Νέα ενεργειακή κρίση: H αύξηση τιμής του φυσικού αερίου πιέζει εκείνη του ρεύματος

Η αισθητή αύξηση της τιμής του φυσικού αερίου μέσα στο φθινόπωρο στην Ευρώπη, η οποία με τη σειρά της τροφοδοτεί την άνοδο της τιμής του ηλεκτρικού ρεύματος, το γιατί συμβαίνει και το αν μπορεί να εξελιχθεί σε μια νέα ενεργειακή κρίση για την ΕΕ είναι το θέμα που παρουσιάζεται στην εκπομπή του Πολυδεύκη Παπαδόπουλου «Με το Πρώτο στην Ευρώπη και τον Κόσμο» (Α’ Πρόγραμμα, Σάββατα και Κυριακές 12.00-13.00), με τη συμμετοχή του Χαράλαμπου Έλληνα, εμπειρογνώμονα/συμβούλου διεθνών ενεργειακών εταιρειών και στο παρελθόν επικεφαλής του φορέα του κυπριακού κράτους για τα ενεργειακά, τις έρευνες, και τις γεωτρήσεις.

Με τον ίδιο εξετάζονται επίσης μια σειρά από τελευταίες αποφάσεις δυτικών χωρών και της Ουκρανίας που επηρεάζουν το εναπομείναν στις αγορές τους ρωσικό αέριο, το πολύ υψηλότερο ενεργειακό κόστος που έχουν πλέον οι ευρωπαϊκές οικονομίες έναντι της αμερικανικής, οι λόγοι που –τουλάχιστον- η τιμή του πετρελαίου διατηρείται χαμηλή διεθνώς, καθώς και το κατά πόσον οι αποφάσεις της πρόσφατης Διεθνούς Συνόδου του ΟΗΕ για το Κλίμα  στο Μπακού (COP29) συμβάλλουν στην απαιτούμενη πράσινη μετάβαση.

1. ΓΙΑ ΠΟΙΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ ΑΝΕΒΑΙΝΟΥΝ ΞΑΝΑ ΟΙ ΤΙΜΕΣ ΦΥΣΙΚΟΎ ΑΕΡΊΟΥ ΚΑΙ ΡΕΎΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΕΕ ΚΑΙ ΠΟΥ ΘΑ ΦΤΑΣΟΥΝ

Οι τιμές του φυσικού αερίου στην Ευρώπη, με βάση και τις ενδεικτικές τιμές του Ταμείου Μεταφοράς Τίτλων (Title Transfer Facility) του Αμστερνταμ έχουν πάρει την ανηφόρα σε σχέση με το επίπεδο που ήταν στα τέλη του καλοκαιριού και την περασμένη άνοιξη, αν και βέβαια δεν έχουν σχέση με τα επίπεδα τιμών του φθινοπώρου του 2021 και ιδίως του 2022. Πάντως, εκτός από τη αύξηση της τιμής για θέρμανση των νοικοκυριών και τη λειτουργία πολλών βιομηχανιών, η επόμενη συνέπεια είναι η άνοδος της χονδρικής τιμής του ρεύματος, η οποία, παρά τις αλλαγές που επεδίωξε να κάνει η ΕΕ εξακολουθεί να ορίζεται κυρίως από εκείνη του φυσικού αερίου.

Οι λόγοι για τις σχετικές αυξήσεις θεωρούνται: -O αναμενόμενος πιο ψυχρός φετινός χειμώνας σε σχέση με τις δύο προηγούμενες χρονιές -Η χαμηλότερη ένταση των ανέμων, η μεγαλύτερη νεφοσκέπαση από πριν σε μια σειρά από βορειότερες χώρες της ΕΕ, καθώς και η ξηρασία. Όλα αυτά περιόρισαν την παραγωγή αιολικής, ηλιακής και υδροηλεκτρικής ενέργειας -Η αυξημένη ξανά ζήτηση για LNG σε χώρες της Ασίας -Σειρά αποφάσεων που περιορίζουν για τις χώρες της Ευρώπης, το ήδη μειωμένο, ρωσικό φυσικό αέριο (απόφαση Ουκρανίας να διακόψει εντελώς τη διέλευση ρωσικού αερίου από το έδαφός της, πρωτοβουλία των ΗΠΑ να επιβάλλουν κυρώσεις στην ρωσική τράπεζα GAZPROM BANK και 6 θυγατρικών της, διαμέσου των οποίων γινόταν οι πληρωμές προς αυτήν από σειρά ευρωπαϊκών χωρών, διάρρηξη του μεγάλου συμβολαίου που είχε από το 1968 η αυστριακή OMV με την GAZPROM για νομικούς και ενδεχομένως γεωπολιτικούς/γεωοικονομικούς λόγους).

Από την άλλη, ακόμα κι αν ο καιρός παραμείνει ψυχρός και συμβούν όλα τα προηγούμενα, η Ευρώπη δεν θα υποστεί έλλειψη αερίου αυτό το χειμώνα. Και τούτο διότι εξ αιτίας ενός σημαντικού πλεονάσματος από το 2023-2024, ξεκίνησε την τρέχουσα χειμερινή περίοδο με άφθονα αποθέματα, τα οποία ανέρχονται περίπου στο 95% της συνολικής δυναμικότητας. Όμως, είναι απίθανο ο χειμώνας 2024-2025 και να τελειώσει με αποθέματα ίσα με τα επίπεδα των δύο προηγούμενων χειμερινών περιόδων. Πέρυσι, η σεζόν ολοκληρώθηκε με τα αποθέματα στο 60% και το πιο προηγούμενο έτος το ποσοστό αυτό έφτανε  στο 55%. Αν και είναι ακόμη νωρίς για να γίνουν σχετικές εκτιμήσεις,  σύμφωνα με τις τρέχουσες τάσεις ένας τυπικός χειμώνας θα σήμαινε ότι τα αποθέματα την άνοιξη του 2025 θα βρίσκονται κοντά στο 50%, ενώ  ένας κρύος  θα τα μειώσει στο 35%-45%. Και στο ένα και στο άλλο σενάριο  η Ευρώπη θα πρέπει να αγοράσει μεγάλες ποσότητες φυσικού αερίου την άνοιξη και το καλοκαίρι του 2025 για να αναπληρώσει το απόθεμά της εν όψει του χειμώνα 2025-2026. Οπότε το ράλι των αυξήσεων το πιθανότερο είναι να συνεχιστεί παρά να διακοπεί.

2. ΟΙ ΝΕΟΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΊ ΣΤΟ ΡΩΣΙΚΟ ΑΕΡΙΟ

Σημαντική παράμετρος στις παραπάνω εξελίξεις είναι το ρωσικό φυσικό αέριο, το οποίο ακόμη και μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία και παρά τις αλλεπάλληλες κυρώσεις της ΕΕ και των ΗΠΑ συνέχισε να ρέει στην Ευρώπη, απλώς με διαφορετικούς τρόπους και σε μικρότερες ποσότητες. Έτσι, πριν από την εισβολή στην Ουκρανία το 2022, η Ρωσία προμήθευε την ΕΕ με περίπου το 40% των αναγκών της σε φυσικό αέριο και τώρα το ποσοστό αυτό είναι κάτω κι από το μισό, συμπεριλαμβανομένων των πωλήσεων ρωσικού LNG. Από την άλλη, παρά τα μέτρα και τις προθέσεις, π.χ. στη Ελλάδα πέρσι το 60% των εισαγωγών φυσικού αερίου ήταν από τη Ρωσία, λόγω μεγάλης διαφοράς τιμής από τους υπόλοιπους προμηθευτές.

Όπως προαναφέρεται, υπάρχουν τρεις νέες εξελίξεις που οδηγούν σε περαιτέρω μείωση της χρήσης του ρωσικού φυσικού αερίου.

Πρώτον, η απόφαση της κυβέρνησης της Ουκρανίας να μην ανανεώσει στα τέλη του 2024 το συμβόλαιο με την Gazprom για χρήση των δύο αγωγών  από το έδαφός με τους οποίους εξακολουθεί να προμηθεύει αέριο σε χώρες της Κεντρικής Ευρώπης. Να σημειωθεί ότι συνολικά το μερίδιο της ουκρανικής διαμετακόμισης στις εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου της ΕΕ μειώθηκε από 11% το 2021 σε περίπου 5%. Ωστόσο, χώρες όπως η Σλοβακία εξακολουθούν να εξαρτώνται από αυτή την προμήθεια. Οι άλλες βόρειες διαδρομές ρωσικού φυσικού αερίου προς την Ευρώπη είναι κλειστές, συμπεριλαμβανομένου του αγωγού Yamal-Europe μέσω Λευκορωσίας-Πολωνίας και βέβαια του ανατιναχθέντα Nord Stream κάτω από τη Βαλτική. Να σημειωθεί, ωστόσο, πως έχουν αυξηθεί από αρκετές ευρωπαϊκές χώρες οι εισαγωγές ρωσικού LNG. Πάντως, σύμφωνα με το Ινστιτούτο Bruegel, η ΕΕ θα χρειαζόταν πρόσθετη εισαγωγή 140 τεραβατώρων (TWh) προμήθειας φυσικού αερίου ετησίως από άλλες πηγές, μόλις λήξει η σύμβαση μεταφοράς φυσικού αερίου με την Ουκρανία.

Δεύτερον, η πρόσφατη πρωτοβουλία των ΗΠΑ να επιβάλουν νέες κυρώσεις κατά της Ρωσίας έχει προκαλέσει  πρόσθετους πονοκεφάλους στους ευρωπαίους πελάτες φυσικού αερίου της Gazprom. Οι Αμερικανοί στόχευσαν την τράπεζα Gazprombank, μέσω της οποίας πραγματοποιούνται οι σχετικές πληρωμές για τις ποσότητες φυσικού αερίου που λαμβάνουν οι πελάτες των Ρώσων από τον αγωγό TurkSteam και για λίγο ακόμη και μέσω της Ουκρανίας. Το μέτρο θα εφαρμοστεί από τις 20 Δεκεμβρίου και αφορά κυρίως την Τουρκία, την Ουγγαρία, την Ελλάδα, την Σλοβακία, την Σερβία, την Βουλγαρία, την Ιταλία και την Αυστρία, οι οποίες δεν θα μπορούν να κάνουν πληρωμές για το φυσικό αέριο που εξάγεται από τη Ρωσία. Έχει ξεκινήσει μια αναζήτηση εναλλακτικών τραπεζικών λύσεων για την συνέχιση των σχετικών πληρωμών, που ακόμη δεν έχει καταλήξει κάπου.

Τρίτον, στα προαναφερόμενα προβλήματα ήρθε να προστεθεί και  μια επιπλέον κρίση, μετά απόφαση της αυστριακής εταιρείας διαχείρισης φυσικού αερίου OMV -και μεγάλου πελάτη της Gazprom από το 1968- να κατασχέσει ρωσικό αέριο αξίας 230 εκατ. ευρώ που έχει αποθηκευμένο για να ικανοποιηθεί σε σχέση με απόφαση σουηδικού διαιτητικού δικαστηρίου σε βάρος της ρωσικής εταιρείας. Ως αποτέλεσμα η Gazprom ανακοίνωσε πως διακόπτει την προμήθεια της OMV, μια και δεν αναγνωρίζει τη σχετική απόφαση και θεωρεί πως υπάρχει  αθέτηση  πληρωμής εκ μέρους της αυστριακής εταιρείας. Η εξέλιξη αυτή πιθανότητα τερματίζει και το συμβόλαιο που είχαν οι δύο πλευρές έως το 2040. Επειδή όμως το ποσό της διαφοράς είναι μικρό σε σχέση με το εύρος των συναλλαγών τους, θεωρείται πως η κίνηση της OMV σχετίζεται με γενικότερες γεωπολιτικές/γεωοικονομικές αποφάσεις της Αυστρίας να διακόψει τις ενεργειακές σχέσεις της με τη Ρωσία. Ωστόσο, δεν έχει γίνει σαφές κατά πόσον –ανεξάρτητα από το ζήτημα της ΟΜV- θα σταματήσει γενικά η ροή ρωσικού αερίου προς τις τεράστιες υπόγειες αποθήκες της Αυστρίας, από τις οποίες τροφοδοτούνται και άλλες χώρες, όπως η Σλοβακία, η Τσεχία ή και η Γερμανία.

3. ΤΟΥΛΆΧΙΣΤΟΝ  Η ΤΙΜΗ ΤΟΥ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ ΠΑΡΑΜΕΕΝΕΙ ΧΑΜΗΛΗ

Σε αντίθεση με την τιμή του φυσικού αερίου, η τιμή του πετρελαίου Brend, καθώς  και του Αργού παραμένουν χαμηλές διεθνώς όλο το τελευταίο διάστημα. Αφενός είναι χαμηλότερες σε σχέση με την περασμένη άνοιξη, αφετέρου κατά μέσο όρο βρίσκονται και στα χαμηλότερα επίπεδα της τελευταίας διετίας. Ο κ. Έλληνας ερωτάται για το πως εξηγείται κάτι τέτοιο, τη στιγμή μάλιστα που οι γεωπολιτικοί κίνδυνοι στη Μ. Ανατολή δεν έχουν εκλείψει. Απαντά πως από τη μια παρουσιάζεται μειωμένη ζήτηση από μεγάλους καταναλωτές και κυρίως την Κίνα λόγω αύξησης της ηλεκτροκίνησης κι από την άλλη υπάρχει υπερπροσφορά από πετρελαιοπαραγωγές χώρες που δεν ανήκουν στον OΠΕΚ+ και δεν εφαρμόζουν τις ποσοστώσεις του. Προβλέπει δε πως οι τιμές του μαύρου χρυσού θα παραμείνουν από 80 δολ. το βαρέλι και κάτω για τουλάχιστον μια διετία.

4. TO MEΓΑΛΟ ΜΕΙΟΝΈΚΤΗΜΑ ΤΗΣ ΑΚΡΙΒΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΏΠΗ ΣΕ ΣΧΈΣΗ ΜΕ ΤΙΣ ΗΠΑ

Η διαφορά των τιμών των ορυκτών καυσίμων και κατά συνέπεια και της τιμής ηλεκτρικού ρεύματος μεταξύ ΕΕ και ΗΠΑ συνεχίζει να ανοίγει σε βάρος της πρώτης. Ενδεικτικά, πριν μερικές μέρες, το κόστος του φυσικού αερίου στην Ευρώπη, που υπολογίζεται από το Ταμείο Μεταφοράς Τίτλων (Title Transfer Facility) του Αμστερνταμ κυμαινόταν στα 14 δολάρια ανά εκατομμύριο Btu και την ίδια στιγμή στις ΗΠΑ, το αντίστοιχο  -που εκεί υπολογίζεται μέσω του Henry Hub-  βρισκόταν στα 3 δολάρια ανά mBtu, δηλαδή ήταν 4,5 φορές φθηνότερο. Φθηνότερες είναι επίσης στις ΗΠΑ και οι τιμές πετρελαίου και βενζίνης –αν και όχι με τόση απόκλιση- καθώς οι Αμερικανοί, εκτός από τις εξαγωγές τους, παράγουν πλέον οι ίδιοι τον περισσότερο μαύρο χρυσό που χρησιμοποιούν, ενώ οι Ευρωπαίοι τον εισάγουν σχεδόν όλο.

Το δεδομένα αυτό, εκτός από μεγαλύτερη ακρίβεια για τα ευρωπαϊκά νοικοκυριά και ενίσχυση των πληθωριστικών τάσεων, σημαίνουν ένα μεγάλο μειονέκτημα για τις ευρωπαϊκές βιομηχανίες, που συρρικνώνονται ή τελικά μεταναστεύουν στις ΗΠΑ και για λόγους ενεργειακού κόστους.

Γενικότερα, η ΕΕ μοιάζει πιασμένη για χρόνια σε μια “ενεργειακή παγίδα”, καθώς η στροφή στις ΑΠΕ είναι και δαπανηρή και χρονοβόρα, ο λιγνίτης έχει τεθεί εκτός, η επαναφορά στα φθηνότερα ρωσικά καύσιμα φαίνεται να αποκλείεται (παρά ορισμένες αντίθετες φωνές), η δε ανάπτυξη της πυρηνικής ενέργειας, που προβάλλεται ξανά ως πανάκεια, διατηρεί όλους τους κινδύνους ατυχημάτων και τα προβλήματα διάθεσης των αποβλήτων, αλλά σημαίνει επίσης μεγάλο κόστος επενδύσεων και μακρά διαστήματα για την κατασκευή της κάθε νέας εγκατάστασης. Από την άλλη, η εξάρτηση της ΕΕ από ακριβές εισαγωγές υδρογονανθράκων και ιδίως φυσικού αερίου από τις ΗΠΑ –κυρίως για πολιτικούς λόγους- φαίνεται να παραμένει κι ενδεχομένως να αυξηθεί τη νέα εποχή Τραμπ.

5.      ΟΙ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΤΟ ΚΛΊΜΑ ΣΤΟ ΜΠΑΚΟΥ ΓΙΑ ΤΟ …ΚΛΙΜΑ

Σε προηγούμενες εκπομπές «Με το Πρώτο στην Ευρώπη και τον Κόσμο» αναλύθηκαν το περιεχόμενο και τα αποτελέσματα της 29ης Διεθνούς Συνόδου για την Κλιματική Αλλαγή (COP29), που οργάνωσαν φέτος τα Ηνωμένα Εθνη στο Μπακού.  O κ. Ελληνας παρακολούθησε τις εργασίες της COP29  στην πρωτεύουσα του Αζερμπαϊτζάν και καταθέτει τη δική του άποψη για τις αποφάσεις που ελήφθησαν, κυρίως για τη χρηματοδότηση της πράσινης μετάβασης των φτωχότερων χωρών από τις πλουσιότερες. Eπίσης, αναφέρεται  στη στάση μεγάλων παικτών όπως οι ΗΠΑ (που αναμένεται να αποχωρήσουν από τις Συμφωνίες του Παρισιού ήδη τους πρώτους μήνες της νέας κυβέρνησης Τραμπ), της Κίνας, των πετρελαιοπαραγωγών χωρών, αλλά και της Ευρώπης, όπου το μομέντουμ της ενίσχυσης της Πράσινης Μετάβασης δεν είναι πλέον το ίδιο σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια.

Πηγή: ΕΡΤ