Ένταξη της Ουκρανίας στην ΕΕ – Το όνειρο και η πραγματικότητα

Την Πέμπτη 14 Δεκεμβρίου, συνέβη ένα πολύ σημαντικό γεγονός για την Ουκρανία, καθώς οι ηγέτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης ψήφισαν υπέρ της έναρξης των ενταξιακών διαπραγματεύσεων με τη χώρα.

Αν και οι διαπραγματεύσεις αναμένεται να διαρκέσουν αρκετά χρόνια, ο Ουκρανός πρόεδρος Βολόντιμιρ Ζελένσκι εξέφρασε την ευγνωμοσύνη του για την απόφαση, θεωρώντας τη θετική εξέλιξη σε μια δύσκολη περίοδο που έχει σημαδευτεί από τη στρατιωτική εισβολή της Ρωσίας.

Η απόφαση να προχωρήσουν οι συνομιλίες για την ένταξη αποτέλεσε έκπληξη, ιδίως λόγω της έντονης αντίδρασης της Ουγγαρίας. Ωστόσο, παρά τη διπλωματική αυτή επιτυχία, ο Ούγγρος πρωθυπουργός Βίκτορ Ορμπάν άσκησε βέτο αργότερα την Πέμπτη, μπλοκάροντας ένα προτεινόμενο πακέτο βοήθειας ύψους 50 δισεκατομμυρίων ευρώ, που προοριζόταν να βοηθήσει την Ουκρανία για να αντιμετωπίσει τις συνεχιζόμενες ζημιές που σχετίζονται με τον πόλεμο και τις οικονομικές της προκλήσεις.

This is a victory for Ukraine. A victory for all of Europe. A victory that motivates, inspires, and strengthens. https://t.co/zk44CeL5Ui

— Volodymyr Zelenskyy / Володимир Зеленський (@ZelenskyyUa) December 14, 2023

Γιατί αποτελεί αυτό έκπληξη;

Η Ουκρανία φιλοδοξεί εδώ και χρόνια να γίνει μέλος της Ε.Ε, αλλά οι προσδοκίες για επιτυχείς διαπραγματεύσεις περιορίστηκαν από την Ουγγαρία. Ο πρωθυπουργός Ορμπάν είχε μιλήσει έντονα εδώ και εβδομάδες, διαβεβαιώνοντας την πρόθεσή του να εμποδίσει τη συμφωνία στη σύνοδο κορυφής των Βρυξελλών την Πέμπτη.

Σε μια αναπάντεχη τροπή των γεγονότων, επέλεξε να αποχωρήσει από την αίθουσα κατά τη διάρκεια της ψηφοφορίας, αν και συνέχισε να επικρίνει το αποτέλεσμα μετά. Τα υπόλοιπα 26 μέλη της Ε.Ε ψήφισαν υπέρ της Ουκρανίας.

Η απόφαση του Ορμπάν να επιτρέψει τη διεξαγωγή της ψηφοφορίας “συνέπεσε” με την αποδέσμευση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή 10,2 δισεκατομμυρίων ευρώ προς την Ουγγαρία την προηγούμενη ημέρα.. Το ποσό αυτό είχε προηγουμένως παγώσει, υπό την προϋπόθεση ότι η Ουγγαρία θα πληρούσε όρους που σχετίζονται με την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης της.

President Zelenskyy shared what he talked about with Hungarian Prime Minister Orban in Argentina.

“Orban’s policy is not very friendly to us, I told him about it… I had a few questions for him…. I asked Orban, “Viktor, give me one reason why you don’t support our accession… https://t.co/Dtx7yOgzGO

— Anton Gerashchenko (@Gerashchenko_en) December 19, 2023

Τι αντιδράσεις δημιουργεί αυτή η είδηση;

Η Ουγγαρία έχει σταθερά ταχθεί κατά της ένταξης της Ουκρανίας στην ΕΕ, επικαλούμενη ανησυχίες σχετικά με τη διαφθορά των ουκρανικών αρχών. Η άποψη αυτή, που κάποτε συμμεριζόταν ευρύτερα πολλές χώρες στην Ε.Ε, υπογραμμίζει σήμερα τον σκεπτικισμό της Ουγγαρίας. Επιπλέον, η Ουγγαρία κατέχει μια σημαντική θέση ως ο στενότερος σύμμαχος της Ε.Ε δίπλα στον Ρώσο πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν.

Η ενσωμάτωση της Ουκρανίας στην Ε.Ε. εγείρει οικονομικές εκτιμήσεις. Μια ευρωπαϊκή έκθεση που διεξήχθη τον Ιούλιο, αποκάλυψε ότι αν η Ουκρανία ενταχθεί αμέσως, θα μπορούσε να λάβει 180 δισεκατομμύρια από τον προϋπολογισμό της ΕΕ. Αυτό θα μπορούσε να δημιουργήσει ανισορροπίες στο εσωτερικό του ευρωπαϊκού οικοδομήματος.

#Ukraine’s swift accession to the European Union would have devastating consequences for European #farmers, the EU’s budget and European security. It serves the best interests of neither Hungary, nor the European Union, therefore we cannot support it! #EUCO pic.twitter.com/ddgKSPEqsX

— Orbán Viktor (@PM_ViktorOrban) December 13, 2023

Όμως όπως αναφέρει στην parallaxi ο καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Α.Π.Θ, κ. Χρήστος Φραγκονικολόπουλος, «Ιδιαίτερα αυξημένο ρόλο στις σημερινές εξελίξεις διαδραματίζουν και οι χώρες της ανατολικής Ευρώπης, οι οποίες συνορεύουν με τη Ρωσία και βρίσκονται στην ατζέντα ασφάλειας της Ένωσης. Χωρίς την εκκίνηση του πολέμου δεν υπήρχε περίπτωση να σημειωθούν τόσο γρήγορα εξελίξεις με την Ουκρανία. Αντίθετα, βλέπετε ότι υπάρχει ένα έντονος ευρωσκεπτικισμός με τις χώρες των δυτικών Βαλκανίων που χρόνια τώρα προσπαθούν να εισέλθουν στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Αυτό περνάει άσχημα μηνύματα σίγουρα».

«Πρέπει να αλλάξουν πράγματα σιγά-σιγά, όπως να εισέλθουν και χώρες στο ΝΑΤΟ, ούτως ώστε να δημιουργηθεί ένα τείχος αναχαίτισης. Πρέπει να αναλάβει τις ευθύνες της η Ευρώπη, γιατί υπάρχουν και “παγωμένες” συγκρούσεις όπως στο Κόσοβο και στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, οι οποίες την επηρεάζουν άμεσα», συμπληρώνει ο καθηγητής του Α.Π.Θ.

Τι άλλαξε στις απόψεις της Ευρωπαίων εταίρων για την Ουκρανία;

Τον Φεβρουάριο του 2022, εν μέσω της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία, τόσο η Ουκρανία όσο και η Μολδαβία υπέβαλαν αιτήσεις ένταξης στην Ε.Ε. Μέχρι τον Ιούνιο του ίδιου έτους, και οι δύο χώρες απέκτησαν το καθεστώς των “υποψήφιων χωρών”. Πριν λίγες ημέρες, οι ηγέτες της Ε.Ε. όχι μόνο ενέκριναν τις ενταξιακές συνομιλίες με τη Μολδαβία, αλλά απένειμαν επίσης το καθεστώς “υποψήφιας προς ένταξη” χώρας σε μια άλλη πρώην σοβιετική δημοκρατία σήμερα, τη Γεωργία.

Ο συνεχιζόμενος πόλεμος από τον Φλεβάρη του 2022 έχει συσπειρώσει την υποστήριξη για την ένταξη της Ουκρανίας στην Ε.Ε, ιδίως από έθνη που μπορεί να μην το είχαν σκεφτεί προηγουμένως. Η δυναμική απάντηση των Ουκρανών πολιτών στις πολιτικές Ποροσένκο καθώς και η αυταπάρνηση που επιδεικνύουν έναντι των ρωσικών πολεμικών δυνάμεων, έχει βοηθήσει ιδιαίτερα σε αυτό.

Επίσης, η Ουκρανία αποδεικνύει ενεργά τη δέσμευσή της στην Ε.Ε, εφαρμόζοντας γρήγορα μέτρα για την καταπολέμηση της διαφθοράς και έχει αλλάξει πολλά πρόσωπα στην κυβέρνησή της εν μέσω πολέμου. Επιπλέον, η χώρα έχει επικυρώσει νομοθεσία για την προστασία των δικαιωμάτων των σεξουαλικών μειονοτήτων, σηματοδοτώντας την αφοσίωσή της στην ευθυγράμμιση με τις ευρωπαϊκές αξίες και πρότυπα.

Γιατί η Ουκρανία θέλει να ενταχθεί στην ΕΕ;

Εάν εγκριθεί η ένταξη της Ουκρανίας στην Ε.Ε, η χώρα θα έχει σημαντικά οφέλη. Ειδικοί αναφέρουν πως θα μπορούσε να έχει την ανάπτυξη που γνώρισε η Πολωνία μετά την ένταξή της το 2004.

Η ισορροπία όμως μεταξύ των οικονομικών οφελών και των πιθανών κοινωνικών και πολιτικών προκλήσεων θα αποτελέσει πιθανότατα μια κρίσιμη πτυχή των συζητήσεων γύρω από την πιθανή ένταξη της Ουκρανίας στην Ε.Ε, ιδίως αν ξεκινήσει ένα ακόμα μεγαλύτερο κύμα μετανάστευσης από τα ουκρανικά σύνορα.

Η δυνητική ένταξη στην Ε.Ε. προσφέρει στην Ουκρανία ένα κρίσιμο πλεονέκτημα για την ασφάλεια της, καθώς η διεθνής υποστήριξη για στρατιωτική βοήθεια είναι πιο πιθανή για τις χώρες μέλη της ΕΕ. Βέβαια, αξίζει να σημειωθεί πως εδώ σχηματίζεται μια αντίφαση καθώς η Ε.Ε. θέλει να αποτελέσει εκτός από ένας μεγάλος οικονομικός οργανισμός και ένα δυνατός στρατιωτικός μηχανισμός πράγμα που δεν έχει καταφέρει ούτε στο ελάχιστο δεκαετίες τώρα.

Μιλώντας με τον κ. Κυριάκο Κεντρωτή, καθηγητή Εξωτερικών Σχέσεων της Ε.Ε. του Τμήματος Βαλκανικών, Σλαβικών & Ανατολικών Σπουδών στο ΠΑ.ΜΑΚ, μας παρέπεμψε σε μια φράση του τότε Βέλγου Υπουργού Εξωτερικών (και μετέπειτα πρωθυπουργού) Μαρκ Έισκενς, ο οποίος το 1991 δήλωνε ότι η Ε.Ε: «Είναι ένας οικονομικός γίγαντας, ένας πολιτικός νάνος και ένα στρατιωτικό σκουλήκι». Αυτό φυσικά αναδεικνύει και την παροιμιώδη μη σύμπνοια και ολιγωρία της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως ενιαίος οργανισμό, ο οποίος ολιγωρεί.

Αυτό συμβαίνει σε μια εποχή που η υποστήριξη των Η.Π.Α. προς την Ουκρανία μειώνεται όλο και περισσότερο αντίθετα με τις δηλώσεις που έκανε πέρσι. «Με προβλημάτισαν οι πρόσφατες δηλώσεις του κ. Μπάιντεν. Μέχρι πριν λίγους μήνες οι Ηνωμένες Πολιτείες διατυμπάνιζαν πως θα έκαναν ότι περνάει από το χέρι τους, ώστε να στηρίξουν την Ουκρανία. Τώρα δήλωσε “όσο μπορέσουμε”.

Παρόμοια στάση διαπιστώνω πλέον και από τους ευρωπαίους εταίρους. Φοβάμαι πως το πακέτο οικονομικής στήριξης στην Ουκρανία θα δοθεί πολύ αργά. Έχει υποχωρήσει κατά πολύ η ευρωπαϊκή χείρα βοηθείας που υπήρχε πέρσι προς την Ουκρανία. Διαφωνώ με αυτήν τη λογική αλλά αυτό διαπιστώνω πως γίνεται. Σε αυτό το σημείο να σημειώσουμε και τη συνεχιζόμενη συνεργασία της Ε.Ε. με λαϊκιστές όπως ο Ορμπάν, ο οποίος φυσικά δε συμμερίζεται τα ευρωπαϊκά ιδεώδη» προσθέτει ο κ. Φραγκονικολόπουλος.

Η Μολδαβία, έχοντας εκλέξει φιλοδυτική κυβέρνηση το 2020, επιδιώκει επίσης ενεργά στενότερους δεσμούς με την Ε.Ε, ενώ φυσικά έχει και εκείνη τα δικά της προβλήματα με τη Ρωσία.

Ποιο είναι το επόμενο βήμα;

Η Ουκρανία και η Μολδαβία έχουν να διανύσουν μια σημαντική διαδρομή μέχρι να γίνουν επίσημα μέλη της Ε.Ε. Οι διαπραγματεύσεις αυτές συνήθως εκτείνονται σε πέντε έως δέκα χρόνια.

Πριν προχωρήσει, η Ε.Ε πρέπει να εγκρίνει ομόφωνα ένα διαπραγματευτικό πλαίσιο για τις συνομιλίες, βήμα που θα αποφασιστεί σε επόμενη συνεδρίαση, πιθανόν τον Μάρτιο. Οι ηγέτες των ευρωπαϊκών κρατών έχουν δηλώσει την πρόθεσή τους να προχωρήσουν μόλις η Ουκρανία εκπληρώσει τις εκκρεμείς απαιτήσεις που σχετίζονται με τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου, αν και δεν έχει δοθεί συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα.