Τι συμβαίνει στο μυαλό μας τη στιγμή που αλλάζουμε γνώμη;

Φανταστείτε ένα τηλεπαιχνίδι όπου ο παρουσιαστής ζητά από το διαγωνιζόμενο να επιλέξει τυχαία μία από τρεις επιλογές: Α, Β ή Γ.

Αφού ο διαγωνιζόμενος διαλέξει, για παράδειγμα, την επιλογή Β, ο παρουσιαστής αποκαλύπτει ότι μία από τις άλλες δύο επιλογές που μένουν (ας πούμε η Γ) δεν κερδίζει το έπαθλο του παιχνιδιού. Στο τελικό βήμα, ο διαγωνιζόμενος καλείται να αποφασίσει αν θα κρατήσει την αρχική του επιλογή, το Β, ή αν θα αλλάξει γνώμη και θα επιλέξει την άλλη επιλογή, το Α. Άραγε, ποια από τις δύο επιλογές θα του δώσει περισσότερες πιθανότητες να κερδίσει το έπαθλο;

Αυτό το σενάριο είναι μία από τις πιο αγαπημένες μαθηματικές σπαζοκεφαλιές και ονομάζεται το «πρόβλημα του Monty Hall» (Monty Hall problem). Είναι εμπνευσμένο από τον ομώνυμο Αμερικανό τηλεπαρουσιαστή, που παρουσίαζε την εκπομπή “Let’s Make A Deal” για την αμερικανική τηλεόραση.

Πρόκειται για έναν γρίφο με τον οποίο καταπιάνονται οι μαθηματικοί εδώ και δεκαετίες. Αλλά έχει πολλά να μας πει και για το πώς λειτουργεί ο ανθρώπινος εγκέφαλος.

Γιατί μερικοί άνθρωποι επιλέγουν να αλλάξουν γνώμη και άλλοι παραμένουν στην αρχική τους επιλογή; Εσείς τι θα κάνατε και τι μπορεί να αποκαλύψει η επιλογή σας για το νου σας;

Η επιλογή του πότε να αλλάξεις

Η επιστημονική έρευνα για τις μεταβολές στις επιλογές που κάνουμε βασίζεται την έννοια της μεταγνώσης («metacognition»). Η μεταγνώση προσπαθεί να εξηγήσει πότε και πώς συμβαίνουν αυτές οι μεταβολές. Εξετάζει τις ψυχολογικές και βιολογικές διεργασίες που μας δίνουν εικόνα για το πόσο καλά τα πάμε σε μια δραστηριότητα.

Υπό μία έννοια, μεταγνώση είναι αυτή η εσωτερική, ενστικτώδης φωνή που μας λέει ότι είτε βρισκόμαστε στον σωστό δρόμο είτε ότι πρέπει να στραφούμε σε άλλο μονοπάτι για να φτάσουμε το στόχο μας.

Κάποιος θα μπορούσε να πει ότι οι αλλαγές στη γνώμη μας δείχνουν τη χαμηλή μας αυτοπεποίθηση για την αρχική μας επιλογή. Ωστόσο, στη διεθνή βιβλιογραφία υπάρχουν πολλές μελέτες που δείχνουν ότι οι άνθρωποι αλλάζουμε άποψη λιγότερο συχνά απ’ ό,τι νομίζουμε. Κι όμως, όλοι λέμε συνέχεια ότι αισθανόμαστε αβεβαιότητα για τις επιλογές μας.

Απ’ την άλλη, όταν οι άνθρωποι όντως επιλέγουν να αλλάξουν γνώμη, αυτό συχνά τους ωφελεί. Αυτή η ικανότητα να αξιολογούμε με ακρίβεια πότε πρέπει να αλλάξουμε γνώμη αποκαλείται μεταγνωστική ευαισθησία (metacognitive sensitivity).

Έρευνες έχουν δείξει ότι οι άνθρωποι συχνά κάνουν καλύτερες επιλογές σχετικά με το αν πρέπει να διαλέξουν κάτι άλλο όταν βρίσκονται υπό χρονική πίεση.

Η βαθύτερη κατανόηση του πώς αποφασίζουμε αν πρέπει να αλλάξουμε γνώμη ίσως «ξεκλειδώσει» τρόπους για να εκπαιδεύουμε τον εγκεφαλό μας, ώστε να παίρνουμε καλύτερες αποφάσεις εν γένει.

Ο εγκέφαλός μας δείχνει πότε θα αλλάξουμε γνώμη

Ένα άλλο ενδιαφέρον ερώτημα είναι το πότε ακριβώς οι άνθρωποι αποφασίζουν να αλλάξουν γνώμη. Μια πιθανή απάντηση είναι το προφανές: Οι άνθρωποι αλλάζουν γνώμη αφού έχουν ήδη κάνει μία πρώτη επιλογή.

Θέλοντας να δώσουν απάντηση στο ερώτημα, μία ομάδα ερευνητών σχεδίασε ένα εργαστηριακό πείραμα. Σε αυτό, οι συμμετέχοντες καλούνταν να απαντήσουν σε ερωτήσεις με αφορμή κάποιες κινούμενες εικόνες σε μία οθόνη. Οι ερευνητές κατέγραψαν την εγκεφαλική δραστηριότητα των συμμετεχόντων πριν κάνουν την αρχική τους επιλογή. Και… μπίνγκο! Τα ευρήματά των ερευνητών τούς βοήθησαν να προβλέψουν πότε οι συμμετέχοντες θα άλλαζαν άποψη πολλά δευτερόλεπτα πριν αυτό συμβεί πράγματι.

Τα ευρήματα του πειράματος υποδηλώνουν ότι η εγκεφαλική δραστηριότητα που προμηνύει μεταβολές στις επιλογές μας θα μπορούσε να αξιοποιηθεί για να βελτιώσουμε την ορθότητα των αρχικών μας επιλογών, και άρα να μην χρειάζεται η μεταβολή της επιλογής μας εκ των υστέρων! Μια εκπαιδευτική διαδικασία βασισμένη σε αυτήν την εγκεφαλική δραστηριότητα ίσως βοηθήσει ανθρώπους σε κρίσιμα επαγγέλματα, όπως τα επαγγέλματα υγείας, να λαμβάνουν καλύτερες αποφάσεις.

Γιατί δεν αλλάζουμε γνώμη πιο συχνά;

Η έρευνα πάνω στη μεταγνώση έχει προσφέρει ισχυρές ενδείξεις ότι το να αλλάζουμε γνώμη τείνει να βελτιώνει τα αποτελέσματα των επιλογών μας. Γιατί, λοιπόν, οι άνθρωποι διστάζουν τόσο να αλλάξουν γνώμη;

Υπάρχουν τουλάχιστον δύο πιθανές εξηγήσεις. Πρώτον, η απόφαση να αλλάξουμε γνώμη έρχεται συνήθως ύστερα από μία πρόσθετη νοητική προσπάθεια να αναλύσουμε την ορθότητα της αρχικής επιλογής. Στις περισσότερες καθημερινές μας επιλογές, το να μπούμε σε όλη αυτήν τη διαδικασία είναι περιττός κόπος. Για παράδειγμα, το να αγοράσουμε μια άγνωστη μάρκα πορτοκαλάδας, που τελικά δεν μας αρέσει, δεν θα επηρεάσει και τόσο την ευημερία μας.

Ίσα-ίσα, έρευνες καταναλωτών έχουν αποδείξει ότι οι αγοραστές δηλώνουν μεγαλύτερη ικανοποίηση με τα προϊόντα όταν τους προσφέρονται λιγότερες επιλογές. Πρόκειται για ένα ψυχολογικό φαινόμενο γνωστό ως «το παράδοξο της επιλογής». Αυτό λέει ότι η ύπαρξη περισσότερων επιλογών –και, άρα, μεγαλύτερης δυνατότητας να αλλάξει κανείς γνώμη– απαιτεί και περισσότερη γνωστική προσπάθεια. Επίσης, όσο περισσότερες επιλογές έχει κάποιος, τόσες περισσότερες πιθανότητες έχει να πάρει λάθος απόφαση, και άρα τόσο περισσότερο αγχώνεται.

Δεύτερον, το να αλλάζουμε συχνά γνώμη ενδέχεται να μας κάνει απωθητικούς για τους άλλους. Ίσως θεωρηθούμε απρόβλεπτοι και αφερέγγυοι, και αυτό θα βλάψει τις διαπροσωπικές μας σκέψεις. Οπότε, προτιμάμε να μένουμε σταθεροί στις επιλογές μας, για να είμαστε κοινωνικά επιθυμητοί.

Το μέλλον της μεταγνώσης

Η μεταγνώση είναι ένας συναρπαστικός τομέας έρευνας, που αναπτύσσεται με γοργούς ρυθμούς.

Οι μελλοντικές ερευνητικές προσπάθειες θα μπορούσαν να επικεντρωθούν στον εντοπισμό συγκεκριμένων βιοδεικτών του εγκεφάλου που προμηνύουν ορθές μεταβολές στη γνώμη μας. Αν βρεθούν αξιόπιστοι και έγκυροι δείκτες, θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν ώστε οι άνθρωποι να γίνουν ειδικοί στο πότε πρέπει να αλλάζουν γνώμη, κατακτώντας έτσι επιτυχίες στην επαγγελματική και κοινωνικής τους ζωή.

Και μια συμβουλή για το τέλος: αν ποτέ βρεθείτε σε μια κατάσταση που θυμίζειτο πρόβλημα του Monty Hall, μη διστάσετε να αλλάξετε την αρχική σας επιλογή. Ο νόμος των πιθανοτήτων θα είναι με το μέρος σας.

Με πληροφορίες από theconversation.com