Explainer: Τι συνέβη αλλά και συμβαίνει στον Νίγηρα

Η πολιτική κατάσταση στον Νίγηρα παραμένει έκρυθμη και αβέβαιη όσο τίποτα άλλο, σε σχέση με την σταθερότητα που χάριζε το «πέπλο» της δημοκρατίας λόγω της κυβέρνησης που εκλέχθηκε πριν από 2 έτη, καθώς πριν δυο βδομάδες η σταθερότητα ανετράπη από το πραξικόπημα των στρατιωτικών ηγετών της χώρας.

Οι γείτονες χώρες είχαν δώσει μια προθεσμία ως την προηγούμενη Κυριακή, για να επαναφέρουν οι πραξικοπηματίες τον πρόεδρο Μοχάμεντ Μπαζούμ στην εξουσία αλλιώς ίσως υπάρξει στρατιωτική δράση εναντίον τους, υποστήριξαν χαρακτηριστικά. Σαν άμεση απάντηση η στρατιωτική ηγεσία από τον Νίγηρα έκλεισε τον εναέριο χώρο και ενίσχυσε την πρωτεύουσα με περισσότερα στρατεύματα, σκεπτόμενη πιθανές εξωτερικές παρεμβάσεις.

Τι συνέβη αρχικά;

Για να γεννηθεί αυτή η κατάσταση, αφετηρία των γεγονότων αποτέλεσε η κίνηση μελών της προεδρικής φρουράς του Νίγηρα, οι οποίοι ακινητοποίησαν τον πρόεδρο Μπαζούμ, ενώ ο επικεφαλής της φρουράς αυτής, και στρατηγός στο αξίωμα των ενόπλων δυνάμεων Αμπντουραχμάν Τσιάνι, ανακήρυξε τον εαυτό ηγέτη της νέας κυβέρνησης που ονομάζεται «Εθνικό Συμβούλιο για την Προστασία της Πατρίδας» στις 26 Ιουλίου.

Επιπρόσθετα αυτό σηματοδοτεί το πέμπτο στρατιωτικό πραξικόπημα στο Νίγηρα από τότε που απέκτησε την ανεξαρτησία του από τη Γαλλία το 1960. Ενώ μια σειρά πραξικοπημάτων έχουν διαταράξει τη διακυβέρνηση διαφόρων αφρικανικών εθνών τα τελευταία τρία χρόνια, ο Νίγηρας ξεχωρίζει κάπως από τους γείτονές του. Παρά τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει, όπως η υποτονική οικονομική ανάπτυξη και οι μη λειτουργικοί δημόσιοι θεσμοί, η ηγεσία του Μπαζούμ επέφερε βελτιώσεις στην εκπαίδευση, τη δημόσια υγεία, την ασφάλεια και τις οικονομικές προοπτικές, διακρίνοντας τον Νίγηρα από χώρες όπως το Μάλι και η Μπουρκίνα Φάσο που βρίσκονται στα δυτικά.

Ποιες ήταν οι εξωτερικές αντιδράσεις στην περιοχή;

Κατά τη διάρκεια του συγκεκριμένου Σαββατοκύριακου, οι ηγέτες που εκπροσωπούν την Αφρικανική Ένωση και την Οικονομική Κοινότητα των κρατών της Δυτικής Αφρικής (ECOWAS), η οποία αποτελεί ένα περιφερειακό οικονομικό μπλοκ-οργανισμό, συγκάλεσαν σε έκτακτη σύνοδο κορυφής. Κατά τη διάρκεια αυτής της συνάντησης, έδωσαν στον Τσιάνι και στους άλλους ηγέτες του πραξικοπήματος ένα επταήμερο τελεσίγραφο να παραιτηθούν και να αποκαταστήσουν τον Μπαζούμ.

Βραχυπρόθεσμα, η ECOWAS έλαβε αρκετά άμεσα μέτρα, συμπεριλαμβανομένης της σφράγισης των συνόρων μεταξύ του Νίγηρα και άλλων χωρών μελών της, την δημιουργίας ζώνης απαγόρευσης πτήσεων για εμπορικές πτήσεις από και προς τον Νίγηρα, του παγώματος των περιουσιακών στοιχείων της χώρας που κατέχονται τόσο στις κεντρικές τράπεζες της ECOWAS όσο και στις εμπορικές τράπεζες και της επιβολής ταξιδιωτικών απαγορεύσεων και παγώματος περιουσιακών στοιχείων σε άτομα που εμπλέκονται στο πραξικόπημα και στις οικογένειές τους μεταξύ άλλων.

Ποια είναι η αντίδραση της Ευρώπης;

Ο Μπαζούμ, ο οποίος είχε εκλεγεί δημοκρατικά το 2021 στην πρώτη ειρηνική μεταβίβαση εξουσίας του Νίγηρα στην ιστορία από την ανεξαρτησία του, τονίστηκε από τον Ύπατο Εκπρόσωπο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Ζοζέπ Μπορέλ ως ο μοναδικός νόμιμος πρόεδρος του Νίγηρα. Σε πρόσφατη δήλωσή του, ο Μπορέλ κάλεσε τους ηγέτες του πραξικοπήματος να απελευθερώσουν τον Μπαζούμ. Εντωμεταξύ, μέλη του στρατού που συμμετείχαν στο πραξικόπημα προειδοποίησαν για πιθανές επιπτώσεις εάν επέμβουν ξένες δυνάμεις. Οι Ηνωμένες Πολιτείες διατηρούν μια επιχειρησιακή αεροπορική βάση στο Νίγηρα και η Γαλλία έχει ένα απόσπασμα περίπου 1.500 στρατιωτών στη χώρα. Η Γαλλία, η πρώην αποικιακή δύναμη στον Νίγηρα, έχει υποστηρίξει την αποκατάσταση των δημοκρατικών θεσμών φυσικά.

Απαντώντας στην κατάσταση, η Ευρωπαϊκή Ένωση απέσυρε γρήγορα τόσο τη χρηματοδότηση όσο και τη στρατιωτική υποστήριξη, επικαλούμενη την απαράδεκτη επίθεση στην ακεραιότητα των δημοκρατικών θεσμών του Νίγηρα. “Η ΕΕ έχει διαθέσει 554 εκατομμύρια δολάρια από τον προϋπολογισμό της για την περίοδο 2021 έως 2024 ώστε να βοηθήσει την εκπαίδευση, τη διακυβέρνηση και τη βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη”, σύμφωνα με το Al Jazeera.

Η έντονη ανησυχία Μπαζούμ και η πρόθεση Τσιάνι

Οι μελλοντικές ενέργειες της διεθνούς κοινότητας παραμένουν αβέβαιες. Μάλιστα φημολογείται “ότι είχε διατυπωθεί ένα σχέδιο στρατιωτικής επέμβασης”. Πάραυτα οι ηγέτες συνεχίζουν να εκφράζουν την προτίμησή τους για ένα διπλωματικό ψήφισμα. Σε ένα πρόσφατο άρθρο που δημοσιεύθηκε στην Washington Post, ο Μπαζούμ ζήτησε ρητά αυξημένη διεθνή πίεση, περιγράφοντας τον εαυτό του ως όμηρο. “Ο Νίγηρας δέχεται επίθεση από μια στρατιωτική χούντα που προσπαθεί να ανατρέψει τη δημοκρατία μας, και είμαι μόνο ένας από τους εκατοντάδες πολίτες που έχουν φυλακιστεί αυθαίρετα και παράνομα. Εάν αυτό το πραξικόπημα πετύχει, θα έχει καταστροφικές συνέπειες για τη χώρα μας, την περιοχή μας και ολόκληρο τον κόσμο.”

Ο ισχυρισμός του Τσιάνι ως δικαιολογία για την ανατροπή της κυβέρνησης του Μπαζούμ, είχε να κάνει με την αποτυχία να αντιμετωπίσει το σημαντικό ζήτημα του βίαιου ισλαμικού εξτρεμισμού που έχει ριζώσει στην περιοχή τα τελευταία δέκα χρόνια. Αυτός ο ισχυρισμός υπήρξε η κινητήρια δύναμη πίσω από τα πραξικοπήματα που παρατηρήθηκαν και σε άλλα γειτονικά έθνη, όπως το Μάλι. Οι στρατιωτικοί ηγέτες συχνά τοποθετούνται ως μια ισχυρή εναλλακτική λύση ασφάλειας σε έθνη που μαστίζονται από αστάθεια. Ωστόσο, στο συγκεκριμένο πλαίσιο του Νίγηρα, το τοπίο της ασφάλειας έδειχνε, στην πραγματικότητα, σημάδια βελτίωσης, ιδιαίτερα σε σύγκριση με τις γειτονικές χώρες της περιοχής του Σαχέλ (μια έκταση που εκτείνεται από τη Βόρεια Σενεγάλη έως το Σουδάν στη Βόρεια Κεντρική Αφρική).

Όπως τονίζεται σε μια έκθεση του Φεβρουαρίου από το Κέντρο Στρατηγικών Μελετών της Αφρικής, περίπου το 90% των βίαιων περιστατικών που σχετίζονται με τον ισλαμικό εξτρεμισμό στην περιοχή του Σαχέλ κατά τη διάρκεια του προηγούμενου έτους είχαν συγκεντρωθεί στο Μάλι και τη Μπουρκίνα Φάσο. Ενώ ο Νίγηρας είδε διπλασιασμό των βίαιων περιστατικών σε συνολικά 214, οι θάνατοι που αποδίδονται στον εξτρεμισμό είχαν μειωθεί κατά 50%. Περίπου το σαράντα τοις εκατό όλων των περιπτώσεων των βίαιων δραστηριοτήτων που διεξάγονται από ισλαμιστικές φατρίες στην Αφρική συγκεντρώνονται στην περιοχή Σαχέλ. Οι τρομοκρατικές ενέργειες που διαπράττονται από ομάδες όπως ο το Ισλαμικό κράτος στη μεγάλη Σαχάρα (ISGS) περιλαμβάνουν οδυνηρές πράξεις. Αυτές οι ενέργειες είναι αναμφίβολα πραγματικές και βαθιά καταστροφικές.

Η παρουσία της Βάγκνερ στην περιοχή και η ανησυχία της αβεβαιότητας

Ενώ στα πραξικοπήματα, τόσο σε παγκόσμιο επίπεδο όσο και εντός της περιοχής του Σαχέλ, παρατηρούνται γενικές ομοιότητες, είναι σημαντικό να διακρίνουμε τις ιδιαιτερότητες. Παρά το γεγονός ότι η ρωσική παραστρατιωτική οργάνωση Βάγκνερ συνδέεται με στρατιωτικά καθεστώτα σε χώρες όπως το Μάλι, η Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, κανένα στοιχείο δεν υποδεικνύει ότι έπαιξε ρόλο στο πραξικόπημα που έλαβε χώρα τον Ιούλιο. Ωστόσο, ο Πριγκόζιν εξέδωσε μια δήλωση που άγγιξε το αντι-αποικιακό συναίσθημα που καλλιεργούσε η Βάγκνερ στο κοντινό Μάλι. Σύμφωνα με το Reuters, η ανάρτηση του Πριγκόζιν την επόμενη ημέρα μετά το πραξικόπημα έγραφε: “αυτό που συνέβη στο Νίγηρα δεν είναι τίποτα λιγότερο από τον αγώνα του λαού του Νίγηρα εναντίον των αποικιοκρατών του. Ενάντια στους αποικιοκράτες που προσπαθούν να τους επιβάλουν τον τρόπο ζωής τους και τους όρους τους, διαιωνίζοντας συνθήκες που θυμίζουν το κράτος της Αφρικής πριν από εκατοντάδες χρόνια.”

Η κατάσταση είναι κάτι παραπάνω από αβέβαιη. Διαδηλώσεις λαμβάνουν μέρος στους δρόμους της πρωτεύουσας, Νιαμέι, που έχουν εμφανίσει σχόλια και συνθήματα τόσο επικριτικά προς τη Γαλλία όσο και υποστηρικτικά προς τη Ρωσία. Η παρουσία του αντι-γαλλικού συναισθήματος είναι αναμφισβήτητα μεγάλη αυτήν την στιγμή. Παρ ‘ όλα αυτά, η παγκόσμια αντίδραση ήταν ξεκάθαρη. Με την Υποστήριξη τόσο της Ρωσίας όσο και της Κίνας, το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ καταδίκασε κατηγορηματικά το πραξικόπημα. Ωστόσο τα πάντα μοιάζουν ρευστά.

ΠΗΓΗ: aljazeera.com, washingtonpost.com, reuters.com