Ανοίγει ο δρόμος για νέο σύστημα φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων προσφύγων

“Οι ασυνόδευτοι ανήλικοι, υπήκοοι τρίτων χωρών ή ανιθαγενείς, δεν τίθενται σε προστατευτική φύλαξη του άρθρου 18 του Προεδρικού Διατάγματος 141 / 1991 (Α’ 58), μόνο εξαιτίας του γεγονότος ότι στερούνται ασφαλούς ή γνωστής διαμονής” και “υπήκοοι τρίτων χωρών ή ανιθαγενείς οι οποίοι μετά από διαδικασία ταυτοποίησης αναγνωρίζονται ως ασυνόδευτοι ανήλικοι παραπέμπονται αμελλητί σε διαδικασία εξεύρεσης επείγουσας φιλοξενίας διά της Ειδικής Γραμματείας Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων και ενημερώνεται προς τούτο η αρμόδια εισαγγελική αρχή για την έκδοση σχετικής διάταξης μεταφοράς”.

Άρθρο 43 του νέου νόμου 4760/2020 (“Ρυθμίσεις σωφρονιστικής νομοθεσίας και λοιπές διατάξεις”) των υπουργείων Προστασίας του Πολίτη και Μετανάστευσης και Ασύλου

“Η Παιδική Προστασία ως Δικαίωμα και η Προστατευτική Φύλαξη ως Κράτηση: Αναζητώντας εναλλακτικές λύσεις για τους ασυνόδευτους ανήλικους στην Ελλάδα” ήταν το θέμα διαδικτυακής εκδήλωσης που διοργάνωσε η ΑΡΣΙΣ – Κοινωνική Οργάνωση Υποστήριξης Νέων και συνέπεσε με την ψήφιση του νόμου 4760 από τη Βουλή στις 9 Δεκεμβρίου που προβλέπει την κατάργηση της προστατευτικής φύλαξης, όπως κατ’ ευφημισμό ονομάζεται επισήμως η κράτηση των ασυνόδευτων ανηλίκων.

Στην τοποθέτησή της η Ειδική Γραμματέας Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων του υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου Ειρήνη Αγαπηδάκη τόνισε ότι “η κατάργηση της προστατευτικής φύλαξης αφορά όλους τους ασυνόδευτους ανήλικους, όχι μόνο τους αιτούντες άσυλο”.

Περιγράφοντας το νέο σχέδιο υπογράμμισε ότι η φιλοξενία των ασυνόδευτων ανήλικων θα γίνεται σε ξενώνες με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, με βάση το αίτημα που διατυπώνει το κάθε προσφυγόπουλο καθώς και το προφίλ του, με κριτήριο το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού.

“Είμαστε χώρα πρώτης γραμμής και πάντα θα υπάρχει το ζήτημα της επάρκειας θέσεων που να ανταποκρίνονται ακόμα και σε πολύ μεγάλους αριθμούς μετακίνησης ασυνόδευτων ανηλίκων, αλλά αυτό δεν είναι λόγος για να μην κάνουμε το καθήκον μας σε συνεργασία με την κοινωνία των πολιτών”, επισήμανε η κ. Αγαπηδάκη

Για την ίδια, “η κατάργηση της προστατευτικής φύλαξης είναι ένα βήμα σε μια μεγάλη προσπάθεια αναδιαμόρφωσης του πλαισίου παιδικής προστασίας,  που θα εστιάζει στον εξειδικευμένο και εξατομικευμένο τρόπο προσέγγισης του κάθε παιδιού”. Οι αλλαγές θα γίνουν σταδιακά, είπε η Εθνική Συντονίστρια για τα Ασυνόδευτα.

Σε ό,τι αφορά τα safe areas στα νησιά, θα παραμείνουν στη δικαιοδοσία της Υπηρεσίας Πρώτης Υποδοχής και Ταυτοποίησης, ενώ όσα από τα safe zones της ηπειρωτικής χώρας δεν μπορούν να ανταποκριθούν στις προδιαγραφές παιδικής προστασίας, θα κλείσουν.

Παράλληλα, με απόφαση της Ανεξάρτητης Αρχής Δημοσίων Εσόδων (ΑΑΔΕ) που τίθεται σε ισχύ από 31 Δεκεμβρίου 2020 αλλάζει ο τρόπος έκδοσης ΑΦΜ, αφού “για κάθε αιτούντα διεθνή προστασία εκδίδεται ΑΦΜ με την ολοκλήρωση της διαδικασίας πλήρους καταγραφής της αίτησης”, ενώ για την απόδοση ΑΦΜ σε ανήλικο κάτω των 15 ετών απαιτείται η σύνδεσή του με το ΑΦΜ του Επιτρόπου. Σημειώνεται ότι σε μεταβατική διάταξη προβλέπεται ότι “μέχρι την πλήρη ηλεκτρονική διασύνδεση της Υπηρεσίας Ασύλου με την ΑΑΔΕ, η απόδοση ΑΦΜ θα γίνεται με την ισχύουσα διαδικασία”.

“Χρειαζόμαστε ένα σύστημα με αρχή μέση και τέλος, χωρίς ταλαντεύσεις που θα αφορά το παιδί από τη φιλοξενία μέχρι την ενηλικίωση αλλά και μετά την ενηλικίωσή του”, τόνισε από την πλευρά της η συντονίστρια των ξενώνων φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων της ΑΡΣΙΣ, Ίριδα Πανδίρη.

Όπως υπογράμμισε “για να μπορέσει ένα σύστημα υποδοχής να λειτουργήσει θα πρέπει ο τελικός του στόχος να προβλέπει θέσεις σε δομές φιλοξενίας, εποπτευόμενα διαμερίσματα ή την αναδοχή και την υιοθεσία, ειδικά για παιδιά 4-5 ετών, και να υπάρξουν δομές που θα αποκτήσουν ταυτότητα και θα ανταποκρίνονται στις διαφορετικές και εξατομικευμένες ανάγκες υποστήριξης του κάθε παιδιού”.

Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, στο τέλος του Νοεμβρίου είχαν καταγραφεί 4.229 ασυνόδευτοι ανήλικοι σε όλη την Ελλάδα. Από αυτούς οι 1.137 ζουν σε συνθήκες αστεγίας ή σε επισφαλείς συνθήκες διαβίωσης, οι 115 σε Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης και μόλις 36 σε καθεστώς προστατευτικής φύλαξης.

Από τις αρχές του 2020 το Streetwork για τον εντοπισμό και την υποστήριξη Ασυνόδευτων Ανηλίκων που υλοποιεί η ΑΡΣΙΣ σε συνεργασία με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες έχει υποστηρίξει στη Βόρεια Ελλάδα περισσότερα από 370 παιδιά, ανέφερε η υπεύθυνη Παιδικής Προστασίας της ΑΡΣΙΣ, Σοφία Παπαδοπούλου.

Το 70% των αιτημάτων τους αφορούσαν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, όλοι είχαν αίτημα νομικής βοήθειας, δημιουργικής απασχόλησης και επικοινωνίας με συγγενικά πρόσωπα.

Οι χώρες καταγωγής τους είναι κυρίως το Αφγανιστάν και το Πακιστάν και το 58% των ασυνόδευτων ανηλίκων είναι μεταξύ 16-17 ετών. Φέτος όμως το 15% των παιδιών είναι κάτω των 14 ετών, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό πέρυσι ήταν μόλις 2%.

Σε ό,τι αφορά την προστατευτική φύλαξη, τα συναισθήματα των ασυνόδευτων ανηλίκων που την έχουν βιώσει κυμαίνονται από απόγνωση και απογοήτευση σε απελπισία, κρίσεις πανικού και αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές.

Τους παρέχονται 5,87 ευρώ την ημέρα για φαγητό, τηλεκάρτες, είδη καθαρισμού. Δεν υπάρχουν διερμηνείς, καταγράφονται ελλείψεις σε είδη υγιεινής, δεν γίνεται προαυλισμός και σωματική άσκηση. Η διάρκεια της κράτησής τους κυμαίνεται κατά μέσο όρο στους δύο μήνες, ενώ εν μέσω πανδημίας η διάρκεια έχει φτάσει τις 100 μέρες. “Τα παιδιά έρχονται στις δομές ψυχικά και συναισθηματικά αποδιοργανωμένα”, τόνισε η Σοφία Παπαδοπούλου. 

Σύμφωνα με την ίδια, χρειάζονται δομές φιλοξενίας ασυνόδευτων παιδιών που θα ανταποκρίνονται σε εξειδικευμένες ανάγκες μέσα σε ενιαίο πλαίσιο παιδικής προστασίας στο οποίο δεν θα υπάρχει η έννοια της κράτησης.

Θα πρέπει να δημιουργηθούν κατάλληλες μεταβατικές δομές με καταρτισμένο προσωπικό και παροχές, να επεκταθούν οι υφιστάμενες δομές φιλοξενίας ανηλίκων, να εφαρμοστούν περαιτέρω καλές πρακτικές, όπως η ημιαυτόνομη διαβίωση και η αναδοχή και να επιταχυνθούν οι διαδικασίες οικογενειακής επανένωσης, καθώς και ο διορισμός Επιτρόπων.

Παράμετροι κοινωνικής συμπερίληψης

Στην εισήγησή της η Συνήγορος για τα Δικαιώματα του Παιδιού Θεώνη Κουφονικολάκου χαρακτήρισε την κράτηση των ασυνόδευτων παιδιών ως επιμέρους έκφανση ενός προβληματικού συστήματος, που αντιμετωπίζει ένα μακροχρόνιο πρόβλημα με προσωρινά μέτρα. “Είναι σημαντικό να μιλάμε για πλήρη κατάργηση της κράτησης σε όλες τις εκδοχές”, τόνισε και παράλληλα επισήμανε ότι “το τελευταίο διάστημα παρατηρούμε καλό συντονισμό των οργανώσεων με την Ειδική Γραμματεία σε ό,τι αφορά τον εντοπισμό και την παραπομπή των παιδιών σε δομές φιλοξενίας”.

Αναφερόμενη στις παραμέτρους της κοινωνικής συμπερίληψης του παιδιού η κ. Κουφονικολάκου τόνισε τη σημασία της διακρίβωσης της ηλικίας με επιστημονικά αξιόπιστες μεθόδους και του ολοκληρωμένου συστήματος φιλοξενίας. “Συχνά μεσολαβούν 8-9 μήνες από τον εντοπισμό των ασυνόδευτων ανηλίκων μέχρι την καταγραφή τους από την Υπηρεσία Ασύλου. Αυτά τα παιδιά καθώς και όσων οι αιτήσεις απορρίπονται, δεν έχουν πρόσβαση σε εξωνοσοκομειακή ιατρική περίθαλψη, καθώς και σε φαρμακευτική αγωγή”.

Χαρακτήρισε “ανεπαρκείς” τις υποδομές στα σχολεία για την εκπαίδευση των  προσφύγων, “μη συστηματική” την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών που διδάσκουν σε τάξεις με πρόσφυγες και “αναγκαία” την παροχή περισσότερων εναλλακτικών μορφών εκπαίδευσης, καθώς και τη χαρτογράφηση της εκπαιδευτικής ένταξης των παιδιών σε όλη την επικράτεια.

Την έκταση του προβλήματος της εκπαίδευσης των προσφύγων αποτυπώνουν τα στοιχεία από δομές φιλοξενίας όπου καταγράφεται ένας πολύ μεγάλος αριθμός παιδιών άνω των 4 ετών που δεν πηγαίνουν στο σχολείο. Ενδεικτικά, στα Διαβατά ο μαθητικός πληθυσμός αριθμεί 305 παιδιά και πάνε στο σχολείο τα 35, στη Ριτσώνα 1.017 και πάνε σχολείο τα 50, στον Ελαιώνα 609 και πάνε στο σχολείο τα 22.

Νομικές διαστάσεις της κράτησης ανηλίκων

Στην έκταση του προβλήματος της προστατευτικής φύλαξης, αλλά και την πρόκληση για την αντιμετώπισή του αναφέρθηκε ο αντεισαγγελέας Εφετών Θράκης Λάμπρος Τσόγκας.

Ενδεικτικά, το 2018 είχαν κατατεθεί 2.700 αιτήματα διεθνούς προστασίας (ασύλου) ασυνόδευτων ανηλίκων, ενώ οι θέσεις προσωρινής και μόνιμης φιλοξενίας ήταν 2.200, υπήρχε δηλαδή κενό 500 θέσεων.

“Το κράτος οφείλει να δώσει όλες τις απαιτούμενες παροχές και να εξασφαλίσει ότι τα παιδιά αυτά δεν θα γίνουν αντικείμενο εκμετάλλευσης, ούτε θα προχωρήσουν σε πράξεις που θα θέσουν σε κίνδυνο τον εαυτό τους ή σε συμπεριφορές που θα βλάψουν τη δημόσια ασφάλεια”, τόνισε ο κ. Τσόγκας.

Την ικανοποίησή της για την προσπάθεια της Ειδικής Γραμματείας Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων του να τερματιστεί το φαινόμενο της κράτησης των ασυνόδευτων ανηλίκων είτε στα αστυνομικά τμήματα είτε στα νοσοκομεία εάν είναι μικρότεροι από 14 ετών, εξέφρασε η Εισαγγελέας Ανηλίκων Θεσσαλονίκης Δήμητρα Τσιαρδακλή.

“Η κατάσταση με την προστατευτική εκθέτει τόσο όσους ασχολούμαστε με την Παιδική Προστασία όσο και το ελληνικό κράτος που έχει καταδικαστεί πολλές φορές από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων”, επισήμανε η κ. Τσιαρδακλή.

Ο επίκουρος καθηγητής Νομικής στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης Κώστας Κοσμάτος χαρακτήρισε τον νέο νόμο για την κατάργηση της προστατευτικής φύλαξης ως “ένα σοβαρό βήμα σε μια θετική κατεύθυνση, αλλά το θετικότερο θα ήταν να καταργηθεί στο σύνολό της η ισχύουσα διάταξη γιατί μπορεί να προκαλέσει περισσότερα προβλήματα από αυτά που θα λύσει” κι αυτό γιατί “υπάρχει ο κίνδυνος να εξακολουθεί να ισχύει, όχι εξαιτίας της μη γνωστής διαμονής, αλλά με ενδεχόμενη ερμηνεία ενδεχόμενης επικινδυνότητας”.

Χρειαζόμαστε ένα σχέδιο μακράς πνοής με την κατεπείγουσα ανάγκη συνεργασίας των εμπλεκόμενων υπηρεσιών, ειδικά των εισαγγελικών αρχών, με την κοινωνία των πολιτών, υπογράμμισε από την πλευρά του ο πρώην Συνήγορος του Παιδιού Γιώργος Μόσχος. “Η στέρηση της ελευθερίας παιδιών που μετακινούνται δεν είναι επιτρεπτή”.

Στις διαδοχικές καταδίκες της Ελλάδας από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων για την προστατευτική φύλαξη ασυνόδευτων ανηλίκων εξαιτίας εξευτελιστικών συνθηκών κράτησης, μη νόμιμων διαδικασιών και μη παροχή ένδικων μέσων στους ανήλικους, αναφέρθηκε ο δικηγόρος Παιδικής Προστασίας της ΑΡΣΙΣ Θωμάς Χαραλαμπίδης.

Όπως επισήμανε ο ίδιος “το 2019 και το 2020 εκδόθηκαν επανειλημμένες καταδικαστικές αποφάσεις σε βάρος της Ελλάδας και η σημασία του σκεπτικού τους αναγνωρίζεται στην αιτιολογική έκθεση του νέου νόμου. Η ΑΡΣΙΣ συνέβαλε στην αλλαγή και είμαστε παρόντες στην αντιμετώπιση των προκλήσεων την επόμενη μέρα”.

Μιλώντας εκ μέρους της Αστυνομικής Διεύθυνσης Αλλοδαπών Θεσσαλονίκης ο Παναγιώτης Ζευγολατάκος υπενθύμισε ότι πριν από ακριβώς έναν χρόνο υπήρχαν 70 ασυνόδευτοι ανήλικοι σε προστατευτική κράτηση στη Θεσσαλονίκη, ενώ φέτος ο αντίστοιχος αριθμός είναι μόλις επτά (7). “Πλέον ο χρόνος κράτησης είναι ο απολύτως απαραίτητος. Θεωρώ ότι με τα νέα μέτρα θα εξαλειφθεί η προστατευτική φύλαξη που επιβαρύνει και τους ασυνόδευτους ανηλίκους και τους αστυνομικούς”.

Η Χριστίνα Παπάζογλου από τον τομέα Παιδικής Προστασίας της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες αναφέρθηκε στις προκλήσεις που υπάρχουν από το 2015 όταν ανέλαβαν επιχειρησιακή δράση εστιάζοντας στους ανήλικους πρόσφυγες. “Χαιρετίζουμε κι ελπίζουμε να τεθεί σε εφαρμογή από τη νέα χρονιά ο νέος μηχανισμός εντοπισμού και μεταφοράς των ασυνόδευτων ανηλίκων”, είπε.

Από την πλευρά του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης (ΔΟΜ) η Κέλλυ Νάμια εξέφρασε την αισιοδοξία της για τις αλλαγές που θα επιφέρουν οι νέες νομοθετικές ρυθμίσει και υπογράμμισε το γεγονός ότι από τον περασμένο Σεπτέμβριο δημιουργήθηκαν περισσότερες από 1.000 θέσεις προσωρινής φιλοξενίας, στο πλαίσιο των οποίων μεταφέρθηκαν περίπου 100 παιδιά από την προστατευτική φύλαξη σε δομές φιλοξενίας.

• Η διαδικτυακή εκδήλωση πραγματοποιήθηκε με τη χρηματοδότηση του δικτύου PICUM – Platform for International Cooperation on Undocumented Migrants και την υποστήριξη των δωρητών του.