ΕΕ: “Πράσινο φως” για το νέο Σύμφωνο Μετανάστευσης και Ασύλου

Το Συμβούλιο των Υπουργών υιοθέτησε το σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο, το οποίο θεσπίζει ένα νέο σύνολο κανόνων για τη διαχείριση των προσφύγων που φτάνουν στην ΕΕ.

Οι εκπρόσωποι των κρατών μελών της ΕΕ έδωσαν το τελικό πράσινο φως στους κανονισμούς που συνθέτουν το Νέο Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο, το οποίο προβλέπει αυστηρότερους κανόνες στους ελέγχους των αιτούντων, τη διενέργεια ελέγχων υγείας και ασφάλειας, την επιτάχυνση των διαδικασιών εξέτασης και την παροχή δωρεάν συμβουλών.

Το βασικό σημείο του είναι η δημιουργία ενός συστήματος «υποχρεωτικής αλληλεγγύης», που δίνει στις κυβερνήσεις των κρατών μελών τρεις επιλογές για την κοινή ευρωπαϊκή διαχείριση των αιτούτων άσυλο: Να αποδεχθούν μετεγκατάσταση ενός ορισμένου αριθμού, να πληρώσουν 20.000 για κάθε έναν πρόσφυγα που απορρίπτουν με βάση τις ποσοστώσεις μετεγκατάστασης ή να χρηματοδοτήσουν την επιχειρησιακή υποστήριξη. Ο αρχικός στόχος, όπως αναφέρει το Euronews, είναι οι 30.000 μετεγκαταστάσεις ετησίως.

Σημειώνεται πως το Νέο Σύμφωνο για την έγκρισή του δεν χρειαζόταν ομοφωνία, αλλά μόνο ειδική πλειοψηφία. Η Πολωνία και η Ουγγαρία, οι πιο ένθερμοι πολέμιοι της μεταρρύθμισης, καταψήφισαν το σύνολο των νομοθετικών μέτρων. Η Τσεχία και η Σλοβακία επέλεξαν να απέχουν από την πλειοψηφία των φακέλων, ενώ η Αυστρία ψήφισε κατά του κανονισμού για την κρίση. Παρά τις αντιδράσεις των εν λόγω κρατών το Νέο Σύμφωνο προχώρησε και επικυρώθηκε κατά πλειοψηφία.

Κανονισμοί ελέγχου

Ο κανονισμός ελέγχου επιτρέπει στις εθνικές αρχές να παραπέμπουν παράτυπους μετανάστες και αιτούντες άσυλο στα εξωτερικά σύνορα στη σχετική διαδικασία και διασφαλίζει ότι οι έλεγχοι ταυτοποίησης, ασφάλειας και ευπάθειας και η αξιολόγηση της υγείας πραγματοποιούνται με ομοιόμορφο τρόπο.

Οι νέοι κανόνες σχετικά με την ενημερωμένη βάση δεδομένων Eurodac θα επιτρέψουν τη συλλογή ακριβέστερων και ολοκληρωμένων δεδομένων (επίσης βιομετρικών δεδομένων) για διάφορες κατηγορίες μεταναστών, συμπεριλαμβανομένων των αιτούντων διεθνή προστασία και των ατόμων που φτάνουν παράνομα στην ΕΕ. Αυτό θα βοηθήσει στην ενημέρωση για τη χάραξη πολιτικής και θα ενισχύσει τον έλεγχο της παράτυπης μετανάστευσης και των μη εξουσιοδοτημένων μετακινήσεων.

Ο κανονισμός για τη διαδικασία ασύλου εξορθολογίζει την ευρωπαϊκή διαδικασία ασύλου και εισάγει μια υποχρεωτική διαδικασία στα σύνορα σε σαφώς καθορισμένες περιπτώσεις. Ο κανονισμός για τη διαδικασία επιστροφής στα σύνορα αφορά τις επιστροφές ατόμων των οποίων η αίτηση σε αυτή τη συνοριακή διαδικασία απορρίπτεται. Ο κανονισμός για τη διαχείριση του ασύλου και της μετανάστευσης καθορίζει ποιο κράτος μέλος είναι υπεύθυνο για την εξέταση των αιτήσεων για διεθνή προστασία και για πρώτη φορά εισάγει δίκαιο επιμερισμό της ευθύνης μεταξύ των κρατών μελών. Χάρη στον κανονισμό για την κρίση, η ΕΕ θα είναι καλύτερα εξοπλισμένη για να χειρίζεται αιτήσεις ασύλου σε εξαιρετικές περιστάσεις.

Ταυτόχρονα θεσπίζονται ενιαίοι κανόνες για τα κριτήρια χορήγησης διεθνούς προστασίας και τα πρότυπα για την υποδοχή των αιτούντων άσυλο. Αυτό θα πρέπει επίσης να συμβάλει στη μείωση των δευτερογενών μετακινήσεων μεταξύ των κρατών μελών. Τέλος, ο κανονισμός επανεγκατάστασης εστιάζει με νόμιμες και ασφαλείς οδούς προς την ΕΕ θεσπίζοντας κοινούς κανόνες για την επανεγκατάσταση και την ανθρωπιστική εισδοχή.

Διαδικασία συνόρων

Ένα σημαντικό νέο χαρακτηριστικό της μεταρρύθμισης είναι η υποχρεωτική διαδικασία στα σύνορα. Αυτή η διαδικασία θα ισχύει για ορισμένες κατηγορίες αιτούντων άσυλο (για παράδειγμα όσους προέρχονται από χώρες με χαμηλά ποσοστά αναγνώρισης ασύλου). Στόχος της διαδικασίας είναι να γίνει γρήγορη αξιολόγηση στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ για το εάν οι αιτήσεις είναι αβάσιμες ή απαράδεκτες. Τα άτομα που βρίσκονται στη διαδικασία ασύλου στα σύνορα δεν επιτρέπεται να εισέλθουν στο έδαφος της ΕΕ.

Υπευθυνότητα και αλληλεγγύη

Οι νέοι κανόνες διευκρινίζουν ποιο κράτος μέλος θα είναι υπεύθυνο για αίτηση ασύλου (για παράδειγμα σε περιπτώσεις όπου ένα άτομο έχει μέλος της οικογένειας σε χώρα της ΕΕ ή όταν το αίτημα ασύλου δεν υποβάλλεται στη χώρα όπου ο αιτών άσυλο φτάνει για πρώτη φορά στην ΕΕ ).

Μια άλλη σημαντική πτυχή της μεταρρύθμισης του μεταναστευτικού συστήματος είναι η εισαγωγή ενός μηχανισμού αλληλεγγύης για τη διασφάλιση δικαιότερης κατανομής των ευθυνών. Οι νέοι κανόνες συνδυάζουν την υποχρεωτική αλληλεγγύη για την υποστήριξη των κρατών μελών που αντιμετωπίζουν ισχυρή εισροή μεταναστών με ευελιξία όσον αφορά το είδος των εισφορών. Οι συνεισφορές των κρατών μελών μπορεί να συνίστανται σε μετεγκαταστάσεις, οικονομικές συνεισφορές ή, όπου συμφωνείται με το δικαιούχο κράτος μέλος, εναλλακτικά μέτρα αλληλεγγύης (π.χ. παροχή συνοριοφυλάκων ή βοήθεια στην ανάπτυξη κέντρων υποδοχής).

Διαχείριση καταστάσεων κρίσης

Για την καλύτερη αντιμετώπιση καταστάσεων κρίσης (μαζικές αφίξεις και εργαλειοποίηση) και ανωτέρας βίας, τα κράτη μέλη μπορούν να παρεκκλίνουν από ορισμένους κανόνες και να ζητήσουν ενισχυμένη αλληλεγγύη από άλλες χώρες της ΕΕ. Πιθανές παρεκκλίσεις ισχύουν, για παράδειγμα, στις προθεσμίες εγγραφής των αιτούντων άσυλο και στη διάρκεια της συνοριακής διαδικασίας. Ο μηχανισμός κρίσης χρησιμοποιείται μόνο σε εξαιρετικές περιστάσεις και για τον απολύτως απαραίτητο χρόνο για την αντιμετώπιση καταστάσεων κρίσης ή ανωτέρας βίας, ενώ υπόκειται σε έγκριση του Συμβουλίου.

Τα δύσκολα επόμενα βήματα

Τα κράτη μέλη θα έχουν πλέον δύο χρόνια για να εφαρμόσουν τους νόμους που εγκρίθηκαν σήμερα. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα παρουσιάσει σύντομα κοινό σχέδιο εφαρμογής για την παροχή βοήθειας στα κράτη μέλη σε αυτή τη διαδικασία.

Συγκεκριμένα, όπως αναφέρει το Euronews, η Κομισιόν θα παρουσιάσει τον Ιούνιο ένα σχέδιο εφαρμογής για να περιγράψει τα νομικά και επιχειρησιακά στοιχεία που είναι απαραίτητα για την εφαρμογή του νέου συμφώνου στην πράξη. Στη συνέχεια, τα κράτη μέλη θα έχουν περιθώριο μέχρι τον Ιανουάριο να υποβάλουν τα δικά τους εθνικά σχέδια.

Η άσκηση αυτή υποτίθεται ότι θα χρησιμεύσει ως ανάλυση κενών για τον εντοπισμό των πόρων που απαιτούνται επί τόπου, όπως εκπαίδευση, προσωπικό, εξοπλισμός και εγκαταστάσεις. Οι συνομιλίες για την εφαρμογή θα διαρκέσουν μήνες και θα μπορούσαν κάλλιστα να αναζωπυρώσουν την πολιτική οξύτητα που έχει υποχωρήσει τους τελευταίους μήνες, ιδίως αν τα κράτη του Νότου απαιτήσουν ένα ποσό που οι Βρυξέλλες δεν είναι σε θέση να εκταμιεύσουν.

Η αναθεώρηση του προϋπολογισμού που συμφωνήθηκε νωρίτερα φέτος από τους ηγέτες της ΕΕ προβλέπει 2 δισεκατομμύρια ευρώ για την υλοποίηση των φιλοδοξιών του Νέου Συμφώνου μέχρι το 2027. Όμως το κονδύλι μπορεί να εξαντληθεί γρήγορα αν οι κυβερνήσεις παρουσιάσουν βαρύτατες προτάσεις για την κατασκευή υποδομών και την πρόσληψη νέου προσωπικού.

Μόλις τεθούν σε ισχύ οι νόμοι, το ενδιαφέρον θα στραφεί στην επιβολή και τη συμμόρφωση. Θα ακολουθήσουν η Πολωνία και η Ουγγαρία τους κανόνες στους οποίους αντιτάχθηκαν τόσο έντονα; «Το Σύμφωνο για τη Μετανάστευση είναι ένα ακόμη καρφί στο φέρετρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η ενότητα είναι νεκρή, τα ασφαλή σύνορα δεν υπάρχουν πια. Η Ουγγαρία δεν θα ενδώσει ποτέ στη μαζική μεταναστευτική φρενίτιδα!», δήλωσε ο πρωθυπουργός Βίκτορ Όρμπαν μετά την ψηφοφορία στο Κοινοβούλιο.

Ο Ντόναλντ Τουσκ, ο οποίος έχει ορκιστεί να επαναφέρει τις σχέσεις Βαρσοβίας-Βρυξελλών μετά από οκτώ χρόνια εντάσεων υπό το σκληροδεξιό κόμμα Νόμος και Δικαιοσύνη (PiS), διατήρησε την επίσημη γραμμή του προκατόχου του, καταγγέλλοντας το Νέο Σύμφωνο ως «απαράδεκτο» για τη χώρα του. «Θα προστατεύσουμε την Πολωνία από τον μηχανισμό μετεγκατάστασης», δήλωσε ο Τουσκ τον περασμένο μήνα.

Η έλλειψη συμμόρφωσης αποτελεί μείζονα απειλή για τη μεταρρύθμιση, η οποία αποτέλεσε αντικείμενο επίπονης διαπραγμάτευσης προκειμένου να διασφαλιστεί ότι όλες οι χώρες θα συμβάλουν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο. Εάν τα κράτη μέλη αρχίσουν να αγνοούν τους κανόνες, το σύστημα της «υποχρεωτικής αλληλεγγύης» θα υπονομευθεί γρήγορα και θα καταστεί άδοντο, στερώντας το Νέο Σύμφωνο από το κεντρικό του στοιχείο.

Η Ίλβα Γιόχανσον, Ευρωπαία επίτροπος Εσωτερικών Υποθέσεων, έχει ήδη προειδοποιήσει ότι η εκτελεστική εξουσία θα κινήσει νομικά μέτρα κατά των χωρών που θα αρνηθούν να εφαρμόσουν τους κανόνες. Όμως η διαδικασία αυτή είναι αργή και μπορεί να τραβήξει χρόνια μέχρι να εκδοθεί απόφαση από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Εν τω μεταξύ, νέοι αιτούντες άσυλο θα συνεχίσουν να καταφθάνουν, ζητώντας διεθνή προστασία. Το 2023, ο αριθμός των αιτήσεων έφτασε τα 1,14 εκατομμύρια, ένα υψηλό επτά ετών.