Peter Τurchin: ο ακαδημαϊκός που προέβλεψε το “μαύρο” 2020

Ο Peter Τurchin, διεθνούς κύρους Αμερικανός επιστήμονας, καθηγητής Οικολογίας και Εξελικτικής Βιολογίας του Πανεπιστημίου του Κονέκτικατ, χρησιμοποιεί μαθηματικά μοντέλα για να προβλέψει την άνοδο και την πτώση κοινωνιών, κρατών, αυτοκρατοριών.

Όπως πολλοί άνθρωποι κατά τη διάρκεια της πανδημίας, προτίμησε να περιορίσει τις κοινωνικές επαφές του. Άλλωστε αμφιβάλλει ότι η ανθρώπινη επαφή θα είχε μεγάλη αξία ούτως ή άλλως, όταν τα μαθηματικά του μοντέλα θα μπορούσαν να μας πουν πολλά από αυτά που συμβαίνουν γύρω μας.

Ο ίδιος συνέβαλε στην βιολογία των ειδών, κυρίως συλλέγοντας και χρησιμοποιώντας δεδομένα για να μοντελοποιήσει τη δυναμική των πληθυσμών διαφόρων οργανισμών, ενώ ισχυρίστηκε ότι υπάρχουν κάποιοι γενικοί νόμοι που διέπουν όλα τα είδη. Κάποια στιγμή ξεκίνησε μία αντίστοιχη έρευνα για  να διατυπώσει γενικούς νόμους για ένα ξεχωριστό είδος ζώου: τα ανθρώπινα όντα.

Το 2020 για τους περισσότερους από τους Αμερικάνους ήταν κόλαση: φλεγόμενες πόλεις, εκλεγμένοι ηγέτες που υποστηρίζουν τη βία, αύξηση ανθρωποκτονιών. Για τον Turchin, όλα αυτά είναι μία επαλήθευση της λειτουργίας των μοντέλων του: τα είχε προβλέψει, μελετώντας δεδομένα  των 10,000 τελευταίων χρόνων της ανθρώπινης ιστορίας.

ψ ότι βασικές κοινωνικές και πολιτικές τάσεις σηματοδοτούν μια “εποχή διάστασης απόψεων”, με έντονες αστικές αναταραχές,  οι οποίες  θα κορυφωθούν  γύρω στο 2020 και δε θα εκτονωθούν εάν δεν αντιστραφούν αυτές οι τάσεις. Ένα χάος παρόμοιο με εκείνο στα τέλη των 60s και αρχές ’70s αποτελεί το καλύτερο σενάριο, ενώ ένας ολοκληρωτικός εμφύλιος πόλεμος είναι το χειρότερο.

Τα θεμελιώδη προβλήματα, λέει, είναι μια σκοτεινή τριάδα κοινωνικών ασθενειών: μια “παραφουσκωμένη»  ελίτ τάξη με πολύ λίγες αντίστοιχες θέσεις εργασίας για να την υποστηρίξουν , η μείωση του βιοτικού επιπέδου μεταξύ του γενικού πληθυσμού και μια κυβέρνηση που δεν μπορεί να καλύψει την οικονομική της πολιτική. Τα μοντέλα του, τα οποία παρακολουθούν αυτούς τους παράγοντες σε άλλες κοινωνίες κατά τη διάρκεια της ιστορίας, είναι πολύ περίπλοκα για να εξηγηθούν και να αποτυπωθούν σε μη τεχνικές εκδόσεις.

Ο Turchin εξετάζει ένα μακρινό μέλλον επιστημονικής φαντασίας. Στο βιβλίο του War and Peace and War ( (2006), παρομοιάζει τον εαυτό του με τον Hari Seldon, τον “μαθηματικό Μάβερικ” στο Foundation του Isaac Asimov, ο οποίος μπορεί να προβλέψει την άνοδο και την πτώση των αυτοκρατοριών. Σε αυτά δεδομένα που μετράνε 10.000 χρόνια, ο Turchin πιστεύει ότι έχει βρει ισχυρούς νόμους  που υπαγορεύουν τις μοίρες των ανθρώπινων κοινωνιών.

Η μοίρα της δικής μας κοινωνίας, λέει, δεν πρόκειται να είναι καλή, τουλάχιστον στο εγγύς μέλλον. “Είναι πολύ αργά”, τα προβλήματα είναι βαθιά και διαρθρωτικά – και δεν μπορούν να διορθωθούν εγκαίρως μέσω μιας δημοκρατικής αλλαγής. Ο Turchin παρομοιάζει την Αμερική με ένα τεράστιο πλοίο που κατευθύνεται σε παγόβουνο.

Τα επόμενα πέντε – δέκα χρόνια ή περισσότερο, ο Turchin πιστεύει ότι θα είναι εφιαλτικά. Από τους τρεις παράγοντες που οδηγούν την κοινωνική βία, ο ακαδημαϊκός τονίζει περισσότερο την “υπερπαραγωγή των ελίτ” – την τάση της άρχουσας τάξης μιας κοινωνίας να αυξάνεται ταχύτερα από τον αριθμό των θέσεων που πρέπει να καλύψουν τα μέλη της. Ένας από τους λόγους που μεγαλώνει συνεχώς αυτή η τάξη είναι βιολογικός.

Όπως στη Σαουδική Αραβία, όπου οι πρίγκιπες και οι πριγκίπισσες γεννιούνται με πιο γοργούς  ρυθμούς από ότι οι βασιλικοί ρόλοι που μπορούν να δημιουργηθούν γι ‘αυτούς.  Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η ελίτ πολλαπλασιάζεται μέσω της οικονομικής και εκπαιδευτικής αναρρίχησης:  Όλο και περισσότεροι άνθρωποι γίνονται πλούσιοι και όλο και περισσότεροι λαμβάνουν υψηλή μόρφωση. Κανένα από αυτά δεν ακούγεται κακό από μόνο του. Δεν θέλουμε όλοι να είναι πλούσιοι και μορφωμένοι; Τα προβλήματα ξεκινούν όταν o πλούτος και οι βαθμοί του Χάρβαρντ γίνονται κάτι σαν τους βασιλικούς  τίτλους στη Σαουδική Αραβία. Εάν τα έχουν πολλοί άνθρωποι, αλλά μόνο μερικοί έχουν πραγματική δύναμη, τότε αυτοί που δεν έχουν δύναμη τελικά στρέφονται εναντίον τους.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, λέει ο Turchin, μπορείτε να δείτε όλο και περισσότερους υποψήφιους να αγωνίζονται για μία δουλειά για παράδειγμα, σε ένα διάσημο δικηγορικό γραφείο, ή στο γραφείο κάποιου ισχυρού προσώπου της κυβέρνησης, Οι ελίτ θέσεις εργασίας δεν πολλαπλασιάζονται τόσο γρήγορα όσο τα μέλη της ελίτ τάξης. Υπάρχουν ακόμη μόνο 100 έδρες στη Γερουσία, αλλά περισσότεροι άνθρωποι από ποτέ έχουν αρκετά χρήματα ή βαθμούς για να πιστεύουν ότι πρέπει να διευθύνουν τη χώρα. “Υπάρχει μία κατάσταση τώρα όπου υπάρχουν πολλές ακόμη ελίτ που αγωνίζονται για την ίδια θέση και ένα μέρος από αυτούς θα μετατραπεί σε αντι-ελίτ”, δηλώνει.

Ο Donald Trump για παράδειγμα, μπορεί να φαίνεται ελίτ (πλούσιος πατέρας, πτυχίο από το Wharton), αλλά ο «Τραμπισμός» είναι ένα αντι-ελίτ κίνημα. Η κυβέρνησή του είναι γεμάτη από  στελέχη με μηδενικά προσόντα που αποκλείστηκαν από προηγούμενες διοικήσεις. Ο πρώην σύμβουλος του Trump και επικεφαλής στρατηγικού σχεδιασμού του Λευκού Οίκου, Steve Bannon, είπε ο Turchin, είναι ένα “ζωντανό παράδειγμα” μιας αντι-ελίτ. Μεγάλωσε στην εργατική τάξη, πήγε στο Harvard Business School, και έγινε πλούσιος ως επενδυτικός τραπεζίτης και κατέχοντας ένα μικρό μερίδιο στην κοινοπραξία του Seinfeld. Κανένα από αυτά δεν μεταφράστηκε σε πολιτική εξουσία έως ότου συμμάχησε  με τον απλό λαό. «Ήταν μια αντι-ελίτ που χρησιμοποίησε τον Trump για να πετύχει, για να δώσει και πάλι προβάδισμα στους λευκούς εργαζόμενους», συμπληρώνει.

Η “υπερπαραγωγή της ελίτ” δημιουργεί αντι-ελίτ και οι αντι-ελίτ αναζητούν συμμάχους μεταξύ των «κοινών θνητών». Εάν το βιοτικό επίπεδο των τελευταίων είναι χαμηλό – όχι σε σχέση με τις ελίτ, αλλά σε σχέση με αυτό που είχαν πριν – δέχονται την προσέγγιση των αντι-ελίτ για να λαδώσουν και πάλι τις μηχανές τους. Οι ζωές τους χειροτερεύουν και  οι λίγοι που προσπαθούν να ανέβουν στη σωσίβια λέμβο της ελίτ, σπρώχνονται πίσω στο νερό από εκείνους που βρίσκονται ήδη στο πλοίο. Η τελική ώθηση για την επικείμενη κατάρρευση, λέει ο Turchin, τείνει να είναι η χρεοκοπία του κράτους. Έρχεται κάποια στιγμή που η αυξανόμενη ανασφάλεια κοστίζει. Οι ελίτ πρέπει να καθησυχάσουν τους δυσαρεστημένους πολίτες με επιδόματα και κρατικές απολαβές – και όταν αυτά εξαντληθούν, πρέπει να επιβάλλουν αστυνομικά μέτρα και να καταλαγιάζουν τις αντιδράσεις. Τελικά, το κράτος εξαντλεί όλες τις βραχυπρόθεσμες λύσεις, και κάθε κοινωνική συνοχή διαλύεται.

Οι προγνώσεις του Turchin θα ήταν ευκολότερο να απορριφθούν ως κάτι εντελώς θεωρητικό εάν η αποσύνθεση δεν συνέβαινε τώρα. Εάν τα επόμενα 10 χρόνια είναι τόσο συνταρακτικα όσο λέει ότι θα είναι, οι γνώσεις του θα πρέπει να ληφθούν υπόψη από ιστορικούς και κοινωνικούς επιστήμονες.

Eνα από τα πιο ανεπιθύμητα συμπεράσματα του Turchin είναι ότι οι σύνθετες κοινωνίες προκύπτουν μέσω του πολέμου, ο οποίος ανταμείβει κοινότητες που οργανώνονται για να πολεμήσουν και να επιβιώσουν και τείνει να εξαλείψει αυτές που είναι απλές και μικρής κλίμακας. “Κανείς δεν θέλει να δεχτεί ότι ζούμε στις κοινωνίες που φτιάχνουμε” – εύπορες, σύνθετες με πανεπιστήμια και μουσεία και φιλοσοφία και τέχνη— “λόγω ενός άσχημου πράγματος όπως ο πόλεμος”, είπε. Αλλά τα δεδομένα είναι ξεκάθαρα: Οι διαδικασίες του Δαρβίνου επιλέγουν σύνθετες κοινωνίες επειδή εξολοθρεύουν τις απλούστερες. Η ιδέα ότι η δημοκρατία βρίσκει τη δύναμή της στην ουσιαστική καλοσύνη και την ηθική βελτίωση έναντι των ανταγωνιστικών της συστημάτων είναι επίσης φανταστική. Αντίθετα, οι δημοκρατικές κοινωνίες ευδοκιμούν επειδή έχουν τη μνήμη ότι έχουν σχεδόν καταστραφεί από έναν εξωτερικό εχθρό. Αποφεύγουν την εξαφάνιση μόνο μέσω συλλογικής δράσης, και η ανάμνηση αυτής της συλλογικής δράσης καθιστά τη δημοκρατική πολιτική ευκολότερη στη διεξαγωγή στο παρόν, λέει ο Turchin.

Επίσης ανεπιθύμητο είναι το συμπέρασμα ότι η πολιτική αναταραχή μπορεί σύντομα να καταφτάσει  πάνω μας, σε σημείο μάλιστα να καταστρέψει τη χώρα. Το 2012, ο Turchin δημοσίευσε μια ανάλυση της πολιτικής βίας στις Ηνωμένες Πολιτείες, ξεκινώντας ξανά από μια βάση δεδομένων. Ταξινόμησε 1.590 περιστατικά – ταραχές, λιντσάρισμα, οποιοδήποτε πολιτικό γεγονός με έναν τουλάχιστον νεκρό- από το 1780 έως το 2010. Ορισμένες περίοδοι ήταν ήρεμες και άλλες αιματηρές, με τις πιο βάρβαρες το 1870, το 1920 και το 1970, σε έναν επαναλαμβανόμενο κύκλο 50 ετών. Ο Turchin αποκλείει τον εμφύλιο πόλεμο, ως “sui generis” γεγονος.

Ορισμένες πτυχές αυτού του κύκλου απαιτούν επανεξέταση κάποιων τμημάτων της αμερικανικής ιστορίας, με ιδιαίτερη προσοχή στον αριθμό των ελίτ. Η βιομηχανοποίηση του Βορρά, ξεκινώντας από τα μέσα του 19ου αιώνα, λέει ο Turchin, έκανε πλούσιους πολλούς ανθρώπους. H αγέλη των ελίτ άρχισε να φιλτράρεται κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, ο οποίος σκότωσε ή εξαθλίωσε τη νότια τάξη των δούλων, και κατά τη διάρκεια της ανοικοδόμησης, όταν η Αμερική βίωσε ένα κύμα δολοφονιών Ρεπουμπλικανών πολιτικών. Δεν ήταν παρά μέχρι τις Προοδευτικές μεταρρυθμίσεις της δεκαετίας του 1920 και αργότερα στο New Deal, που αυτή η υπερπαραγωγή της ελίτ άρχισε να κοπάζει, τουλάχιστον για ένα διάστημα.

Αυτή η ταλάντωση μεταξύ βίας και ειρήνης, με την υπερπαραγωγή των ελίτ, ως ο πρώτος ιππότης της επαναλαμβανόμενης αμερικανικής Αποκάλυψης, ενέπνευσε την πρόβλεψη του Turchin για το 2020.

Μια εξυπνότερη προσέγγιση θα ήταν να διατηρήσουμε τους ελίτ μικρούς και τους πραγματικούς μισθούς του γενικού πληθυσμού σε συνεχή άνοδο.

Πώς θα γίνει αυτό; Ο Turchin λέει ότι δεν ξέρει πραγματικά και δεν είναι δουλειά του να γνωρίζει. “Δεν πιστεύω πραγματικά σε μία συγκεκριμένη πολιτική”, είπε. “Πρέπει να σταματήσουμε τον εκτροχιασμό της υπερπαραγωγής των ελίτ, αλλά δεν ξέρω πώς μπορεί να γίνει κάτι τέτοιο, και μάλλον κανείς άλλος δεν ξέρει. Αύξηση φορολογίας; Αύξηση του κατώτερου μισθού; Καθολικός βασικός μισθός; ” Παραδέχθηκε ότι καθεμία από αυτές τις δυνατότητες θα είχε απρόβλεπτες επιπτώσεις.

Τελικά, ο Turchin ελπίζει, ότι η κατανόησή μας για την ιστορική δυναμική θα ωριμάσει στο σημείο που καμία κυβέρνηση δεν θα κάνει πολιτική χωρίς να σκεφτεί ότι «ορμάει» πάνω σε μια μαθηματικά προκαθορισμένη καταστροφή.

To φαντάζεται σαν μία Asimov-ική υπηρεσία που παρακολουθεί κορυφαίους δείκτες και συμβουλεύει αναλόγως. Κάτι σαν την Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ, αλλά αντί να παρακολουθεί τον πληθωρισμό και να ελέγχει την νομισματική προσφορά, θα είναι επιφορτισμένη με την αποτροπή της συνολικής κοινωνικής κατάρρευσης.

Πηγή: The Atlantic.com