Τι θα κάνει η Γερμανία με τους κλεμμένους θησαυρούς των Εβραίων;

Γερμανία:Τι γίνεται με τους εβραϊκούς κλεμμένους θησαυρούς;

Μια επιτροπή που συστάθηκε το 2003 με στόχο την επιστροφή κλεμμένων θησαυρών από τους Εβραίους διαλύθηκε. Τώρα θα αναλάβουν διαιτητικά δικαστήρια. Θα είναι αποτελεσματικότερα;

Ήταν μια σημαντική ημέρα για τους κληρονόμους των Εβραίων συλλεκτών έργων τέχνης. Έργων που κατασχέθηκαν ή αναγκάστηκαν να πουλήσουν στους Ναζί. Στις 8 Ιανουαρίου 2025, το Ομοσπονδιακό Υπουργικό Συμβούλιο άνοιξε τον δρόμο για μια αλλαγή στη διαδικασία επιστροφής των έργων τέχνης. Καταργήθηκε η Επιτροπή Λίμπαχ που πήρε το όνομά της από την πρώτη της πρόεδρο, τη δικηγόρο Γιούτα Λίμπαχ, και στο εξής τον ρόλο της θα αναλάμβαναν τα διαιτητικά δικαστήρια. Η Επιτροπή είχε θεωρηθεί αποτυχημένη.

Μια ματιά στην Ιστορία αποκαλύπτει τι ακριβώς σηματοδοτεί αυτή η απόφαση. Κατά τη διάρκεια της ναζιστικής δικτατορίας μεταξύ 1933 και 1945, εκατοντάδες χιλιάδες έργα τέχνης αφαιρέθηκαν από τους κυρίως Εβραίους ιδιοκτήτες τους στη Γερμανία. Τα έργα είτε κατασχέθηκαν είτε οι ιδιοκτήτες τους αναγκάστηκαν να τα πουλήσουν. Οι ειδικοί κάνουν λόγο για κλεμμένους θησαυρούς και εκτιμούν ότι ο αριθμός τους ανέρχεται σε τουλάχιστον 200.000 αντικείμενα μόνο στη Γερμανία.

Τις τελευταίες δεκαετίες, πολλά αντικείμενα έχουν αλλάξει πολλές φορές χέρια. Κάποια αριστουργήματα βρίσκονται σήμερα σε δημόσιες συλλογές, όπως για παράδειγμα το «Πορτρέτο της Μαντάμ Σολέρ» του Πάμπλο Πικάσο στη Βαυαρία. Πολλοί από τους νέους ιδιοκτήτες αγόρασαν τα έργα «καλόπιστα» μετά το τέλος του πολέμου. Σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει σε πολλές άλλες χώρες, όπως για παράδειγμα στη Γαλλία ή την Αυστρία, στη Γερμανία δεν υπάρχει νόμος περί επιστροφής.

Νομικό κενό στη Γερμανία Όλες οι προσπάθειες θέσπισης σχετικού νόμου στη Γερμανία έχουν μέχρι στιγμής αποτύχει, εξαιτίας του έντονου σκεπτικισμού πολιτικών και επιμελητών μουσείων. Σύμφωνα με τους ειδικούς, στόχος θα πρέπει να είναι η επένδυση στην έρευνα της προέλευσης των έργων τέχνης και κυρίως η υποστήριξη μικρότερων μουσείων στις προσπάθειές τους να ερευνήσουν τις συλλογές τους για την ύπαρξη κλεμμένων έργων τέχνης.

Πίνακας του Λόβις Κορίντ με τίτλο «Bacchanale», 1896Πίνακας του Λόβις Κορίντ με τίτλο «Bacchanale», 1896 Πίνακας του Λόβις Κορίντ με τίτλο «Bacchanale», 1896Εικόνα: Joachim Kleine-Büning/WAZFotoPool/IMAGO Αυτό σημαίνει όμως στην πράξη ότι ακόμα και το 2025, δεν θα υπάρχει δεσμευτική νομική βάση για τους απογόνους των θυμάτων να ασκήσουν αγωγές για επιστροφή των έργων τέχνης που έχει παραγραφεί το χρονικό περιθώριο. Οι ειδικοί θεωρούν ότι αυτό είναι απαράδεκτο, ιδίως στη Γερμανία, τη «χώρα των δραστών».

Το 1998, η Γερμανία συνέβαλε στην υιοθέτηση της Διακήρυξης της Ουάσιγκτον. Ένα νομικό κείμενο, στο οποίο 44 κράτη και πολυάριθμες οργανώσεις θυμάτων συμφώνησαν στο αίτημα για μια «δίκαιη λύση» στις περιπτώσεις των έργων τέχνης που εκλάπησαν από τους Ναζί. Η Επιτροπή Λίμπαχ ήταν συνυπεύθυνη για την εφαρμογή των «Αρχών της Ουάσιγκτον » και τη διευθέτηση αμφισβητούμενων υποθέσεων.

Επιτροπή Λίμπαχ: Μεγάλο κύρος, μικρή ισχύς;

Με οκτώ έως δέκα δικηγόρους, φιλοσόφους, ιστορικούς και πρώην πολιτικούς, η Επιτροπή Λίμπαχ είχε πάντα εξέχοντα μέλη. Η Eπιτροπή μπορούσε όμως μόνο να διατυπώνει συστάσεις, οι οποίες δεν ήταν νομικά δεσμευτικές. Δεύτερον, η Eπιτροπή μπορούσε να αναλάβει δράση μόνο εάν την καλούσαν ταυτόχρονα και οι δύο πλευρές. Το αποτέλεσμα ήταν η Eπιτροπή να μην είναι σε θέση να ασχοληθεί παρά μόνο με 25 υποθέσεις στα είκοσι χρόνια λειτουργίας της.

Τον Σεπτέμβριο του 2023, η Συμβουλευτική Επιτροπή γιόρτασε την 20ή επέτειό της με μια τελετή στο Εβραϊκό Μουσείο του Βερολίνου. Στην ομιλία του, ο Χανς Γιούργκεν Παπίερ, πρόεδρος της Επιτροπής και πρώην πρόεδρος του Ομοσπονδιακού Συνταγματικού Δικαστηρίου, δήλωσε πως «λείπει ένα νομικά δεσμευτικό σύνολο κανόνων!» Η Επιτροπή θα έπρεπε να ενισχυθεί, καθιστώντας δυνατή τη μονομερή σύγκλησή της και προσδίδοντας στις αποφάσεις της δεσμευτικό χαρακτήρα.

Λίγο αργότερα αποφασίστηκε η διάλυση της Επιτροπής από τους υπουργούς Πολιτισμού των ομόσπονδων κρατιδίων και της υφυπουργού Πολιτισμού Κλάουντια Ροτ.

Αποτελεσματικότερα τα διαιτητικά δικαστήρια;

Τώρα θα αναλάβουν τα διαιτητικά δικαστήρια, καθένα από τα οποία θα αποτελείται από δύο ιστορικούς και τρεις δικηγόρους. Με τον τρόπο αυτό, η γερμανική κυβέρνηση ελπίζει ότι θα μπορέσει να εφαρμόσει καλύτερα τις «Αρχές της Ουάσιγκτον». Ωστόσο, ο Χανς Γιούργκεν Παπίερ και πολλοί εκπρόσωποι θυμάτων έχουν διαφορετική άποψη. Επικρίνουν το γεγονός ότι παραμένει ασαφές σε ποια νομική βάση θα αποφασίζουν στο μέλλον τα διαιτητικά δικαστήρια, αφού δεν υπάρχει ακόμη σχετικός νόμος.

Από την άλλη πλευρά, πολλά μουσεία που πλήττονται από τις αξιώσεις επιστροφής βλέπουν τη μεταρρύθμιση ως «πρόοδο» και πιστεύουν ότι τα διαιτητικά δικαστήρια θα είναι πιο αποτελεσματικά. Όλες οι πλευρές πάντως συμφωνούν ότι η Γερμανία χρειάζεται έναν νόμο για την αποκατάσταση.

Επιμέλεια: Μαρία Ρηγούτσου/dw