Kλιματική κρίση: Πώς να σταματήσει το χρέος μετά από καταστροφές σε χώρες με χαμηλό εισόδημα

Όταν ο τυφώνας Beryl διέσχισε τη Γρενάδα και τον Άγιο Βικέντιο και τις Γρεναδίνες τον Ιούλιο, ακριβώς στην αρχή της περιόδου τυφώνων 2024, έκοψε το ρεύμα και τις επικοινωνίες, κατέστρεψε κτίρια και άφησε 11 νεκρούς και χιλιάδες άστεγους. Υπερτροφοδοτούμενος από τις θερμές θάλασσες, ο Beryl ενισχύθηκε γρήγορα σε τυφώνα κατηγορίας 5. Οι συνολικές οικονομικές ζημιές στον Άγιο Βικέντιο και τις Γρεναδίνες ανήλθαν σε περίπου 230 εκατ. δολάρια (180 εκατ. στερλίνες), ή το 22% του ΑΕΠ.

Η υπερθέρμανση των ωκεανών σημαίνει ότι οι τυφώνες με ταχεία ενίσχυση, όπως ο Beryl, γίνονται όλο και πιο συχνοί. «Προκαλούν μεγάλες καταστάσεις έκτακτης ανάγκης για τους πληθυσμούς που γίνονται όλο και πιο ευάλωτοι λόγω των πιο εύθραυστων υποδομών», λέει η Elina Ceballos, διευθύντρια προγραμμάτων του Συμβουλίου Εκκλησιών της Κούβας.

Οι ακραίοι καύσωνες, οι ξηρασίες, οι πυρκαγιές και οι πλημμύρες συμβαίνουν επίσης όλο και πιο συχνά σε όλο τον κόσμο και συνήθως πλήττουν περισσότερο τις χώρες με χαμηλό εισόδημα. Για να ξεκινήσει η διαδικασία ανάκαμψης, οι κυβερνήσεις χρειάζονται γρήγορη πρόσβαση σε χρηματοδότηση. Σήμερα, αυτή συνήθως ζητείται μέσω επίσημων προσφυγών και φτάνει μετά την εκδήλωση μιας καταστροφής, παρόλο που οι επιπτώσεις των ακραίων καιρικών φαινομένων είναι όλο και πιο εύκολο να μοντελοποιηθούν και να προβλεφθούν. Συχνά τα κονδύλια φθάνουν με καθυστέρηση ή απλώς δεν καλύπτουν το μέγεθος της ζημίας.

Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε δύσκολους οικονομικούς συμβιβασμούς για τις χώρες με χαμηλό εισόδημα. «Αν εκτρέψετε χρήματα για την αντιμετώπιση κρίσεων, μπορεί να χρειαστεί να περικόψετε τη χρηματοδότηση για την εκπαίδευση ή την ανάπτυξη υποδομών», λέει η Lydia Poole, ανώτερη εμπειρογνώμονας και συν-συγγραφέας μιας έκθεσης για τη χρηματοδότηση των καταστροφών που συνέταξε το Κέντρο Προστασίας από Καταστροφές, το οποίο συνεργάζεται με κυβερνήσεις, αναπτυξιακές τράπεζες και άλλους οργανισμούς για να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο ο κόσμος σχεδιάζει και πληρώνει για τις καταστροφές.

Μια από τις βασικές προσεγγίσεις για την επίτευξη καλύτερης προστασίας, λέει, είναι μέσω της προσυμφωνημένης χρηματοδότησης (PAF), η οποία μπορεί να αυξήσει την προβλεψιμότητα, την ταχύτητα και την αποτελεσματικότητα της αντιμετώπισης των καταστροφών. Ουσιαστικά, οι κυβερνήσεις προβαίνουν σε χρηματοδοτικές ρυθμίσεις που θα καλύπτουν τις επιπτώσεις μιας καταστροφής πριν αυτή συμβεί πραγματικά, με πληρωμές που πραγματοποιούνται όταν ενεργοποιούνται οι προσυμφωνημένες προϋποθέσεις.

«Παρέχει κάποιου είδους εγγύηση ότι η χρηματοδότηση θα φτάσει και θα φτάσει τη σωστή στιγμή, και αυτό ελπίζουμε ότι θα … αποφύγει κάποιες από αυτές τις πραγματικά δύσκολες ανταλλαγές», εξηγεί ο Poole.

Μια σειρά από χρηματοδοτικά μέσα εμπίπτουν στην ομπρέλα του PAF, συμπεριλαμβανομένων των δανείων και των επιχορηγήσεων για ενδεχόμενες καταστροφές, της ασφάλισης, των περιφερειακών δεξαμενών κινδύνου, των ομολόγων καταστροφών και των ρήτρας χρέους ανθεκτικού στο κλίμα. Παρ’ όλα αυτά, η προσυμφωνημένη χρηματοδότηση παραμένει σήμερα ένα πολύ μικρό μέρος της διεθνούς χρηματοδότησης κρίσεων.

Η έκθεση του Κέντρου για το 2024 διαπίστωσε ότι η διεθνής αναπτυξιακή χρηματοδότηση του PAF για τις καταστροφές μειώθηκε από 1,9 δισ. δολάρια το 2021 σε 852 εκατ. δολάρια το 2022 – ποσό που αντιστοιχεί μόλις στο 1,1% της συνολικής χρηματοδότησης κρίσεων που υποστηρίζεται από τη διεθνή βοήθεια. Ωστόσο, η πτώση αυτή δεν αντιπροσωπεύει απαραίτητα μια πτωτική τάση. «Η φύση της προσυμφωνημένης χρηματοδότησης σημαίνει ότι ενεργοποιείται μόνο όταν συμβαίνουν χαρακτηριστικές ή συγκεκριμένες καταστροφές», λέει η Michèle Plichta, ανώτερη ερευνήτρια του Κέντρου και συν-συγγραφέας της έκθεσης.

Βελτίωση της πρόσβασης

Υπάρχουν επίσης ενδείξεις ότι οι χώρες θέτουν σε εφαρμογή περισσότερη οικονομική προστασία. Η κάλυψη που παρέχεται από τα υποστηριζόμενα από τη βοήθεια προσυμφωνημένα χρηματοδοτικά μέσα – δηλαδή το μέγιστο ποσό που θα καταβληθεί εάν πληρούνται όλοι οι προσυμφωνημένοι όροι – έφτασε το 2023 το πρωτοφανές ποσό των 9,8 δισ. δολαρίων. Το ποσό αυτό αντιπροσωπεύει το τρίτο συνεχές έτος αύξησης και είχε ως αποτέλεσμα την επέκταση της κάλυψης κατά 27%, από 183 εκατομμύρια άτομα το 2022 σε 232 εκατομμύρια το 2023.

Ενώ η κάλυψη αυτή παραμένει επικεντρωμένη σε χώρες μεσαίου εισοδήματος (7,8 δισ. δολάρια το 2023), η κάλυψη σε χώρες χαμηλού εισοδήματος αυξήθηκε επίσης σημαντικά, από 91,8 εκατ. δολάρια το 2022 σε 308,8 εκατ. δολάρια το 2023.

Οι μεταρρυθμίσεις που θα καταστήσουν την προσυμφωνημένη χρηματοδότηση πιο προσιτή και προσιτή για τις χώρες χαμηλού εισοδήματος είναι, ωστόσο, ακόμη πολύ απαραίτητες, λέει ο Poole. Μόλις το 3,1% (183,8 εκατ. δολάρια) της διεθνούς αναπτυξιακής χρηματοδότησης για το PAF έφτασε στις χώρες χαμηλού εισοδήματος μεταξύ 2018 και 2022.

Προβολή εικόνας σε πλήρη οθόνη

Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι χώρες που παλεύουν με υψηλά επίπεδα χρέους συχνά δεν βρίσκουν ελκυστικά τα ενδεχόμενα δάνεια για καταστροφές. «Η ανάληψη περισσότερων δανείων δεν είναι οικονομικά προσιτή γι’ αυτές», λέει ο Plichta.

Οι πολυμερείς αναπτυξιακές τράπεζες προσπαθούν να αντιμετωπίσουν το ζήτημα. «Η Παγκόσμια Τράπεζα μόλις εισήγαγε νέους όρους δανεισμού για την επιλογή αναβολής ανάληψης από καταστροφές … για να την κάνει πιο ελκυστική για τις χώρες με χαμηλό εισόδημα», εξηγεί ο Plichta. «Αλλά δεν έχουμε ακόμη δει αν αυτό θα οδηγήσει σε μεγαλύτερη αποδοχή».

Ωστόσο, ο σχεδιασμός νέων χρηματοδοτικών μέσων είναι μόνο ένα μέρος του παζλ. Ακόμα και αν οι κυβερνήσεις έχουν πρόσβαση σε μια σειρά μέσων, ο καθοδηγούμενος από τον πάροχο, ιδιαίτερα τεχνικός και ταχέως εξελισσόμενος χαρακτήρας της προσυμφωνημένης χρηματοδότησης μπορεί να εμποδίσει την ικανότητά τους να καθορίσουν ποιος συνδυασμός μέσων είναι ο κατάλληλος γι’ αυτές. Εάν οι προσδοκίες σχετικά με την κάλυψη δεν αντιστοιχούν στην πληρωμή που λαμβάνεται μετά από μια καταστροφή – ίσως λόγω έλλειψης διαφάνειας γύρω από τα εναύσματα ή έλλειψης αξιόπιστων δεδομένων – μπορεί να οδηγήσει σε απογοήτευση και ενδεχομένως σε αποχώρηση από τις περιφερειακές δεξαμενές κινδύνου ή άλλες πρωτοβουλίες.

Κοινωνικές επιχειρήσεις και άλλοι οργανισμοί προσπαθούν να αντιμετωπίσουν αυτά τα ζητήματα και να βελτιώσουν την πρόσβαση στην ασφάλιση για το κλίμα στο Μαλάουι και σε άλλα μέρη της Αφρικής. Το Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών, σε συνεργασία με το Υπουργείο Γεωργίας του Μαλάουι και το Ταμείο Προσαρμογής, έχει επίσης διανείμει περίπου 1,3 εκατ. δολάρια σε ασφαλιστικές πληρωμές σε 36.000 αγροτικά νοικοκυριά, των οποίων οι καλλιέργειες υπέστησαν πρόσφατα ζημιές από κλιματικές διαταραχές. Παρ’ όλα αυτά, ο Mwale λέει ότι το ποσό της χρηματοδότησης για καταστροφές που έχει προ-καθοριστεί εξακολουθεί να είναι «πολύ, πολύ μικρό» σε σύγκριση με αυτό που φτάνει μετά από μια κρίση.

Περιγράφοντας τη σημασία της έγκαιρης δράσης γενικά, η Becky Murphy, επικεφαλής πολιτικής του GNDR, λέει: «Είναι σημαντικό όσοι ζουν στην πρώτη γραμμή της κλιματικής κρίσης να έχουν πρόσβαση σε επαρκή και έγκαιρη χρηματοδότηση για να δράσουν γρήγορα όταν εκδίδονται έγκαιρες προειδοποιήσεις».

Περισσότερη στήριξη από δωρητές για τα ασφάλιστρα, η οποία παρέχει επιχορηγήσεις για την κάλυψη μέρους των ασφαλίστρων, θα μπορούσε να καταστήσει οικονομικά πιο βιώσιμη τη συμμετοχή των χωρών με χαμηλό εισόδημα σε περιφερειακές δεξαμενές κινδύνων, όπως η African Risk Capacity (ARC) και η Caribbean Catastrophe Risk Insurance Facility (CCRIF). Μέσω της πρωτοβουλίας ARC Replica, οι ανθρωπιστικές οργανώσεις μπορούν επίσης πλέον να αγοράζουν «αντίγραφα» ασφαλιστηρίων συμβολαίων με τους ίδιους όρους και προϋποθέσεις όπως μια κυβέρνηση, επεκτείνοντας έτσι την κάλυψη του κλιματικού κινδύνου στους ευάλωτους πληθυσμούς.

Η αντίδραση στον τυφώνα Beryl κατέδειξε μεγάλο μέρος της προόδου που έχει σημειωθεί όσον αφορά την προσυμφωνημένη χρηματοδότηση κατά την τελευταία δεκαετία. Μαζί με τις πληρωμές ρεκόρ από το CCRIF, η Γρενάδα έγινε επίσης η πρώτη χώρα στον κόσμο που ενεργοποίησε ρήτρα ανθεκτικού στο κλίμα χρέους σε κρατικό ομόλογο, επιτρέποντάς της να αναβάλει την αποπληρωμή χρέους ύψους περίπου 30 εκατ. δολαρίων για να δώσει προτεραιότητα στην αποκατάσταση από την καταστροφή.

Η προσυμφωνημένη χρηματοδότηση είναι, φυσικά, μόνο ένα μέρος της εργαλειοθήκης αντιμετώπισης καταστροφών. «Η ετοιμότητα είναι θεμελιώδους σημασίας και γι’ αυτό είναι απαραίτητο να εκπαιδευτούν οι ηγέτες των κοινοτήτων για να μεταφέρουν τη γνώση στις πιο ευάλωτες περιοχές», λέει ο Ceballos. «Εξίσου, η προσαρμογή των περιφερειακών και εθνικών συστημάτων προειδοποίησης στα συγκεκριμένα πλαίσια όπου ζουν οι άνθρωποι είναι κρίσιμη».

Αλλά, όταν πρόκειται για την κάλυψη του κόστους των καταστροφών, ο Poole λέει: «Ο προγραμματισμός εκ των προτέρων και η εφαρμογή μέτρων οικονομικής ετοιμότητας θα πρέπει πραγματικά να είναι η προεπιλεγμένη προσέγγιση».

Πηγή: The Guardian