπερνούμπη

Η υπ. αριθ. 1215/31.7.1925 οικοδομική άδεια αφορά κτίριο που προϋπήρχε και δεν είχε πάθει σημαντικές ζημιές στην πυρκαγιά του 1917. Εγκρίθηκε η επαναχρησιμοποίησή του ώστε, αφού μεταρρυθμιστεί, να προσαρμοστεί στο νέο σχέδιο της πόλης. Τα προσχέδια ξεκίνησαν το Οκτώβριο του 1924, από τον αρχιτέκτονα Jacques Moshe και αποτελεί ανακατασκευή του Agop pasha Hani. Ιδιοκτήτες ήταν ο εξάδερφοι Χαΐμ Μπενρουμπή και η επιχείρηση ασχολούνταν με εμπόριο υαλικών. Βρίσκεται στο οικοδομικό τετράγωνο Βαλαωρίτου-Συγγρού-Πάικου-Καποδιστρίου  και σήμερα στεγάζει δημόσια υπηρεσία. Χαρακτηρίστηκε διατηρητέο το 1983.

Αρχιτεκτονικά στοιχεία

Τριώροφο μέγαρο, του ρεύματος του εκλεκτικισμού. Παρουσιάζει νεοκλασικά στοιχεία όπως ο διαχωρισμός βάση-κορμός-στέψη, η ρυθμική επαναληπτικότητα στα ανοίγματα, τα φουρούσια. Αλλά και νεομπαρόκ όπως οι καμπύλες επιστέψεις των παραθύρων. Επιπλέον στοιχεία διακόσμησης είναι οι ψευδοκίονες και τα φυτικά μοτίβα. Σχεδιασμένο σε κάνναβο 5Χ5μ, διέθετε κεντρική είσοδο στην οδό Βαλαωρίτου και ρετιρέ στον τρίτο όροφο.

Στα 1950 ο Χαΐμ Σαμουήλ Μπενρουμπή και οι Ισαάκ και Ασσέρ Μπενρουμπή του Χαΐμ ζήτησαν άδεια επισκευής του κτιρίου τους με μελέτη και πάλι του μηχανικού Ζακ Μωσσέ. Από την επισκευή διαθέτουμε κατόψεις που δείχνουν ότι στο ισόγειο προβλέφθηκαν οχτώ καταστήματα και δεκαπέντε γραφεία στους ορόφους. Οι τρεις όψεις του κτιρίου διαμορφώνονται πανομοιότυπα με τονισμένο τον κεντρικό κάθετο άξονα που απολήγει σε καμπύλο κεντρικό αέτωμα.

 

Πηγές: ΥΠΕΧΩΔΕ ΦΕΚ 734/Δ/28-11-1983, odosell.blogspot.com, Θεσσαλονίκη 1912-2012:Η Αρχιτεκτονική μιας Εκατονταετίας – Β. Κολώνας |Κάποτε στη Θεσσαλονίκη, Στρ. Σιμιτζής | Άρι Γεωργίου, ΟΛΥΜΠΟΣ ΝΑΟΥΣΑ, 21 Ιουνίου 1994| “Αξιολόγηση φέροντος οργανισμού διατηρητέου κτιρίου προκειμένου αυτό να δεχθεί οριζόντια και κατακόρυφη προσθήκη” Ι.Α. Τέγος Καθηγητής ΑΠΘ, Κ.-Α. Στυλιανίδης Καθηγητής ΑΠΘ, Α.Τοκατλίδης Πολιτικός Μηχανικός, ΜΕΤΕ ΣΥΣΜ ΑΕ, Ν.Χαλάτης Πολιτικός Μηχανικός, ΜΕΤΕ ΣΥΣΜ ΑΕ 15ο Συνέδριο Σκυροδέματος, ΤΕΕ, ΕΤΕΚ, Αλεξανδρούπολη, 25-27 Οκτωβρίου., 2006 | ΦΕΚ 564/Β/28-7-1993 | nooz.gr | arisgeorgiou.gr | travelstyle.gr salonikajewisharchitecture.com ΕτΚ Τεύχος ΑΑΠ 229/04.11.2016 http://estia.minenv.gr/ Εκατό χρόνια φιλοξενίας: Τα ξενοδοχεία της Θεσσαλονίκης (1914-2014) Β. Κολώνας | http://www.salonikajewisharchitecture.com | ΥΠΕΧΩΔΕ Δ-734 α/ 28.11.1983