Επιβιώνοντας τον χειμώνα

Για πολλές γενιές, καθώς οι μέρες σκοτείνιαζαν και οι χιονοθύελλες κατέφθαναν, οι ιθαγενείς Anishinaabe προειδοποιούσαν για το Γουεντιγκο.

Η Robin Wall Kimmerer, μέλος της φυλής Citizen Potawatomi Nation, περιγράφει το Γουεντιγκο όπως το θυμάται από τις ιστορίες που άκουγε από τους προγόνους της, ως το τέρας του χειμώνα που στάζει πάγο και είναι άσπρο από το χιόνι. Ήταν ένας άνθρωπος που έγινε κανίβαλος. Η πείνα του ποτέ δεν ικανοποιείται και είναι κίνδυνος για όλους γύρω του. Σκέφτεται μόνο τον εαυτό του.

Τον χειμώνα, μια εποχή ανεπάρκειας, είναι ένας προειδοποιητικός μύθος για να θυμόμαστε το καλό της κοινότητας πέρα από τον εαυτό μας. Ο χειμώνας είναι γνωστός ως εποχή πείνας, μια επικίνδυνη εποχή, λέει, και οι άνθρωποι μετρούσαν την ηλικία τους όχι με βάση τα έτη τους αλλά βάση πόσους χειμώνες έχουν επιβιώσει – αυτός ο άνδρας έχει 70 χειμώνες, αυτή η γυναίκα 16. Ξεχειμώνιαζαν σε μικρές οικογενειακές ομάδες, όχι σε χωριά, για να κατανέμεται η ζήτηση της γης.

Αυτός ο χειμώνας, καθώς η πανδημία του κορωνοϊού έχει πλήξει την χώρα, είναι σαν να ξαναζούμε τους απροφύλακτους χειμώνες των προγόνων μας, λέει.

“Τον χειμώνα, βρισκόμαστε στην κόψη του ξυραφιού μεταξύ ζωής και θανάτου,” είπε η Dr. Kimmerer, διευθύντρια του Κέντρου για τους Ιθαγενείς και το Περιβάλλον (Center for Native Peoples and the Environment) στο Κολλέγιο SUNY Περιβαλλοντολογικής επιστήμης και Δασολογίας. “Ο χειμώνας είναι δάσκαλος της ευαλωτότητας.”

Αυτό το χρόνο σφοδρός χειμώνας κατέφθασε στην Αμερική. Το σκότος του κυριολεκτικό με τον ερχομό του ηλιοστάσιου την Δευτέρα, και μεταφορικό με τον καταστροφικό απολογισμό του Covid-19, καθώς κάθε μέρα ο αριθμός θανάτων των Αμερικάνων όλο και μεγαλώνει. Σε όλη τη χώρα, ο φόβος και το άγχος έχουν κυριεύσει τους ανθρώπους γι’ αυτό που είναι να έρθει.

Ο Dr. Robert R. Redfield, διευθυντής του Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης Ασθενειών, πρόσφατα προειδοποίησε ότι οι επόμενοι μήνες μπορεί να είναι και οι πιο δύσκολοι στην ιστορία της δημόσιας υγείας της χώρας. Περισσότεροι από 300.000 Αμερικάνους πέθαναν από Covid-19 και από τον Φεβρουάριο μπορεί να πεθάνουν άλλοι 150.000, αναφέρει. Σε όλη τη χώρα αρχίζουν να εκλείπουν κρεβάτια σε μονάδες εντατικής θεραπείας. Οικογένειες χωρίζονται στις διακοπές. Μέχρι το τέλος του έτους επιδόματα ανεργίας πρόκειται να λήξουν για 13 εκατομμύρια ανθρώπους.

Η αδιαμφισβήτητη σκληρότητα αυτού του χειμώνα μας υπενθυμίζει ότι για μεγάλο μέρος της ανθρώπινης ιστορίας , ειδικά σε ψυχρότερα κλίματα, ο χειμώνας ήταν μια εποχή που έπρεπε απλώς να επιζήσει κανείς. Ο χειμώνας είναι η πρωταρχική εποχή του θανάτου και της απώλειας και η εποχή του πένθους. Μας υπενθυμίζει ότι το σκοτάδι, και όχι μόνο το φως, είναι μέρος του ρυθμού που σημαίνει να είσαι άνθρωπος.

“Έχω περάσει κάποιες μεγάλες και τρομακτικές νύχτες περιμένοντας τον ήλιο να βγει. Υπήρξαν επίσης κάποιες μακριές και άγονες εποχές που φοβήθηκα ότι δεν θα ξαναφυτρώσει σιτάρι,” περιγράφει η Barbara Brown Taylor, συγγραφέας και Επίσκοπος ιερέας. “Το πιο δύσκολο πράγμα είναι να συνεχίσω να εμπιστεύομαι τον κύκλο και ότι θα αλλάξει κάπως η ισορροπία ξανά, ακόμα και όταν δεν μπορώ να φανταστώ πώς. Μέχρι στιγμής έχει γίνει.”

Για χιλιετίες, κατά τη διάρκεια αυτών των σκοτεινών μηνών, οι άνθρωποι έχουν στραφεί σε τελετές και ιστορίες για να θυμίζει ο ένας στον άλλον ότι υπάρχει ελπίδα και πιο βαθιές αλήθειες.

Σε όλο τον κόσμο, εορτασμοί του φωτός στιγματίζουν το σκοτάδι του χειμώνα σαν αστέρια. Ινδουϊστές, Ζαϊνιστές και Σιχ γιορτάζουν το Ντιβάλι, μια πενθήμερη γιορτή της νίκης του φωτός εναντίον του σκοταδιού. Στο χριστιανικό ημερολόγιο ο Δεκέμβριος είναι η εποχή της Άφιξης, ή της αναμονής της σωτηρίας με τη γέννηση του Ιησού. Από τα αρχαία χρόνια οι άνθρωποι οργάνωναν τελετές για να παριστάνουν το επιθυμητό αποτέλεσμα. Μία από τις παλιότερες πρακτικές αυτές είναι το άναμμα φωτιάς για το κάλεσμα του ήλιου.

Ακόμα και τώρα που ο χειμώνας καταφτάνει στο Βόρειο Ημισφαίριο, η καταστροφή είναι συνυφασμένη με την υπόσχεση ότι το σκοτάδι μπορεί να μην κρατήσει για πάντα. Την ημέρα που ο αριθμός των θανάτων στις Ηνωμένες Πολιτείες πέρασε τους 300.000 ήταν επίσης η μέρα που η χώρα άρχισε να εμβολιάζει τους εργαζόμενους υγείας.

“Για ‘μένα το σκοτάδι των ημερών είναι αληθινό όπως και το σκοτάδι της πανδημίας,” είπε ο Michael T. Osterholm, μέλος της ομάδας εργασίας για τον κορωνοϊό του εκλεγμένου προέδρου Joseph R. Biden και πρόεδρος του Κέντρου Έρευνας και Πολιτικής για τις Μολυσματικές Ασθένειες στο Πανεπιστήμιο της Μινεσότα.

“Πρέπει να βλέπουμε το φως στο τούνελ” δηλώνει ο Dr. Osterholm. “Θα υπάρξουν πιο φωτεινές μέρες στην πανδημία, όπως και στον κόσμο. Είναι κάπως ειρωνικό που θα γίνουν και τα δύο περίπου την ίδια στιγμή.”

Οι ιστορίες επιβίωσης από το σκοτάδι είναι από τις πιο διαχρονικές που έχει η ανθρωπότητα, και μας συνδέουν σε όλους τους πολιτισμούς και τις εποχές.

Η Ιρανική παράδοση των Γιάλντα ξεκίνησε περίπου 2,500 χρόνια πριν, βασισμένη στις Ζοροαστρικές πρακτικές της Αρχαίας Περσίας. Στο χειμερινό ηλιοστάσιο οι οικογένειες μαζεύονται για συμπόσιο και περιτριγυρίζονται από κεριά, τρώνε ρόδια και καρπούς, απαγγέλουν ποίηση, συνήθως του Πέρση ειδήμoνα Hafez, αναφέρει ο Omid Safi, καθηγητής Ιρανικών σπουδών στο Πανεπιστήμιο Duke ο οποίος γιορτάζει την νύχτα αυτή με την οικογένεια του.

“Είναι ένας ωραίος τρόπος για να βεβαιωθούμε ότι έχουμε ζήσει μεγάλες νύχτες και πρωτύτερα,” αναφέρει. “Είναι ακριβώς τη στιγμή που οι νύχτες είναι οι πιο μεγάλες και σκοτεινές που έχουμε κάνει στροφή 180 μοιρών.”

Μεσαιωνικά περσικά ρητά έλεγαν ότι αν κάποιος δεν μπορεί να παρέχει για μια γιορτή, είναι αρκετό να φέρει ένα λουλούδι.

“Ψάξτε και για την παραμικρή ομορφιά τριγύρω σας,” εξηγεί ο Dr. Safi. “Να επιστρέφουμε την προσοχή μας στα μικρά είναι κάτι που έχει μεγάλη απήχηση σήμερα, σε μια εποχή που φαίνεται ότι τα μεγα-συστήματα καταρρέουν.”

Στο αρχαίο Ισραήλ, το ζεστό και ξηρό καλοκαίρι ήταν μια πιο επικίνδυνη εποχή απ’ ότι ο χειμώνας, που έφερνε την αναγκαία βροχή, λέει ο Benjamin D. Sommer, καθηγητής καθηγητής της Βίβλου και αρχαίων Σημιτικών γλωσσών στο Εβραϊκό Θεολογικό Σεμινάριο. Ωστόσο περίπου στο ηλιοστάσιο, οι αρχαίοι Εβραίοι και oι Χαναανίτες πιθανόν να γιόρταζαν τελετές του φωτός σε όλο το Βόρειο Ημισφαίριο αναφέρει.

Η οκταήμερη γιορτή των φώτων Χανουκά φαίνεται πως προήλθε από τον εορτασμό της εξέγερσης των Μακκαβαίων τον 2ο αιώνα π. Χ., που απεκατέστησε την εβραϊκή λατρεία στο Ναό της Ιερουσαλήμ, με τους ραβίνους να δίνουν αργότερα έμφαση στα πνευματικά θέματα του φωτός και του σκότους. Στην ύστερη εβραϊκή μυστηριακή λογοτεχνία, οι συγγραφείς διερεύνησαν την ιδέα ότι το αρχέγονο φως της δημιουργίας επιστρέφει στους εορτασμούς του Χανουκά.

“Είναι μια γιορτή που εκφράζει ότι από ένα μικρό κομμάτι φωτός μέσα στο απόλυτο σκοτάδι, αποκτούμε την αυτοπεποίθηση ότι μπορούμε να έχουμε ακόμη περισσότερο φως κι ακόμη περισσότερο, εξου και η επτάφωτος λυχνία για τις οκτώ ημέρες εορτής,” αναφέρει ο Dr. Sommer.

Σύμφωνα με την Κινέζικη θεώρηση του χρόνου, το χειμερινό ηλιοστάσιο συμβολίζει το αποκορύφωμα της ενέργειας yin και των καταστροφικών δυνάμεων του φθινόπωρου και του χειμώνα, λέει ο Jonathan Pettit, επίκουρος καθηγητής Κινέζικων θρησκειών University of Hawaii at Manoa.

Κατά τον πρώιμο μεσαίωνα στην Κίνα, Ταοϊστές ιερείς μεσολαβούσαν στους θεούς, οι οποίοι συγκεντρωνόντουσαν στο χειμερινό τμήμα του ουρανού για να κρίνουν τις πράξεις των ανθρώπων.

“Το χειμερινό ηλιοστάσιο σηματοδοτεί τη στιγμή που οι γενεσιουργικές και δημιουργικές δυνάμεις του σύμπαντος μας αρχίζουν να επιστρέφουν και να αναπτύσσονται ξανά,” αναφέρει. “Είναι το άλλο άκρο της δυαδικής δύναμης του yin yang που ισορροπούν και ευθυγραμμίζονται μεταξύ τους σε κάθε κύκλο μεταξύ των εποχών.”

Η μεγάλη ειρωνεία του χειμώνα είναι ότι τη στιγμή που το σκοτάδι είναι πιο πυκνό καταφτάνει η στιγμή που θα επιστρέψει και το φως. Κάθε χρόνο το χειμερινό ηλιοστάσιο έρχεται με την υπόσχεση ότι η επόμενη μέρα θα είναι πιο φωτεινή.

“Τα αστέρια έχουν μια ξεχωριστή ομορφιά τον χειμώνα,” λέει ο Αδερφός Guy Consolmagno, διευθυντής του Παρατηρητηρίου του Βατικανού, το επίσημο αστρονομικό ινστιτούτο του Πάπα, το οποίο χρονολογείται από την Αναγέννηση ως μέρος της επιστημονικής παράδοσης της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. “Δυστυχώς οι πιο αίθριες νύχτες είναι και οι πιο κρύες, καθώς τα σύννεφα λειτουργούν σαν κουβέρτα που κρατάει τη ζέστη μέσα.”

Πολύ κόσμος λανθασμένα θεωρεί ότι το χειμώνα έχουμε περισσότερο κρύο γιατί η Γη βρίσκεται πιο μακριά από τον ήλιο, αλλά στην πραγματικότητα η τροχιά της Γης είναι πιο κοντά στον ήλιο τον Ιανουάριο, συνέχισε. Το τεχνητό φως έχει διακόψει την ανθρώπινη εμπειρία του πραγματικού σκοταδιού, υποκλέπτοντας την δυνατότητα να βλέπουμε καθαρά τον νυχτερινό ουρανό.

Ο Αδερφός Consolmagno συνεχίζει λέγοντας “Αποτελεί μια ενδιαφέρουσα μεταφυσική αλλά και αστρονομική αλήθεια, ότι μόνο όταν έχουμε καλό σκοτάδι μπορούμε να δούμε τα αχνά φώτα, είτε είναι αστέρια, ή μικρά σημάδια φωτός, τα χιλιάδες σημεία φωτός που μας δίνουν ελπίδα μέσα στο σκοτάδι.”

Σε μια χρονιά που η ζωή επέστρεψε στις βασικές αρχές, ο φυσικός κόσμος είναι αυτό που μας συνδέει. Οι εποχές είναι μια υπενθύμιση της κίνησης του κόσμου ακόμα και όταν η αίσθηση του χρόνου έχει διαστρεβλωθεί. Τα άνθη της άνοιξης έδωσαν ελπίδα μέσα στο πρώτο κύμα του Covid-19. Η θερμότητα του καλοκαιριού προκάλεσε αναταραχή και κοινωνική αφύπνιση. Τα χρώματα του φθινοπώρου φώτισαν τις ημέρες που μίκραιναν και τις πολιτικές αναταράξεις.

Τώρα ο χειμώνας είναι εδώ και σε ψυχρότερα κλίματα, είναι δύσκολο να βρεθούν σημάδια ζωής. Ο ήλιος εξαφανίζεται, τα δέντρα χάνουν τα φύλλα τους, τα ζώα πέφτουν σε χειμερία νάρκη. Αποκαλύπτει ότι οι άνθρωποι είναι όντα που χρειάζονται φαγητό και στέγη και κοινότητα και συνάμα αποκαλύπτεται η θνητότητα τους.

Τα φυτά έχουν διάφορες στρατηγικές επιβίωσης, όπως να κρύβονται κάτω από τη γη, ή να μαζεύουν ότι χρειάζονται για να επιβιώνουν σε μικρά βλαστάρια ή σπόρους, αλλά τα ζώα είναι ιδιαίτερα εκτεθειμένα, αναφέρει η οικολόγος φυτών Dr. Kimmerer.

“Εάν πεθάνουμε, πεθάναμε. Δεν έχουμε βλαστάρια ή σπόρους,” αναφέρει. “Υπάρχουν όμορφες εναλλακτικές μεταφορικά μιλώντας, του τι μπορεί να συμβαίνει όταν πεθαίνουμε. Εγώ θεωρώ ότι οι ιστορίες, η μνήμη και το πνεύμα εξακολουθούν να υπάρχουν.”

“Το πιο σημαντικό είναι να κρατάμε αυτή τη μικρή σπίθα ζωής, είτε είναι σε βλαστάρι , είτε σε σπόρο, αυτή είναι η δουλειά μας, να βαστάμε γερά στη ζωή, έτσι όταν η άνοιξη ξαναέρθει να μπορέσει να υπάρξει ανάπτυξη,” αναφέρει η ίδια. “Αυτό είναι κάτι που μου έμαθε ο Covid.”

“Στη φάρμα της στην αγροτική βορειοανατολική Τζώρτζια, η συγγραφέας και Επίσκοπος ιερέας Ms. Taylor στοίβαζε ξύλα για τη φωτιά του ηλιοστασίου. Ο χειμώνας είναι μια καλή εποχή για να καλύψουμε τον σωρό κομποστοποίησης ώστε τα σκουλήκια να ασχοληθούν με την μετατροπή της άχρηστης ύλης σε χώμα, και για να καλύψουμε μια στρώση του εδάφους με σαρκόχρουν τριφύλλι για να θραφεί ο κήπος όσο ξεκουράζεται. Η φάρμα μου δίδαξε τον επαναλαμβανόμενο κύκλο τους φωτός και του σκότους, αναφέρει η ίδια.

“Σταμάτησα να προσπαθώ να διαχειρίζομαι το σκοτάδι, και αφήνω το σκοτάδι να με διαχειριστεί,” είπε. “Τις περισσότερες φορές αυτό που θέλει να κάνει είναι να με κρατήσει για λίγο – να με κάνει να μειώσω ρυθμούς, να μην τρέχω, να με κρύψει για αρκετό καιρό μέχρι να θυμηθώ ότι το να είμαι στο σκοτάδι δεν σημαίνει ότι κάτι πάει στραβά μ’ εμένα. Σημαίνει ότι είμαι ζωντανή και αυτό είναι μέρος της συμφωνίας.”

Οι άνθρωποι σε όλο το Βόρειο Ημισφαίριο θα μοιραστούν την χειμερινή τελετή της φύσης για το σκοτάδι τη Δευτέρα, είτε αναγνωρίζουν το χειμερινό ηλιοστάσιο είτε όχι.

Σε 48 πολιτείες, η μεγαλύτερη νύχτα του χρόνου θα διαρκέσει 15 ώρες και 50 λεπτά στην Angle Inlet στη Μινεσότα, σύμφωνα με το Ναυτικό Αστεροσκοπείο των ΗΠΑ.

Στη Νέα Υόρκη είναι 14 ώρες και 45 λεπτά και στο Μαϊάμι 13 ώρες και 28 λεπτά.

Στην Κα Λαε στην Χαβάη, το νοτιότερο μέρος της χώρας, θα διαρκέσει ακριβώς 13 ώρες.

Η πιο μεγάλη νύχτα θα είναι εκατοντάδες μίλια βορειότερα στον Αρκτικό Κύκλο, στη βορειότερη άκρη της χώρας. Στο Ουτκιάγβικ στην Αλάσκα ο ήλιος δύει τον Νοέμβριο, και κρύβεται πέρα από τον ορίζοντα για να μην ανατείλει ξανά για 65 νύχτες. Ακόμα και εδώ, σε ένα από τα πιο απομακρυσμένα μέρη της γης, ο κορωνοϊός εξαπλώνεται.

Η οικογένεια του Roy Nageak Sr. ζει στην περιοχή εδώ και εκατοντάδες χρόνια. Το σκοτάδι του χειμώνα, αναφέρει ο ίδιος είναι ένα μέρος της ζωής που έχουμε αποδεχτεί. Κάθε χρόνο, το χειμώνα “οικογένειες μαζεύονται και λένε ιστορίες για το ποιοι είμαστε και από πού προήλθαμε,” και μοιράζονται “τη σοφία και τη γνώση που μάζεψαν για εκατοντάδες και χιλιάδες χρόνια στο σκοτάδι του χειμώνα.”

Ο Mr. Nageak θυμήθηκε μια ιστορία που η μητέρα του έλεγε για ένα χειμώνα πριν από έναν αιώνα το 1918. Ήταν μικρό παιδί, μπορεί 3 ή 5, και έμενε ανατολικά εκεί που είναι τώρα το Εθνικό Αρκτικό Καταφύγιο Άγριας Ζωής, όταν μαθεύτηκε ότι οι άνθρωποι πέθαιναν από μια παράξενη γρίπη.

Έτσι οι οικογένειες μεταφέρθηκαν στην ενδοχώρα, πάνω στα βουνά. Ο θείος του τους είπε για μια μεγάλη λίμνη που είχαν βρει, στην οποία ψάρευαν ότι ψάρι ήθελαν. Εκεί έμειναν, για όλο το χειμώνα, μέχρι που άκουσαν ότι ο κόσμος δεν πέθαινε πια.

“Ο κόσμος λέει ότι είναι μια κρύα και χιονώδης έρημος,” αναφέρει ο ίδιος. “Αλλά για εμάς είναι ένα καλό μέρος για να ζήσουμε.”

ΠΗΓΗ: New York Times