Φαξ, σφραγίδες, δισκέτες: Η χώρα – τεχνολογικός γίγαντας που παλεύει ακόμη με την γραφειοκρατία

Όταν σκέφτεστε το Τόκιο, πιθανότατα σας έρχονται στο μυαλό ουρανοξύστες με φωτισμό neon, το παγκοσμίως διάσημο σιδηροδρομικό δίκτυο υψηλής ταχύτητας (bullet trains), ή anime όπως το “Akira” και το “Ghost in the Shell” που απεικονίζουν μια φουτουριστική Ιαπωνία γεμάτη με έξυπνα ρομπότ και ολογράμματα.

Υπάρχει όμως και μια πιο πεζή πλευρά της Ιαπωνίας που δεν θα βρείτε πουθενά σε αυτές τις ταινίες cyberpunk, επισημαίνει το CNN.

Περιλαμβάνει φαξ, δισκέτες και σφραγίδες – κειμήλια που έχουν εξαφανιστεί εδώ και καιρό σε άλλα προηγμένα έθνη, αλλά παραμένουν σε χρήση… πεισματικά στη χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου.

Για τους κατοίκους, η καθυστέρηση στην ψηφιακή τεχνολογία και η επακόλουθη γραφειοκρατία είναι στην καλύτερη περίπτωση άβολη και στη χειρότερη σε κάνει να θέλεις να τραβήξεις τα μαλλιά σου.

«Οι ιαπωνικές τράπεζες είναι οι πύλες της κολάσεως», έγραψε ένας χρήστης του Facebook σε μια τοπική ομάδα. Ένας σχολιαστής δήλωσε σαρκαστικά: «Ίσως η αποστολή ενός φαξ θα βοηθούσε».

Η κλίμακα του προβλήματος έγινε τρομακτικά σαφής κατά τη διάρκεια της πανδημίας Covid-19, καθώς η ιαπωνική κυβέρνηση αγωνιζόταν να ανταποκριθεί σε μια εθνική κρίση με αδέξια ψηφιακά εργαλεία.

Στα χρόνια που ακολούθησαν, οι Ιάπωνες έχουν ξεκινήσει διαρκή προσπάθεια για να κλείσουν αυτό το κενό, συμπεριλαμβανομένου ενός νεοσύστατου Ψηφιακού Οργανισμού και μιας σειράς νέων πρωτοβουλιών. Αλλά φτάνουν στον τεχνολογικό αγώνα δεκαετίες αργότερα – 36 χρόνια μετά την άφιξη του Παγκόσμιου Ιστού και περισσότερο από μισό αιώνα μετά την αποστολή του πρώτου email.

Τώρα, καθώς η χώρα αγωνίζεται να μεταμορφωθεί, το ερώτημα παραμένει: Γιατί τούς πήρε τόσο πολύ χρόνο και μπορούν ακόμα να φτάσουν άλλους λαούς;

Τι συνέβη;

Δεν ήταν πάντοτε έτσι. Η Ιαπωνία ήταν αντικείμενο παγκόσμιου θαυμασμού στις δεκαετίες του 1970 και του 1980, όταν εταιρείες όπως η Sony, η Toyota, η Panasonic και η Nintendo έγιναν πασίγνωστες. Η Ιαπωνία έφερε στον κόσμο αγαπημένες συσκευές όπως το Walkman και δημοφιλή παιχνίδια όπως το Donkey Kong και το Mario Bros.

Αλλά αυτό άλλαξε στις αρχές του αιώνα με την άνοδο των υπολογιστών και του διαδικτύου.

Ενώ ο κόσμος μετατοπιζόταν σε οικονομίες που βασίζονται στο λογισμικό, «η Ιαπωνία, με τα δυνατά της σημεία στο hardware, προσαρμοζόταν αργά στο λογισμικό και τις υπηρεσίες», τόνισε στο CNN ο Daisuke Kawai, διευθυντής του Προγράμματος Οικονομικής Ασφάλειας και Καινοτομίας Πολιτικής του Πανεπιστημίου του Τόκιο.

Μια σειρά παραγόντων επιδείνωσαν το πρόβλημα, είπε. Η Ιαπωνία δεν επένδυσε αρκετά στις τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών και καθώς η βιομηχανία ηλεκτρονικών ειδών συρρικνώθηκε, οι Ιάπωνες μηχανικοί άρχισαν να συρρέουν σε ξένες εταιρείες. Αυτό άφησε μια ψηφιακή αναλφάβητη κυβέρνηση και έλλειψη εξειδικευμένου τεχνολογικού προσωπικού. Με την πάροδο του χρόνου, διάφορα υπουργεία και υπηρεσίες υιοθέτησαν τις δικές τους στρατηγικές πληροφορικής, αλλά δεν υπήρξε ποτέ μια ενιαία κυβερνητική γραμμή – που σημαίνει ότι οι δημόσιες υπηρεσίες δεν εκσυγχρονίστηκαν ποτέ σωστά και παρέμειναν εξαρτώμενες από έγγραφα και χειροποίητες, εξατομικευμένες σφραγίδες που ονομάζονται hanko και χρησιμοποιούνται για την επαλήθευση ταυτότητας.

Υπήρχαν επίσης πολιτισμικοί παράγοντες.

«Οι ιαπωνικές εταιρείες είναι γνωστές για μια κουλτούρα αποστροφής του κινδύνου, ένα ιεραρχικό σύστημα που βασίζεται στην αρχαιότητα… και μια αργή, συναινετική διαδικασία λήψης αποφάσεων – όλα αυτά εμπόδισαν την καινοτομία», δήλωσε ο Kawai.

Και χάρη στην κατακόρυφη πτώση του ποσοστού γεννήσεων στην Ιαπωνία, έχει πολύ περισσότερους ηλικιωμένους από ό,τι νέους. Αυτό το υπερβολικά μεγάλο ποσοστό ηλικιωμένων σήμαινε μια ευρύτερη δυσπιστία στις νέες τεχνολογίες, επιφυλακτικότητα απέναντι στην ψηφιακή απάτη, προτίμηση για παραδοσιακές μεθόδους όπως το hanko και «σχετικά μικρή ζήτηση ή πίεση για ψηφιακές υπηρεσίες», δήλωσε ο Kawai.

Αυτή η απάθεια ήταν ευρέως διαδεδομένη, δήλωσε ο Jonathan Coopersmith, ομότιμος καθηγητής ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Texas A&M. Οι μικρές επιχειρήσεις και τα φυσικά πρόσωπα δεν ένιωθαν την ανάγκη να στραφούν από τα φαξ σε υπολογιστές: Γιατί να αγοράζουν ακριβά νέα μηχανήματα και να μαθαίνουν πώς να τα χρησιμοποιούν, όταν το φαξ λειτουργούσε μια χαρά και όλοι στην Ιαπωνία το χρησιμοποιούσαν ούτως ή άλλως;

Οι μεγαλύτερες εταιρείες και ιδρύματα, όπως οι τράπεζες ή τα νοσοκομεία, βρήκαν μια πιθανή αλλαγή πολύ ανατρεπτική για τις καθημερινές υπηρεσίες. «Όσο μεγαλύτερος είσαι, τόσο πιο δύσκολο είναι να αλλάξεις, ειδικά στο λογισμικό», δήλωσε ο Coopersmith, ο οποίος έγραψε για τη σχέση της Ιαπωνίας με το φαξ σε ένα βιβλίο του 2015 σχετικά με τη συσκευή.

Επίσης, προξενεί έναν… νομικό πονοκέφαλο. Οποιαδήποτε νέα τεχνολογία απαιτεί νέους νόμους – για παράδειγμα, πώς τα ηλεκτρικά σκούτερ οδήγησαν σε νέους κανονισμούς οδικής κυκλοφορίας ή πώς χώρες παγκοσμίως προσπαθούν τώρα να νομοθετήσουν κατά των deepfakes και των πνευματικών δικαιωμάτων στην AI μετά την άνθηση της τεχνητής νοημοσύνης. Η ψηφιοποίηση της Ιαπωνίας θα απαιτούσε την αλλαγή χιλιάδων κανονισμών, εκτιμά ο Coopersmith – και οι βουλευτές απλώς δεν είχαν κανένα κίνητρο να το κάνουν. Άλλωστε, η ψηφιοποίηση δεν είναι ένα βασικό ζήτημα που οδηγεί τις ψήφους στις εκλογές.

Το συνόψισε: «Γιατί θέλω να γίνω μέρος του ψηφιακού κόσμου αν δεν χρειάζεται;»

Ευεργετική η… πανδημία

Το αποτέλεσμα ήταν ότι για δεκαετίες, η Ιαπωνία παρέμεινε κολλημένη στην παλιά τεχνολογία, ακόμη και όταν προόδευε με άλλους τρόπους – δημιουργώντας την απόλυτη αντίφαση.

Η Ιαπωνία διαθέτει ρομποτικές και αεροδιαστημικές βιομηχανίες παγκόσμιας κλάσης, καθώς και χαρακτηριστικά της καθημερινής ζωής που τείνουν να προκαλούν δέος στους ξένους τουρίστες, όπως ασφαλείς και καθαροί δημόσιοι χώροι, πανταχού παρόντα μηχανήματα αυτόματης πώλησης και καταστήματα ψιλικών, ευρέως προσβάσιμες δημόσιες συγκοινωνίες και ένα ολοκληρωμένο σιδηροδρομικό δίκτυο υψηλής ταχύτητας.

Οι ψηφιακές της αποτυχίες συγκριτικά φαίνονται ακόμη πιο έντονες.

Το 2018, ο τότε υπουργός κυβερνοασφάλειας της Ιαπωνίας προκάλεσε οργή όταν ισχυρίστηκε ότι δεν είχε χρησιμοποιήσει ποτέ υπολογιστή από τότε που οι γραμματείς του έκαναν «τέτοια πράγματα» – πριν ανακαλέσει τις δηλώσεις του λίγες μέρες αργότερα.

Και μόλις το 2019 η τελευταία εταιρεία στην Ιαπωνία που λειτουργούσε ακόμα συσκευές τηλεειδοποίησης (pagers) έπαυσε τελικά τις υπηρεσίες της – δεκαετίες αφότου η συσκευή προσωπικής ανταλλαγής μηνυμάτων κατέστη παρωχημένη από τα κινητά τηλέφωνα.

Η επικράτηση της παλιάς τεχνολογίας προξένησε επίσης ατελείωτη γραφειοκρατία. Το άνοιγμα τραπεζικού λογαριασμού ή η εγγραφή για πρόγραμμα στέγασης μπορεί να απαιτεί σφραγίδα hanko, μαζί με έγγραφα προσωπικών πληροφοριών για τα οποία πρέπει να επισκεφθείτε ένα τοπικό συμβούλιο και να τα ζητήσετε αυτοπροσώπως, δήλωσε ο Kawai.

Τελικά, χρειάστηκε μια παγκόσμια πανδημία για να επιβληθεί η αλλαγή. Το τεχνολογικό κενό της Ιαπωνίας έγινε εμφανές καθώς οι εθνικές και τοπικές αρχές κατακλύστηκαν από προβλήματα και προκλήσεις, χωρίς τα απαραίτητα ψηφιακά εργαλεία για να βελτιστοποιήσουν τις διαδικασίες τους.

Μόλις τον Μάιο του 2020, μήνες αφότου ο ιός άρχισε να εξαπλώνεται παγκοσμίως, το υπουργείο Υγείας της Ιαπωνίας λάνσαρε μια διαδικτυακή πύλη για τα νοσοκομεία, ώστε να αναφέρουν κρούσματα αντί να βασίζονται σε χειρόγραφα φαξ, τηλεφωνήματα ή email.

Και ακόμα και τότε, τα προβλήματα συνεχίστηκαν. Μια εφαρμογή ιχνηλάτησης επαφών παρουσίαζε επί μήνες σφάλμα στο σύστημα και δεν ενημέρωνε τους ανθρώπους για πιθανή έκθεση, ανέφερε ο δημόσιος ραδιοτηλεοπτικός φορέας NHK. Η προσαρμογή στην εξ αποστάσεως εργασία και το σχολείο ήταν δύσκολη, καθώς πολλοί δεν είχαν χρησιμοποιήσει ποτέ υπηρεσίες κοινής χρήσης αρχείων ή εργαλεία βίντεο όπως το Zoom.

Σε μια απίστευτη περίπτωση το 2022, μια ιαπωνική πόλη μετέφερε κατά λάθος ολόκληρο το ταμείο ανακούφισης από την Covid – περίπου 46,3 εκατομμύρια γιεν (276.000 ευρώ) – στον τραπεζικό λογαριασμό ενός και μόνο άνδρα. Η σύγχυση προήλθε από το γεγονός ότι στην τράπεζα δόθηκε τόσο μια δισκέτα με πληροφορίες όσο και μια έντυπη φόρμα αιτήματος – αλλά μέχρι οι αρχές να συνειδητοποιήσουν το λάθος τους, ο άνδρας είχε ήδη σπαταλήσει τα περισσότερα από τα χρήματα, σύμφωνα με το NHK.

Για οποιονδήποτε κάτω των 35 ετών που δεν γνωρίζει, μια δισκέτα αποθηκεύει πληροφορίες μαγνητικά και εισάγεται σε έναν υπολογιστή. Κάθε μία συνήθως αποθηκεύει έως και 1,44MB δεδομένων – λιγότερο από μια φωτογραφία μέσης ανάλυσης στο iPhone σας.

Η κατάσταση επιδεινώθηκε τόσο πολύ που σε κάποιο σημείο, ο Takuya Hirai – ο οποίος το 2021 διορίστηκε Υπουργός στο νεοσύστατο Υπουργείο Ψηφιακού Μετασχηματισμού – περιέγραψε τον χειρισμό της πανδημίας από τη χώρα ως «ψηφιακή ήττα».

Έτσι, γεννήθηκε ο Ψηφιακός Οργανισμός – ένα τμήμα που είχε ως στόχο να φέρει την Ιαπωνία σε επαφή με την τρέχουσα κατάσταση, που γεννήθηκε από έναν «συνδυασμό φόβου και ευκαιρίας», δήλωσε ο Coopersmith.

Ιδρυμένος το 2021, ξεκίνησε μια σειρά από πρωτοβουλίες, συμπεριλαμβανομένης της κυκλοφορίας μιας έξυπνης έκδοσης της κάρτας κοινωνικής ασφάλισης της Ιαπωνίας και της προώθησης περισσότερων υποδομών που βασίζονται στο νέφος (cloud).

Τον περασμένο Ιούλιο, η Ψηφιακή Υπηρεσία κήρυξε τελικά τη νίκη στον «πόλεμό του στις δισκέτες», εξαλείφοντας τους δίσκους σε όλα τα κυβερνητικά συστήματα – μια τιτάνια προσπάθεια που απαιτούσε την κατάργηση περισσότερων από 1.000 κανονισμών.

Η ψηφιοποίηση ως «μέσο επιβίωσης»

Καθώς η ιαπωνική κυβέρνηση προχωρά σταθερά μπροστά, οι εταιρείες έσπευσαν να ακολουθήσουν, πολλοί προσλαμβάνοντας εξωτερικούς εργολάβους και συμβούλους για να βοηθήσουν στην αναμόρφωση των συστημάτων τους, δήλωσε ο Kawai.

Ο Masahiro Goto είναι ένας τέτοιος σύμβουλος. Ως μέλος της ομάδας ψηφιακού μετασχηματισμού του Ινστιτούτου Έρευνας Nomura (NRI), έχει βοηθήσει μεγάλες ιαπωνικές εταιρείες σε όλους τους κλάδους να προσαρμοστούν στον ψηφιακό κόσμο – από το σχεδιασμό νέων επιχειρηματικών μοντέλων έως την υιοθέτηση νέων εσωτερικών συστημάτων.

Αυτοί οι πελάτες είναι συχνά «πρόθυμοι να κάνουν βήματα μπροστά, αλλά δεν είναι σίγουροι πώς να το κάνουν», δήλωσε στο CNN. «Πολλοί εξακολουθούν να χρησιμοποιούν παλιά συστήματα που απαιτούν πολλή συντήρηση ή συστήματα που πλησιάζουν στο τέλος της διάρκειας ζωής τους. Σε πολλές περιπτώσεις, τότε είναι που απευθύνονται σε εμάς για βοήθεια.»

Οι σύμβουλοι της NRI έχουν μεγάλη ζήτηση – ο αριθμός των επιχειρήσεων που απευθύνονται για τις υπηρεσίες τους «σίγουρα αυξάνεται χρόνο με το χρόνο», ειδικά τα τελευταία πέντε χρόνια, είπε ο Goto. Και για καλό λόγο: για χρόνια, οι ιαπωνικές εταιρείες αναθέτουν σε εξωτερικούς συνεργάτες τις ανάγκες τους στην πληροφορική, πράγμα που σημαίνει ότι τώρα δεν έχουν τις εσωτερικές δεξιότητες για να ψηφιοποιηθούν πλήρως.

«Ουσιαστικά, θέλουν να κάνουν τις δραστηριότητές τους πιο αποτελεσματικές και πιστεύω ότι θέλουν να υιοθετήσουν ενεργά τις ψηφιακές τεχνολογίες ως μέσο επιβίωσης», είπε. «Άλλωστε, ο πληθυσμός της Ιαπωνίας θα συνεχίσει να μειώνεται, επομένως η βελτίωση της παραγωγικότητας είναι απαραίτητη».

Μπορεί να υπάρξει αντίσταση σε ορισμένους τομείς – το σχέδιο της Ψηφιακής Υπηρεσίας για την κατάργηση των φαξ εντός της κυβέρνησης το 2021 έλαβε 400 επίσημες αντιρρήσεις από διάφορα υπουργεία, σύμφωνα με τα τοπικά μέσα ενημέρωσης.

Αντικείμενα όπως η σφραγίδα hanko – τα οποία έχουν τις ρίζες τους στην παράδοση και τα έθιμα και τα οποία ορισμένοι γονείς δωρίζουν στα παιδιά τους όταν ενηλικιωθούν – μπορεί να είναι πιο δύσκολο να καταργηθούν σταδιακά δεδομένης της πολιτισμικής τους σημασίας.

Ο ρυθμός της προόδου εξαρτάται επίσης από το πόσο πρόθυμη είναι η Ψηφιακή Υπηρεσία να προωθήσει τη ρυθμιστική μεταρρύθμιση και κατά πόσο οι νομοθέτες θα δώσουν προτεραιότητα στην ψηφιοποίηση κατά τη δημιουργία μελλοντικών προϋπολογισμών, δήλωσε ο Kawai. Επίσης είναι γεγονός ότι η Ιαπωνία προσπαθεί να προσεγγίσει στόχους και κράτη ενώ οι νέες τεχνολογίες διαρκώς μεταβάλλονται.

«Αυτή θα είναι μια συνεχής πρόκληση, επειδή οι ψηφιακές τεχνολογίες του 2025 θα είναι διαφορετικές από εκείνες του 2030, 2035», παρατήρησε στο CNN ο Coopersmith.

Ωστόσο, οι ειδικοί είναι αισιόδοξοι. Ο Kawai εκτιμά ότι με αυτόν τον ρυθμό, η Ιαπωνία θα μπορούσε να φτάσει τεχνολογικά ορισμένους δυτικούς ομολόγους της σε πέντε έως δέκα χρόνια.

Και τέλος, υπάρχει μια δημόσια «δίψα» για αυτό, με όλο και περισσότερες επιχειρήσεις να δέχονται πληρωμές μόνο με κάρτα και να λανσάρουν νέες διαδικτυακές υπηρεσίες.

«Σίγουρα, οι άνθρωποι είναι γενικά πρόθυμοι να υπάρξει ψηφιοποίηση», παρατήρησε ο Kawai. «Είμαι βέβαιος ότι οι νέοι, ή η συντριπτική πλειονότητα της κοινής γνώμης, προτιμούν να υπάρξει ψηφιοποιήση το συντομότερο δυνατό».

Πηγή: skai.gr