Έρχεται νέο κύμα ανατιμήσεων σε βασικά αγαθά το Σεπτέμβριο

Λέξεις: Παναγιώτης Γεωργιάδης* 

Νέες αυξήσεις έρχονται στα είδη πρώτης ανάγκης και επιβαρύνουν τον οικογενειακό προϋπολογισμό, σε μια περίοδο που εξακολουθούμε να «μετράμε τις πληγές» της πανδημίας του κορωνοιού. Ο πληθωρισμός σπάει το ένα ρεκόρ μετά το άλλο και κινείται ασυγκράτητος στο 12%, με αποτέλεσμα οι τιμές να ακολουθούν ξέφρενο ράλι.

Για παράδειγμα, το φρέσκο γάλα έχει ανατιμηθεί ήδη κατά σχεδόν 20%, το ψωμί του τοστ κατά 30%, ενώ τα μακαρόνια κατά 47%, και το αλεύρι, κατά 55%, γεγονός που αποδίδεται στον πόλεμο της Ουκρανίας.

Οι αυξήσεις ωστόσο δεν έχουν τελειωμό καθώς και οι προμηθευτές ανακοίνωσαν και νέες αυξήσεις έως και 20% σε δύο δόσεις, τον μήνα Αύγουστο και τον Σεπτέμβριο, σε 40 κατηγορίες ειδών πρώτης ανάγκης.

Από τον Αύγουστο, στον πρώτο γύρο των ανατιμήσεων, αυξήθηκαν οι τιμές στα εξής αγαθά:

* Τα προϊόντα τομάτας και η κέτσαπ 15%

* Οι φρέσκες σαλάτες 12%

* Τα χαρτικά 3% – 11%

* Τα παξιμάδια 10%

* Τα γιαούρτια 9%

* Τα δημητριακά 8%

Μικρότερες αλλά διόλου αμελητέες από 4 και έως και 6% εκτιμάται πως θα είναι οι αυξήσεις σε πολλά ακόμη βασικά προϊόντα για κάθε νοικοκυριό όπως τα αλλαντικά, ο καφές, οι φρυγανιές, το γάλα.

Τον Σεπτέμβριο σε δεύτερο γύρο ανατιμήσεων αναμένεται να αυξηθούν οι τιμές στα εξής αγαθά:

– Τα κρουασάν, τα τσουρέκια, οι μαρμελάδες και τα κέικ έως και 20%

– Τα κρασιά έως 14%

– Τα τυριά έως 12%

– Τα αλκοολούχα ποτά ως 10%

– Τα σαπούνια, το αλουμινόχαρτο, τα υγρά πιάτων και τα αποσμητικά έως 9%

– Τα ζυμαρικά, τα καθαριστικά, τα μαλακτικά ρούχων, οι χυμοί και οι οδοντόκρεμες έως 8%

– Οι ρυζογκοφρέτες 7%

– Το ρύζι, το τσάι και το βούτυρο 5%

Παράλληλα επειδή κατά την λαϊκή παροιμία “ο λύκος στην αναμπουμπούλα χαίρεται, πληθαίνουν στην αγορά οι αποκλίνουσες ή παραβατικές συμπεριφορές κάποιων επιτήδειων, όπως υπερβολικές ανατιμήσεις ή παράνομες συμπράξεις μεταξύ επιχειρήσεων και εφαρμογή πρακτικών εναρμόνισης τιμών “καρτέλ” εις βάρος των καταναλωτών και του δημοσίου συμφέροντος.

Ενδεικτικά, φέτος καταγράφηκαν τεράστιες αυξήσεις χωρίς προφανή λόγο σε κάποια προϊόντα, όπως είναι τα κεράσια (έφτασαν να πωλούνται στα σούπερ μάρκετ ακόμα και προς 24 ευρώ το κιλό!) από τα 2,5-4,5 ευρώ της αγοράς τους τον Ιούνιο του 2021, φέτος πωλήθηκαν κατά 33-60% ακριβότερα, από 3,99 έως 5,99 ευρώ το κιλό, και η σαρδέλα, που πέρυσι άγγιζε τα 3 ευρώ το κιλό και φέτος πωλείται προς 5 ευρώ, αύξηση που προσεγγίζει το 66%!

Επίσης παρατηρούνται και «καμουφλαρισμένες» αυξήσεις οι οποίες οδηγούν σε ανεπίτρεπτη παραπλάνηση του καταναλωτή, όπως για παράδειγμα στα καθαριστικά ή στα αναψυκτικά και σε άλλα προϊόντα συσκευασίας, όπου η τιμή παραμένει η ίδια αλλά μειώνεται η ποσότητα, χωρίς αυτό να γίνεται αντιληπτό από τον καταναλωτή.

Η χαρά των κερδοσκόπων

Στην χώρα μας τις μεγαλύτερες αυξήσεις στο πεδίο της ενέργειας σε ετήσια βάση σημείωσαν το φυσικό αέριο (122,6%), το ρεύμα (88,8%), το πετρέλαιο θέρμανσης (65,1%) και τα καύσιμα (40%).

Ειδικά για την βενζίνη αξίζει να αναφερθεί ότι η μέση τιμή της αμόλυβδης βενζίνης πανελλαδικά έχει ακριβύνει κατά 1 ολόκληρο ευρώ σε σχέση με πέρυσι. Η χρηματιστηριακή τιμή της αμόλυβδης για την περιοχή της Μεσογείου, κατέγραψε στις 03-06-2022, άνοδο στα 1.427,25 δολάρια δηλαδή στο υψηλότερο επίπεδο όλων των εποχών. Η άνοδος ξεπερνά το 40% καθιστώντας την βενζίνη στην Μεσόγειο και στην χώρα μας, ένα από τα πιο αποδοτικά για τους κερδοσκόπους επενδυτικά προϊόντα της τρέχουσας περιόδου. 

Γίνεται λόγος για κερδοσκόπους, γιατί αφενός μεν τα καύσιμα αποτελούν χρηματιστηριακό προϊόν που υπόκειται στους νόμους της αγοράς, αφετέρου γιατί εμπλέκονται επενδυτές traders, από την παραγωγή μέχρι τα διυλιστήρια και από τη διύλιση μέχρι την πώληση στην λιανική αγορά. 

Ειδικότερα, τα διυλιστήρια τιμολογούν με τον κινητό μέσο όρο των τελευταίων τεσσάρων ημερών αναφοράς του Platts, αλλά και τον κινητό μέσο όρο της ισοτιμίας του ευρώ με το δολάριο. Αλλά ακόμη και πριν φθάσει τα διυλιστήρια το στοκ πετρελαίου που υπάρχει στα τάνκερ διατίθενται προς πώληση σε τιμή, η οποία δεν είναι της ημέρας, αλλά είναι εκείνη η οποία έχει συζητηθεί ακόμη και πριν από τρεις εβδομάδες, κάτι που επιτρέπει στους επενδυτές να αγοράζουν και πωλούν, όπως γίνεται στο χρηματιστήριο με τις μετοχές.

Έτσι λοιπόν όπως οι καταναλωτές υποχρεώθηκαν να ενημερωθούν αρχικά για τη λειτουργία του χρηματιστηρίου φυσικού αερίου στο Άμστερνταμ για να κατανοήσουν γιατί εκτοξεύτηκε ο λογαριασμός του φυσικού αερίου τον χειμώνα, όπως υποχρεώθηκαν να μάθουν με οδυνηρό τρόπο για το γεγονός ότι η τιμή της ηλεκτρικής ενέργειας, καθορίζεται επίσης χρηματιστηριακά στο χρηματιστήριο ενέργειας, τώρα έρχεται η ώρα εξοικείωσης και με το διάγραμμα του PLATTS (Premium Unleaded gasoline), που είναι παράγωγο χρηματιστηριακό προϊόν και αφορά τα καύσιμα, από το οποίο εξαρτάται πόσο θα κοστίζει σε μας το γέμισμα του ρεζερβουάρ.

Σύμφωνα με τα ανωτέρω έχουμε την 3η ψηλότερη τιμή στην ευρωζώνη στην βενζίνη, λόγω αυξημένης τιμής στην βενζίνη της Μεσογείου. Εύλογη είναι η απορία γιατί η Κύπρος που επίσης ανήκει στη Μεσόγειο ή ακόμη και η Ιταλία και η Ισπανία και η Μάλτα πωλούν πολύ φθηνότερα την βενζίνη σε σχέση με την Ελλάδα. Η απάντηση είναι (τουλάχιστον για τις περισσότερες χώρες) οι φόροι. Η Ισπανία και Πορτογαλία έχουν υψηλότερες τιμές προ φόρων σε σχέση με την Ελλάδα, ενώ Ιταλία και Κύπρος λίγο χαμηλότερες. Η Μάλτα έχει τη φθηνότερη προ φόρων τιμή στην Ευρώπη. Όταν όμως μπουν οι φόροι (σ.σ φόρος 24% και ειδικός φόρος κατανάλωσης 0,70 λεπτά ανά λίτρο στην αμόλυβδη), τότε η τιμή της Ελλάδας εκτοξεύεται στο 3ο υψηλότερο σκαλί της Ευρώπης.

Σύμφωνα με πρόβλεψη της JP morgan η τιμή του αργού πετρελαίου μπρεντ μπορεί να φτάσει ακόμη και τα 150 – 170 δολάρια ανά βαρέλι. Σε περίπτωση που συμβεί αυτό το εφιαλτικό σενάριο με τα 150 δολάρια / βαρέλι η τιμή της βενζίνης στην Ελλάδα θα φτάσει τα 3,5 ευρώ/λίτρο, ενώ με τα 175 ευρώ δολάρια / βαρέλι, η τιμή θα φτάσει στα 4,80 ευρώ το λίτρο.

Αυξήσεις στο ηλεκτρικό ρεύμα

Οι δυσθεώρητες αυξήσεις στους λογαριασμούς ηλεκτρικού ρεύματος πέραν της παγκόσμιας ενεργειακής κρίσης, οφείλονται και στο δομικό πρόβλημα της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας στην χώρα μας. Ειδικότερα:

Η αναμόρφωση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, που είναι πλέον γνωστή ως target model, πρωτοψηφίστηκε με τον νόμο 4425 του 2016. Η ολοκλήρωση των βημάτων για τη λειτουργία της αγοράς υπήρξε ένα από τα 140 προαπαιτούμενα του τρίτου μνημονίου το 2017, ενώ με νόμο του 2018 δημιουργήθηκε το Ελληνικό Χρηματιστήριο Ενέργειας, το οποίο σήμερα διαχειρίζεται το μεγαλύτερο μέρος του target model που εγκαινιάστηκε επισήμως την 1η Νοεμβρίου του 2020.

Σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα, στο target model προβλέπονται τέσσερις αγορές χονδρικής, δηλαδή «χρηματιστήρια», στα οποία εκτελούνται συναλλαγές που αφορούν μεγάλες ποσότητες ηλεκτρικής ενέργειας. Τις ποσότητες αυτές τις πωλούν οι παραγωγοί ενέργειας στο σύστημα, το οποίο εν συνεχεία τις πωλεί στους παρόχους. Οι πάροχοι με τη σειρά τους, πωλούν την ενέργεια που έχουν αγοράσει από το σύστημα στη λιανική αγορά, δηλαδή στους καταναλωτές.

Οι τέσσερις αγορές του target model είναι:

• Η προημερήσια αγορά (Day-Ahead Market – DAM): Η αγορά στην οποία δημοπρατούνται οι προσφορές των μονάδων για τον ενεργειακό προγραμματισμό της επόμενης ημέρας.

• Η ενδοημερήσια αγορά (Intra-Day Market – IDM): Η αγορά στην οποία γίνονται συμπληρωματικές αγορές και πωλήσεις την ίδια μέρα.

• Η προθεσμιακή αγορά: Εδώ συνάπτονται συμβόλαια παροχής ηλεκτρικής ενέργειας σε προσυμφωνημένες τιμές.

• Η αγορά εξισορρόπησης: Εδώ οι παραγωγοί ενέργειας καταθέτουν προσφορές σε πραγματικό χρόνο, κατά τη διάρκεια μιας ημέρας, για πακέτα ενέργειας που μπορούν να διαθέσουν άμεσα, ώστε να καλυφθούν ελλείμματα ή απώλειες του συστήματος, δηλαδή ενεργειακές ανάγκες τις οποίες το σύστημα δεν μπορεί να καλύψει από την ενέργεια που διατέθηκε στην προημερήσια και την ενδοημερήσια αγορά.

Τις τρεις πρώτες αγορές τις διαχειρίζεται το Ελληνικό Χρηματιστήριο Ενέργειας, ενώ την αγορά εξισορρόπησης ο ΑΔΜΗΕ (Ανεξάρτητος Διαχειριστής Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας).

Το πρόβλημα της εξισορρόπησης

Από τον πρώτο μήνα λειτουργίας του, το target model άρχισε να αυξάνει τις τιμές στη χονδρική αγορά ηλεκτρισμού. Οι αυξήσεις όχι μόνο δεν πέρασαν απαρατήρητες αλλά διάφορα δημοσιεύματα (ενδεικτικά βλ. Καθημερινή και Newmoney.gr) εκείνη την περίοδο άφηναν υπόνοιες ότι οι κάτοχοι μονάδων παραγωγής ενέργειας από φυσικό αέριο εκμεταλλεύονταν την αγορά εξισορρόπησης για να αποσπάσουν υψηλότερα κέρδη.

Μια τέτοια πρακτική είναι εφικτή διότι η προημερήσια και ενδοημερήσια αγορά ενέργειας λειτουργούν με δημοπρασίες, που σημαίνει ότι οι παραγωγοί καλούνται να μειοδοτήσουν και το σύστημα επιλέγει τις φθηνότερες τιμές από κάθε μονάδα ηλεκτροπαραγωγής. Έτσι, αν μια μονάδα προσφέρει ρεύμα σε ακριβές τιμές, τότε αποκλείεται από τη δημοπρασία.

Αν όμως η μονάδα είναι μεγάλη και άρα αναγκαία για την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών της χώρας, όπως οι μονάδες φυσικού αερίου, τότε έχει εξαιρετικά μεγάλη πιθανότητα να χρειαστεί άμεσα να διαθέσει ενέργεια, παρότι έχει αποκλειστεί από τις αγορές, διότι χωρίς αυτήν το σύστημα δεν θα έχει επάρκεια. Μόνο που, επανερχόμενη, θα διαθέσει ενέργεια όχι πλέον μέσω της προημερήσιας και της ενδοημερήσιας αγοράς, αλλά μέσω της αγοράς εξισορρόπησης, που διορθώνει τα ελλείμματα του συστήματος.

Σε αντίθεση, όμως, με την προημερήσια και την ενδοημερήσια αγορά, όπου οι παραγωγοί χρειάζεται να προσφέρουν ανταγωνιστικές τιμές προκειμένου να συμπεριληφθούν στον ημερήσιο προγραμματισμό, ο κανονισμός της αγοράς εξισορρόπησης επιτρέπει να ζητήσουν τιμές μέχρι 4.240 ευρώ ανά MWh (μεγαβατώρα), έναντι του μεταβλητού κόστους των 50-100 ευρώ που κοστίζει η παραγωγή της.

Αν λοιπόν ένας παραγωγός, ο οποίος έχει τη δυνατότητα να προσφέρει ενέργεια εξισορρόπησης λόγω της μονάδας παραγωγής με φυσικό αέριο που διαθέτει, δώσει υψηλές τιμές στις δημοπρασίες για τον ημερήσιο προγραμματισμό, μπορεί βασίμως να περιμένει μεγάλα κέρδη όταν αναπόφευκτα θα κληθεί να αναπληρώσει την ενέργεια που λείπει από το σύστημα εκείνη την ημέρα στην αγορά εξισορρόπησης, σε μεγαλύτερες ή και πάρα πολύ μεγαλύτερες τιμές ανά MWh, απ’ αυτές που ζητούσε στην προημερήσια αγορά -μια ευκαιρία την οποία κάποιοι παραγωγοί φαίνεται ότι άδραξαν, καταθέτοντας προσφορές ως και 3.000 ευρώ, με αποτέλεσμα να ανεβαίνει η συνολική τιμή του ρεύματος.

Η περιπέτεια αυτή αποτυπώνεται στα δελτία της αγοράς εξισορρόπησης που εκδίδει σε εβδομαδιαία βάση ο ΑΔΜΗΕ, ο οποίος τη διαχειρίζεται. Εκεί αποτυπώνεται καθαρά η αυξητική τάση των αποζημιώσεων για ανοδική ενέργεια εξισορρόπησης: από 7.689.669 ευρώ την πρώτη εβδομάδα λειτουργίας (2/11-8/11/2020), φτάνει τα 14.707.319 ευρώ την εβδομάδα μεταξύ 23 και 29 Νοεμβρίου, προτού εκτιναχθεί στα 52.655.587(!) ευρώ την εβδομάδα μεταξύ 30 Νοεμβρίου και 6 Δεκεμβρίου του 2020. Σε αυτή την τελευταία εβδομάδα το κόστος της ενέργειας εξισορρόπησης δεκαπλασιάστηκε σε σχέση με τις τιμές που επικρατούσαν πριν το target model.

Ακριβή μου στέγη

Η εξεύρεση στέγης για όσους δεν έχουν την τύχη να έχουν ιδιόκτητη κατοικία έχει εξελιχθεί τον τελευταίο χρόνο σε ένα ακόμη εφιάλτη για εκατοντάδες χιλιάδες νοικοκυριά καθώς σύμφωνα με στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ έχουμε αυξήσεις 35,2% συνολικά στην Στέγαση, λόγω αύξησης κυρίως των τιμών σε: ενοίκια κατοικιών, ηλεκτρισμό, φυσικό αέριο, πετρέλαιο θέρμανσης, στερεά καύσιμα. 

Ταυτόχρονα, πρόσφατη έρευνα της ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ αναφέρει ότι τα τέσσερα από τα δέκα νοικοκυριά βρίσκονται σε στεγαστική κρίση, το 40% του πληθυσμού της χώρας μας, όταν ο μέσος όρος στην Ευρώπη είναι 9,2%, ενώ δεύτερη χώρα στην Ευρώπη είναι η Βουλγαρία με 17,4%. Το πρόβλημα θα ενταθεί τους επόμενους μήνες καθώς ο Αύγουστος και ο Φεβρουάριος, αποτελούν τους μήνες που πραγματοποιούνται οι περισσότερες μετακομίσεις, ανανεώσεις μισθωτηρίων συμβολαίων αλλά και έναρξη νέων. Το φετινό καλοκαίρι και κυρίως τον Αύγουστο, μεγάλο μέρος των μισθωτηρίων συμβολαίων που υπογράφηκαν προ τριετίας, το 2019, θα πρέπει να ανανεωθούν ή οι ενοικιαστές να προβούν σε αναζήτηση νέας κατοικίας προς μίσθωση. Ωστόσο οι ιδιοκτήτες για την ανανέωση ζητούν αυξήσεις που φθάνουν ακόμη και έως 25% επικαλούμενοι τον πληθωρισμό.

Τα νούμερα είναι αμείλικτα επιβεβαιώνοντας αυτό που βιώνουμε όλοι στην καθημερινότητα μας, ότι η ζωή μας έχει ακριβύνει σε όλα τα επίπεδα, χωρίς τίποτα να φαίνεται ικανό να ανακόψει αυτή την άνοδο. Το φαινόμενο της ακρίβειας άρχισε να γίνεται αισθητό την περίοδο πριν από το Πάσχα του 2020 και συνεχίστηκε έκτοτε με αμείωτους ρυθμούς ανατιμήσεων σε μία σειρά από είδη πρώτης ανάγκης, που σε συνδυασμό με την τεράστιες αύξηση στις τιμές των καυσίμων και της ενέργειας εκτροχίασαν τους οικογενειακούς προϋπολογισμούς. Οι συνέπειες της πανδημίας, η γενικότερη πολιτικοοικονομική αστάθεια στην παγκόσμια γεωπολιτική σκακιέρα, η παγκόσμια σύγκρουση σε όλα τα επίπεδα λόγω του πολέμου μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας που αποτελεί τον βασικό προμηθευτή φυσικού αερίου στην Ευρώπη έχουν εκτινάξει τις τιμές.

Προστασία των καταναλωτών

Μέσα σε όλο αυτό το ορυμαγδό της ακρίβειας, των ανατιμήσεων και των πρακτικών εναρμόνισης τιμών, ο καταναλωτής νιώθει ανυπεράσπιστος και ευάλωτος. Μόνο όπλο του, είναι η καταγγελία που μπορεί να υποβάλλει στην Επιτροπή Ανταγωνισμού (ΕΑ) που είναι αρμόδια για τις ανωτέρω παραβάσεις που εμπίπτουν στις διατάξεις του ν. 2251/1994 που κωδικοποιήθηκε με τον ν. 4512/2018 προστασίας καταναλωτών και του ν. 3959/2011 για την προστασία του ελεύθερου ανταγωνισμού, και η συλλογική αντίδραση μέσω των πιστοποιημένων και ανεξάρτητων Ενώσεων Καταναλωτών.

Η κυβέρνηση οφείλει να λάβει άμεσα μέτρα, όπως αφενός μεν να εντατικοποιήσει τις διαδικασίες ελέγχου της αγοράς και πάταξης φαινομένων αισχροκέρδειας, αφετέρου να λάβει μέτρα δημοσιονομικού χαρακτήρα ακόμη και εάν έχουν προσωρινό χαρακτήρα, όπως ενδεικτικά μείωσης για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα του ΦΠΑ σε βασικά είδη που απαρτίζουν το λεγόμενο «καλάθι της νοικοκυράς», στα καύσιμα και την ενέργεια.

Τι είναι το Νέο ΙΝΚΑ

Το Νέο Ινστιτούτο Καταναλωτών (Νέο ΙΝΚΑ) είναι ανεξάρτητος, μη κερδοσκοπικός, και μη κυβερνητικός οργανισμός. Συστάθηκε αρχικά το έτος 1979 και με την με αριθμό τροποποίησης 985/16-7-2020 απόφαση του Πρωτοδικείου Αθηνών, εδρεύει πλέον στην Θεσσαλονίκη στην οδό Ορφανίδου 1. Είναι Πιστοποιημένο στο Μητρώο Ενώσεων Καταναλωτών με την υπ΄ αριθμ. Ζ1-349/03-0309 (ΦΕΚ 524/Β/23-03-09) απόφαση του Υφυπουργού Ανάπτυξης με αύξοντα αριθμό 11/31.03.2009. Στα πλαίσια του καταναλωτικού κινήματος λειτουργεί αφιλοκερδώς ανεξάρτητα από βιομηχανικά, εμπορικά και πολιτικά συμφέροντα. Διοικείται από 5μελές διοικητικό συμβούλιο με Πρόεδρο τον Νικόλαο Μήττα.

* Ο Παναγιώτης Γεωργιάδης είναι δικηγόρος παρ΄ Αρείω Πάγω, μέλος του δ.σ. και υπεύθυνος δημοσίων σχέσεων του Ινστιτούτου Καταναλωτών Νέο ΙΝΚΑ