Ποιοι είναι οι σούπερ – πλούσιοι που κυβερνούν την Αμερική του Τραμπ

Ο Ντόναλντ Τραμπ δεν είναι μόνος του. Η επιστροφή του στον Λευκό Οίκο έφερε στο προσκήνιο μία σειρά από δισεκατομμυριούχους, ολιγάρχες, που πέρα από τη δύναμη που προέρχεται από τον πλούτο τους έχουν και πολιτική ισχύ πια.

Ο Τζο Μπάιντεν απηύθυνε ένα δυσοίωνο μήνυμα στους Αμερικανούς στην αποχαιρετιστήρια ομιλία του στις 15 Ιανουαρίου, προειδοποιώντας ότι κάποιοι λίγοι προνομιούχοι θα μπορούσαν σύντομα να αποκτήσουν τεράστια εξουσία στις ΗΠΑ.

Ο Μπάιντεν περιέγραψε μια «επικίνδυνη συγκέντρωση εξουσίας στα χέρια πολύ λίγων υπερπλούσιων ανθρώπων και τις επικίνδυνες συνέπειες εάν η κατάχρηση της εξουσίας τους αφεθεί ανεξέλεγκτη».

«Σήμερα, στην Αμερική διαμορφώνεται μια ολιγαρχία ακραίου πλούτου, δύναμης και επιρροής που κυριολεκτικά απειλεί ολόκληρη τη δημοκρατία μας, τα βασικά δικαιώματα και την ελευθερία μας και μια δίκαιη ευκαιρία για όλους να προχωρήσουν μπροστά», δήλωσε ο Μπάιντεν.

Ενώ η ομιλία του Μπάιντεν προκάλεσε πολωμένες αντιδράσεις από κάθε άκρο του πολιτικού φάσματος, τα σχόλιά του σχετικά με την ανισότητα του πλούτου υποστηρίζονται από δεδομένα. Το πλουσιότερο 1% των Αμερικανών κατέχει περισσότερο πλούτο από το κατώτερο 90%.

Οι πάμπλουτοι έχουν δωρίσει εδώ και καιρό τόσο στους Δημοκρατικούς όσο και στους Ρεπουμπλικάνους – ο Ντόναλντ Τραμπ δεν είναι ο μοναδικός που απολαμβάνει την υποστήριξη υπερ-πλούσιων δωρητών – αλλά υπάρχουν ενδείξεις ότι οι ηγέτες του τεχνολογικού τομέα θα μπορούσαν να έχουν τεράστια επιρροή μαζί του. Ο ίδιος διόρισε τον ιδρυτή της Tesla και ιδιοκτήτη της X, Elon Musk, επικεφαλής μιας νέας υπηρεσίας που ονομάζεται Doge, το «τμήμα κυβερνητικής αποτελεσματικότητας». Και οι επικεφαλής της τεχνολογίας που ελέγχουν μεγάλο μέρος της ροής πληροφοριών προς τους Αμερικανούς έχουν καλλιεργήσει σχέσεις με τον Τραμπ – όπως ο Μαρκ Ζούκερμπεργκ της Meta και ο Τζεφ Μπέζος της Amazon.

Τι είναι η ολιγαρχία; Και λογίζεται η Αμερική ως τέτοια; Ο Guardian ζήτησε από ειδικούς της πολιτικής επιστήμης να αναλύσουν το θέμα.

Τι σημαίνει «ολιγαρχία»;

Σε μια ολιγαρχία, «η εξουσία κατέχεται από μια ομάδα ανθρώπων με βάση τον πλούτο τους, την ευγενική ή θρησκευτική τους ιδιότητα, το στρατιωτικό τους αξίωμα και ούτω καθεξής», δήλωσε ο Jonathan Hanson, πολιτικός επιστήμονας και λέκτορας στη Σχολή Δημόσιας Πολιτικής Gerald R Ford του Πανεπιστημίου του Michigan. Ο Hanson είπε ότι ο όρος χρησιμοποιείται επίσης «για να περιγράψει χώρες όπου μια μικρή ομάδα ανθρώπων έχει απλώς μεγάλη δύναμη, ακόμη και αν δεν κυβερνά επίσημα».

Γιατί ο Μπάιντεν υπονόησε ότι οι ΗΠΑ μπορεί να διολισθαίνουν σε μια ολιγαρχική εποχή;

«Με τρεις λέξεις/ονόματα: Μασκ, Ζούκερμπεργκ, Μπέζος», λέει ο Ντάνιελ Κίντερμαν, αναπληρωτής καθηγητής συγκριτικής πολιτικής και διεθνών σχέσεων στο Πανεπιστήμιο του Ντέλαγουερ. «Ο Μπάιντεν ανησυχεί ότι οδεύουμε προς μια στενότερη και αυστηρότερη συγκέντρωση πολιτικής, οικονομικής, τεχνολογικής και μιντιακής εξουσίας, ένα νέο και πιο επικίνδυνο είδος ολιγαρχίας από αυτό που είχαμε στο παρελθόν».

Ο Κίντερμαν δήλωσε ότι επειδή το «διαδικτυακό σύμπαν» μπορεί να διαμορφώσει «αυτό που [νομίζουμε ότι] ξέρουμε και πώς σκεφτόμαστε και τι σκεφτόμαστε», οι μεγιστάνες της τεχνολογίας είναι σε θέση να ασκούν ένα ιδιαίτερο είδος επιρροής.

«Αν αυτή η δύναμη είναι συγκεντρωμένη και μόνο σε μία πλευρά ή αν είναι ευθυγραμμισμένη μόνο με ένα σύνολο συμφερόντων, έχουμε πολύ σοβαρό πρόβλημα, και μπορεί σύντομα να φτάσουμε εκεί, αν οι διευθύνοντες σύμβουλοι της τεχνολογίας ευθυγραμμιστούν πολύ στενά με τη νέα κυβέρνηση Τραμπ».

Έχουν οι ΗΠΑ τα χαρακτηριστικά μιας ολιγαρχίας;

Οι πολιτικοί επιστήμονες επισήμαναν το δραματικό χάσμα πλούτου της Αμερικής για να αξιολογήσουν την προειδοποίηση του Μπάιντεν ότι οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να μετατραπούν σε ολιγαρχία. «Συνταγματικά, οι Ηνωμένες Πολιτείες παραμένουν μια αντιπροσωπευτική δημοκρατία», δήλωσε ο Hanson.

Αλλά ο πλούτος είναι συγκεντρωμένος, είπε. Το κορυφαίο 1% των αμερικανικών νοικοκυριών κατέχει σχεδόν το 30% του πλούτου σε αυτή τη χώρα – ενώ το κατώτερο 50% κατέχει περίπου το 2,5%. Και ο πλούτος μπορεί να αγοράσει εξουσία. Η απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου των ΗΠΑ στην υπόθεση Citizens United σημαίνει ότι οι εξωτερικές ομάδες, και οι πλούσιοι, μπορούν στην πραγματικότητα να ρίχνουν απεριόριστα κεφάλαια στις αμερικανικές εκλογές.

«Ο συνδυασμός του τεράστιου πλούτου με την ιδιοκτησία των εταιρειών κοινωνικής δικτύωσης και οι προφανείς προσπάθειες αυτών των δισεκατομμυριούχων να προσεταιριστούν τον πρόεδρο Τραμπ, δικαίως κρούει τον κώδωνα του κινδύνου», δήλωσε ο Hanson.

Ο Kinderman εξέφρασε παρόμοια συναισθήματα.

«Οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι μια χώρα πολύ ακραίας ανισότητας. Όσον αφορά την ανισότητα εισοδήματος και πλούτου, οι ΗΠΑ έχουν τα χαρακτηριστικά μιας ολιγαρχίας», είπε. «Δυστυχώς, η χάραξη πολιτικής στις περισσότερες χώρες είναι στραμμένη προς την ελίτ, αλλά αυτή η τάση είναι ακόμη πιο έντονη στις Ηνωμένες Πολιτείες από ό,τι σε πολλές συγκρίσιμες πλούσιες χώρες». Μια ανάλυση της ανισότητας του πλούτου μεταξύ των χωρών διαπίστωσε ότι οι ΗΠΑ ήταν περισσότερο συγκρίσιμες με την Αφρική – η οποία, μαζί με τη Λατινική Αμερική, ήταν μία από τις δύο περιοχές με την υψηλότερη ανισότητα πλούτου – παρά με την Ευρώπη.

Τι σχέση έχει αυτό με την πλουτοκρατία;

Σύμφωνα με τον Chuck Collins, διευθυντή του προγράμματος για την ανισότητα και το κοινό καλό στο Ινστιτούτο Πολιτικών Μελετών: «Μια ολιγαρχία είναι μια κοινωνία που κυβερνάται από λίγους. Μια πλουτοκρατία είναι μια κοινωνία που κυβερνάται από τους πλούσιους. Έχουμε τα σημάδια και των δύο».

Ποιες άλλες χώρες είναι ολιγαρχίες;

Ο Hanson δήλωσε ότι υπάρχουν στοιχεία ολιγαρχίας στη Ρωσία, την Ουγγαρία και το Ιράν. «Στις δύο πρώτες χώρες, υπάρχει ένα δίκτυο δεσμών μεταξύ της πολιτικής ηγεσίας και των πλούσιων επιχειρηματιών. Αυτοί οι ολιγάρχες ελέγχουν μεγάλα τμήματα της οικονομίας και επωφελούνται από προσοδοφόρα κρατικά συμβόλαια. Σε αντάλλαγμα, παρέχουν υποστήριξη στην πολιτική ηγεσία».

Αντίθετα, «στο Ιράν, η ολιγαρχία συγκροτείται από θρησκευτικούς ηγέτες».

Μεταμορφώνονται ποτέ οι ολιγαρχίες σε δημοκρατίες;

«Απολύτως», δήλωσε ο Matt Simonton, καθηγητής στο Arizona State University, ο οποίος έγραψε το βιβλίο Classical Greek Oligarchy: A Political History, δήλωσε. Στην Αθήνα στα τέλη του πέμπτου αιώνα π.Χ., υπήρξε ένα σύντομο χρονικό διάστημα που είδε δύο ολιγαρχικά πραξικοπήματα. Η δεύτερη ολιγαρχία είχε επικεφαλής μια συνομοταξία που έγινε γνωστή ως οι «Τριάντα τύραννοι».

«Δεν έκαναν καλή δουλειά», δήλωσε ο Simonton. «Κυβέρνησαν πολύ σύντομα και [ανατράπηκαν] σε έναν εμφύλιο πόλεμο».

Οι Αθηναίοι έδωσαν αμνηστία στους περισσότερους από τους ολιγαρχικούς και στη συνέχεια επέστρεψαν στη δημοκρατία – η οποία ήταν «πολύ σταθερή» για σχεδόν 100 χρόνια. «Συνέβαινε συχνά», δήλωσε ο Simonton για την πολιτική ανακύκλωση. «Είχαν να αντιμετωπίσουν τον εμφύλιο πόλεμο και τη συμφιλίωση συνεχώς».