Aπό την Μαρί Κιουρή στην Υπατία, την Lise Meitner, την Vera Rubin, την Θεοδώρα Χατζηιωάννου και την Λίνα Ντόκου. Η επιστήμη χρειάζεται τις γυναίκες και σήμερα με αφορμή την Διεθνή Ημέρα Γυναικών και Κοριτσιών στην Επιστήμη γνωρίζουμε όλες εκείνες που προσφέρουν και εργάζονται σε αυτόν τον τομέα, αλλά και σε εκείνες που καταπιέζονται ή μένουν αόρατες λόγω φύλου.
Η Διεθνής Ημέρα Γυναικών και Κοριτσιών στην Επιστήμη και η υποεκπροσώπηση τους.
Ανακηρύχθηκε από τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών το 2015 και εορτάζεται κάθε χρόνο στις 11 Φεβρουαρίου. Η ημέρα αυτή υπενθυμίζει ότι οι γυναίκες και τα κορίτσια διαδραματίζουν καίριο ρόλο στην επιστημονική και τεχνολογική κοινότητα και ότι η συμμετοχή τους πρέπει να αυξηθεί. Η Παγκόσμια αυτή Ημέρα επιδιώκει να κάνει ορατή τη διαχρονική υπο-εκπροσώπηση των γυναικών στην επιστήμη. Βέβαια θα μπορούσε να πει κανείς ότι από τον 17ο αιώνα, οπότε η επιστήμη αποκτά τη νεωτερική της έννοια, πολύ νερό έχει κυλήσει στο αυλάκι.
Ήδη από τις αρχές του 20ου αιώνα, η προηγούμενη εικόνα της ολοκληρωτικής απουσίας των γυναικών από τους επιστημονικούς κλάδους σταδιακά άρχισε να ανατρέπεται. Σε αυτή την κατεύθυνση σημαντική ήταν και η συμβολή της πολωνής φυσικού Μαρί Σκλοντόφσκα – Κιουρί, της πρώτης επιστημόνισσας που βραβεύτηκε με Νόμπελ Φυσικής το 1903 και Νόμπελ Χημείας το 1911. Η επιστημονική της πορεία μάλιστα αποτέλεσε έμπνευση για πολλές γυναίκες και επιστήμονες στην Ευρώπη.
Μέχρι και σήμερα το έμφυλο χάσμα στις επιστήμες παραμένει. Χαρακτηριστικό είναι ότι ακόμη και σήμερα, λιγότερο από το 30% των ερευνητών παγκοσμίως είναι γυναίκες, σύμφωνα με τον ΟΗΕ. Με βάση τα στοιχεία της UNESCO (2014-2016), σε παγκόσμιο επίπεδο, η εγγραφή των γυναικών είναι ιδιαίτερα χαμηλή στον τομέα της Πληροφορικής (3%), στις φυσικές επιστήμες, στα μαθηματικά και στη στατιστική (5%) και στη μηχανική, τη βιομηχανία και τις κατασκευές (8%).
Είναι εμφανές ότι η ανισότητα στην επιστημονική σταδιοδρομία δεν έχει υπερκεραστεί ούτε με την επιτευχθείσα ισότητα στην πανεπιστημιακή εκπαίδευση, η οποία είναι γεγονός, τουλάχιστον στη μεταπολεμική Δύση. Έτσι, παρά το γεγονός ότι οι γυναίκες αποτελούν αυτή τη στιγµή την πλειοψηφία του συνόλου των σπουδαζόντων φοιτητών, αποτελούν παγκοσµίως µια µικρή µειοψηφία στις επιστηµονικές θέσεις εργασίας υψηλού επιπέδου. Το έμφυλο χάσμα στην επιστήμη διαιωνίζεται και λόγω της έλλειψης ισορροπίας στην εκπροσώπηση των δύο φύλων στη λήψη αποφάσεων σχετικά µε την επιστημονική πολιτική.
10 σημαντικές γυναίκες επιστήμονες (που ίσως δεν γνώριζες)
Ματίλντα & Ρόζαλιντ Φράνκλιν
Το Φαινόμενο Ματίλντα είναι η προκατάληψη κατά της αναγνώρισης των επιτευγμάτων εκείνων των γυναικών επιστημόνων των οποίων το έργο αποδίδεται στους άνδρες συναδέλφους τους. Αυτό το αποτέλεσμα περιγράφηκε για πρώτη φορά από τη σουφραζέτα και υποστηρικτή της κατάργησης της δουλείας Ματίλντα Τζόσλυν Γκέιτζ στο δοκίμιό της, «Γυναίκα ως εφευρέτης». Ο όρος «Matilda effect» επινοήθηκε το 1993 από την ιστορικό της επιστήμης Μάργκαρετ Ρόσιτερ.
Η Ρόσιτερ παρέχει πολλά παραδείγματα αυτού του αποτελέσματος. Η Τρότουλα, μία ιταλίδα γυναίκα γιατρός του 12ου αιώνα, έγραψε βιβλία τα οποία, μετά το θάνατό της, αποδόθηκαν σε άνδρες συγγραφείς. Οι περιπτώσεις του 19ου και του 20ου αιώνα που απεικονίζουν το Φαινόμενο Ματίλντα περιλαμβάνουν αυτές των Νέτι Στίβενς, Λίζε Μάιτνερ, Μαριέττα Μπλάου, Ρόζαλιντ Φράνκλιν και Τζόσελυν Μπελ-Μπερνέλ.
Η Ρόζαλιντ Έλσι Φράνκλιν, αγγλ. Rosalind Elsie Franklin ήταν Αγγλίδα βιοφυσικός και χημικός-κρυσταλλογράφος (ακτίνες Χ), με πάρα πολύ σημαντική συμβολή στην κατανόηση των μοριακών δομών του DNA, του RNA, των ιών, του άνθρακα και του γραφίτη. Το έργο της στο DNA είναι το πιο γνωστό, επειδή το DNA (δεσοξυριβονουκλεϊκό οξύ) διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στον μεταβολισμό των κυττάρων και στη γενετική, και η ανακάλυψη της δομής του βοήθησε άλλους επιστήμονες να καταλάβουν πώς η γενετική πληροφορία περνά από τους γονείς στα παιδιά. Η Φράνκλιν είναι περισσότερο γνωστή για το έργο της σχετικά με εικόνες περίθλασης ακτίνων Χ του DNA που οδήγησε στην ανακάλυψη της διπλής έλικας του DNA. Μετά το πέρας των εργασιών της για το DNA, η Φράνκλιν πραγματοποίησε πρωτοποριακή έρευνα σχετική με τον ιό της μωσαϊκής του καπνού και τον ιό της πολιομυελίτιδας.
Τα “κορίτσια” του ENIAC Ο ENIAC
Ο ENIAC ήταν ένας από τους πρώτους υπολογιστές στην ιστορία. Το όνομά του αποτελείται από τα αρχικά στα αγγλικά του Electronic Numerical Integrator And Computer. Κατασκευασμένο το 1946, ήταν ικανό να εκτελεί έως και 5000 υπολογισμούς το δευτερόλεπτο, πολύ περισσότερους από τα άλλα μοντέλα της εποχής.
Κατασκευασμένο με περισσότερους από 17.000 σωλήνες κενού και 70.000 αντιστάσεις Σχεδιάστηκε για να λύσει τις σύνθετες εξισώσεις που είναι απαραίτητες για την ανάπτυξη πυρηνικών όπλων, Ωστόσο, η χρησιμότητά του για άλλες χρήσεις έγινε σύντομα εμφανής.
Όταν ξεκίνησε η κατασκευή το 1943, ήταν απαραίτητο να γνωρίζουμε πώς να το προγραμματίσουμε. Για αυτό προσλήφθηκαν έξι γυναίκες: Betty Holberton, Jean Jennings Bartik, Kay McNulty, Marlyn Wescoff Meltzer, Ruth Lichterman και Frances Bilas Spence. Όλοι δούλευαν ως “Υπολογιστές”
Γεωργία Αθανασοπούλου
Η Γεωργία Αθανασοπούλου είναι βιολόγος και υποψήφια διδάκτορας στις νευροεπιστήμες και τη βιοιατρική μηχανική. Το αντικείμενο έρευνας της επικεντρώνεται στη μοριακή και κυτταρική βιοτεχνολογία με εφαρμογή στις επιστήμες υγείας. Η Γεωργία ανήκει στο Marie Curie Doctoral network το οποίο είναι ένα διδακτορικό δίκτυο με στόχο την εκπαίδευση και στήριξη υποψήφιων διδακτόρων για την υλοποίηση διδακτορικών προγραμμάτων.
Λίνα Ντόκου
Η Δρ Λίνα Ντόκου είναι βιολόγος, και εργάζεται ως μεταδιδακτορική ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο Yale στον τομέα των πνευμονικών παθήσεων του καρδιαγγειακού τμήματος της Ιατρικής σχολής. Άρχισε την επιστημονική της καριέρα στο Τμήμα Βιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, όπου έλαβε το πτυχίο της με εξειδίκευση στη Μοριακή Βιολογία και Γενετική. Εκεί ολοκλήρωσς και το μεταπτυχιακό της για να συνεχίσει στο διδακτορικό στο Ινστιτούτο Max Planck στον τομέα της Πνευμονολογικής και Καρδιολογικής Έρευνας.
Έχει συνεργαστεί με δώδεκα εργαστήρια σε τέσσερις διαφορετικές χώρες και έχει συμμετάσχει σε διάφορα πανελλήνια και διεθνή επιστημονικά συνέδρια και συγγράμματα τα τελευταία δώδεκα χρόνια. Παράλληλα την ενδιαφέρει πολύ η επικοινωνία της έρευνας και η σωστή ανάδειξη του έργου των γυναικών στην επιστήμη αλλά και η ομαλή εργασία ως ομάδα μεταξύ επιστημόνων από διαφορετικούς κλάδους με σκοπό την βελτίωση της υγείας του ανθρώπου.
Νάνσυ Μακρή
Η Νάνσυ Μακρή είναι καθηγήτρια Χημείας και Φυσικής στο Πανεπιστήμιο του Ιλλινόις στην πόλη Ουρμπάνα-Σαμπέιν (Urbana–Champaign), όπου και είναι η κύρια ερευνήτρια στη δική της ερευνητική ομάδα. Η ομάδα αυτή ερευνά τη θεωρητική κατανόηση της κβαντικής δυναμικής συμπυκνωμένης φάσης. Μελετά τη θεωρητική κβαντική των πολυατομικών συστημάτων και έχει αναπτύξει μεθόδους για μακροχρόνιες προσομοιώσεις αναπόσπαστων αριθμητικών πορειών των κβαντικών ποσοτικμηχανικών συστημάτων.
Ήταν Νέος Συνεργάτης του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ για δύο χρόνια, από το 1989 έως το 1991. Άρχισε να εργάζεται στο Τμήμα Χημείας του Πανεπιστημίου Ιλλινόις στην Ουρμπάνα-Σαμπέιν το 1992. Το 1996 έγινε Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, και το 1999, Καθηγήτρια Χημείας και Φυσικής. Είναι η προεξέχουσα ερευνήτρια στην Ομάδα Έρευνας της, που μελετά τη θεωρητική κατανόηση της κβαντικής δυναμικής συμπυκνωμένης φάσης, και έχει συγγράψει πάνω από 100 επιστημονικά άρθρα. Ακόμη, είναι συνεργάτης στο Ινστιτούτο Επιστήμης και Τεχνολογίας Μπέκμαν. Εργάζεται στο πεδίο της θεωρητικής χημικής φυσικής. Έχει αναπτύξει νέες θεωρητικές προσεγγίσεις για την προσομοίωση τη δυναμικής των κβαντικών μηχανικών φαινομένων. Η Δρ. Μακρή ανέπτυξε νέες μεθόδους υπολογισμού με αριθμητική ακρίβεια ολοκληρωτικής πορείας για την προσομοίωση της δυναμικής των συστημάτων στα αρμονικά ποσοτικομηχανικά περιβάλλοντα
Η Μαίρη Τσίγκουείναι Αμερικανίδα φυσικός και μαθηματικός ελληνικής καταγωγής. Είναι περισσότερο γνωστή ως μία από τους πρώτους προγραμματιστές του υπολογιστή MANIAC I στο Εθνικό Εργαστήριο του Λος Άλαμος και για τη συνεργασία της με τον Ενρίκο Φέρμι, τον Τζον Πάστα και τον Στάνισλαβ Ουλάμ στη δημιουργία της θεωρίας του χάους και του επιστημονικού υπολογισμού.
Η Τσίγκου εντάχθηκε αρχικά στο τμήμα T1 του Εθνικού Εργαστηρίου του Λος Άλαμος ενώ, στη συνέχεια, μετακινήθηκε στο τμήμα T7, όπου και έγινε μία από τους πρώτους προγραμματιστές του υπολογιστή MANIAC I. Πέρα από την εργασία της πάνω στα όπλα, η ομάδα μελέτησε, επίσης, ζητήματα θεμελιώδους φυσικής. Ύστερα από την πρόταση του Φέρμι για την ανάλυση των προβλέψεων ενός στατιστικού μοντέλου για τα στερεά με αριθμητικό τρόπο, η Τσίγκου διατύπωσε έναν αλγόριθμο για την προσομοίωση της ισοκατανομής την ενέργειας σε ένα μοντέλο κρυστάλλου, ο οποίος εφαρμόστηκε στον MANIAC. Αυτή η ανάλυση έγινε περισσότερο γνωστή στην κοινότητα της υπολογιστικής φυσικής ως το πρόβλημα Φέρμι-Πάστα-Ουλάμ-Τσίγκου (FPUT) και, έκτοτε, έχουν αναγνωριστεί οι συνεισφορές της Τσίγκου. Το αποτέλεσμα ήταν σημαντικό για την ανάπτυξη της θεωρίας του χάους.
Ύστερα από τον θάνατο του Φέρμι, ο Τζέιμς Λ. Τακ και η Τσίγκου επανέλαβαν τα αρχικά αποτελέσματα του προβλήματος και παρείχαν ισχυρές ενδείξεις ότι το μη γραμμικό πρόβλημα FPUT μπορεί να είναι ολοκληρώσιμο.Η Τσίγκου συνέχισε την καριέρα της στο Λος Άλαμος, ενώ ήταν μία από τους πρώτους ειδικούς στη Fortran. Τη δεκαετία του 1980 εργάστηκε στο πρόγραμμα Πολέμου των Άστρων. Η ίδια πήρε σύνταξη το 1991.
Αρετή Μούρκα
H Δρ. Αρετή Μούρκα είναι πτυχιούχος διδακτορικού διπλώματος από το Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου του St. Andrews στο Ηνωμένο Βασίλειο (2013) και έλαβε τα πτυχία Bachelors (2007) και M.Sc. (2009) με διάκριση από το Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης στην Ελλάδα.
Πριν στελεχώσει το γραφείο του Δικτύου ΠΡΑΞΗ/ΙΤΕ στην Πάτρα από τον Ιανουάριο του 2022, εργαζόταν ως μεταδιδακτορική ερευνήτρια στους τομείς της 3D εκτύπωσης και της νανοτεχνολογίας, με εξειδίκευση στην επεξεργασία υλικών με λέιζερ. Έχει σημαντική προϋπηρεσία σε έρευνα, σχεδιασμό, και διαχείριση/ανάπτυξη αυτής καθώς και στην διδασκαλία. Έχει εργαστεί σε ακαδημαϊκά ιδρύματα: Πανεπιστήμιο Κρήτης, Ελληνικό Μεσογειακό Πανεπιστήμιο, University of St Andrews στην Σκωτία, University of Bordeaux στην Γαλλία, Karlsruhe Institute of Technology (KIT) στην Γερμανία και Texas A&M University στο Κατάρ; καθώς επίσης και ως επιστημονικός συνεργάτης στις εταιρείες Nanoscribe και Amplitude Systemes. Επίσης, έχει εμπειρία ως αξιολογητής και κριτής στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και λειτουργεί ως προσκεκλημένη συντάκτρια σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά. Η έρευνά της έχει δημοσιευτεί σε >15 δημοσιεύσεις σε επιστημονικά περιοδικά και πρακτικά συνεδρίων, που αντιστοιχούν σε >750 παραπομπές (h-index είναι 10) και έχει δώσει πάνω από 30 ομιλίες σε διεθνή συνέδρια.
Στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων της, ως σύμβουλος μεταφοράς τεχνολογίας, έχει εμπλακεί ενεργά στην υποστήριξη μικρομεσαίων επιχειρήσεων και ερευνητικών εργαστηρίων σε θέματα μεταφοράς τεχνολογίας, διαχείρισης καινοτομίας και αναζήτησης χρηματοδότησης για έργα έρευνας και ανάπτυξης. Μία από τις κύριες δραστηριότητες της αποτελούν η παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών σε ερευνητές αλλά και μικρομεσαίες επιχειρήσεις σε θέματα που καλύπτουν όλη την αλυσίδα της μεταφοράς τεχνολογίας, όπως πρόσβαση σε πηγές δημόσιας και ιδιωτικής χρηματοδότησης, διαχείριση πνευματικής ιδιοκτησίας, αξιοποίηση ερευνητικών αποτελεσμάτων, δημιουργία τεχνοβλαστών, αναγνώριση και αξιοποίηση καινοτομίας και άλλα.
Δέσποινα Μπίνου
Η Δέσποινα Μπίνου είναι βιολόγος και υποψήφια διδάκτορας στις νευροεπιστήμες. Ασχολείται με τους μοριακούς μηχανισμούς της πλαστικότητας του εγκεφάλου με έμφαση στα αστροκύτταρα.
Αρχοντούλα Γιαννακοπούλου
Η Αρχοντούλα Γιαννακοπούλου είναι υποψήφια διδάκτορας στο Τμήμα Βιολογικών Εφαρμογών και Τεχνολογιών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.
Σύντομα ολοκληρώνει τη διδακτορική της διατριβή με τίτλο «Ενζυμικά καταλυόμενες αλυσιδωτές αντιδράσεις με νανοβιοκαταλυτικά συστήματα» και στη συνέχεια θα συνεχίσει τις σπουδές της στον τομέα της Συνθετικής Βιολογίας, καθώς έχει ήδη γίνει δεκτή στο Princeton University, στο τμήμα Chemical and Biological Engineering.
Χέντι Λαμάρ
Η Χολιγουντιανή σταρ Χέντι Λαμάρ ήταν γνωστή ως η πιο όμορφη γυναίκα του κόσμου – η Χιονάτη και η Catwoman βασίστηκαν στην εμβληματική της παρουσία. Η αληθινή κληρονομιά της Χέντι, όμως, ήταν στον τομέα της τεχνολογίας, καθώς εφηύρε ένα κρυφό σύστημα επικοινωνίας για να βοηθήσει στον αγώνα ενάντια στους Ναζί. Η Χέντι Λαμάρ υπήρξε μια από τους εφευρέτες της πρώτης μορφής των μεθόδων διασποράς φάσματος που αποτέλεσε την βάση για τις σύγχρονες ασύρματες τηλεπικοινωνίες όπως το Wifi το GPS και το Bluetooth.
