ΕΡΕΥΝΑ διαΝΕΟσις: Tι πιστεύουν οι Έλληνες το 2022

Τον βαθμό κατά τον οποίο έχουν αλλάξει οι απόψεις των Ελλήνων, «έπειτα από τρία μνημόνια, μία πανδημία και έναν πόλεμο στην Ευρώπη» όπως αναφέρουν οι ερευνητές, αποτυπώνει έρευνα του ινστιτούτου διαΝΕΟσις. Η έρευνα με γενικό τίτλο «Τι πιστεύουν οι Έλληνες», το πρώτο μέρος της οποίας παρουσιάστηκε στο Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών, διερευνά τις απόψεις των Ελλήνων σε πλήθος θεμάτων που ξεκινούν από την Ευρωπαϊκή Ένωση και φτάνουν ως το μεταναστευτικό και τη σεξουαλική παρενόχληση.

Πρόκειται για την έκτη σχετική έρευνα του ινστιτούτου από το 2015. Το πρώτο μέρος αυτού του έκτου «κύματος» την περίοδο 3-18 Φεβρουαρίου 2022 επί δείγματος 1.255 ατόμων. Καθώς έκτοτε μεσολάβησε η εισβολή του ρωσικού στρατού στην Ουκρανία και η έναρξη του πολέμου, πέντε από τις ερωτήσεις επαναλήφθηκαν την περίοδο 10-13 Μαρτίου 2022, για να καταγραφούν τυχόν αλλαγές στη στάση της κοινής γνώμης σε σχέση με το προηγούμενο διάστημα.

Η νέα έρευνα, που διεξήχθη από την εταιρεία ερευνών MARC, έγινε σε δύο μέρη σε αντιπροσωπευτικό δείγμα του γενικού πληθυσμού ηλικίας 17 και άνω, με τηλεφωνικές συνεντεύξεις και online panel. Το πρώτο μέρος, τα αποτελέσματα του οποίου παρουσιάζονται συνοπτικά παρακάτω, έτρεξε σε 1.255 άτομα την περίοδο 3-18 Φεβρουαρίου 2022. Αυτά τα αποτελέσματα της συμπληρωματικής έρευνας παρουσιάζονται επίσης σήμερα εδώ.

Όπως είναι αναμενόμενο, τα συναισθήματα που κυριαρχούν στην ελληνική κοινωνία είναι η «ανασφάλεια» (28,8%) και η απογοήτευση (28,5%). Το αίσθημα της «αισιοδοξίας» έχει υποχωρήσει πολύ (από 23,4% που το δήλωναν ως το κυρίαρχο συναίσθημα το 2019 στο 13,7% φέτος). Ο βαθμός αισιοδοξίας πάντως συνδέεται αισθητά με το εισόδημα. Για παράδειγμα, οι ερωτηθέντες που δηλώνουν ότι το μηνιαίο ατομικό τους εισόδημα είναι «πάνω από 3.000 ευρώ τον μήνα» δηλώνουν και το μεγαλύτερο ποσοστό αισιοδοξίας από όλους (27%) -η αισιοδοξία είναι και το συχνότερο συναίσθημα για αυτούς.

Σε άλλη ερώτηση, η μεγαλύτερη απειλή που αναγνωρίζουν οι Έλληνες για τη χώρα μας είναι το «δημογραφικό», με τις ελληνοτουρκικές σχέσεις και την οικονομική κατάσταση να ακολουθούν. Είναι ενδιαφέρον ότι το 2022, ένα 9% θεωρούν πρώτη απειλή «τη μετανάστευση», από 21,7% που πίστευαν το ίδιο το 2019. Μολονότι η πανδημία της Covid εξακολουθούσε να προκαλεί δεκάδες θανάτους καθημερινά την περίοδο που έγινε η έρευνα, μόνο το 2,2% επέλεγαν ως πρώτη απειλή για τη χώρα μας τις «ασθένειες-πανδημίες». Ποια ομάδα, δε, αντιμετωπίζει το δημογραφικό ως λιγότερο άμεσο κίνδυνο; Οι νέοι 17-24, που το κατατάσσουν ως κίνδυνο αντίστοιχο με την «τρομοκρατία», η οποία αποτελεί την πρώτη απειλή για το 3,4% του δείγματος.

Για τον πλανήτη γενικότερα, όμως, οι περισσότεροι Έλληνες θεωρούν πλέον σημαντικότερη απειλή τους «πολέμους και τις συγκρούσεις» (33,2%). Αυτό είναι ένα αποτέλεσμα που άλλαξε δραματικά μέσα σε λίγες εβδομάδες -ήταν μία από τις ερωτήσεις που επαναλάβαμε τον Μάρτιο του 2022, μετά την εισβολή του ρωσικού στρατού στην Ουκρανία. Τον Φεβρουάριο του 2022, μόνο 13,3% θεωρούσαν τους πολέμους τη μεγαλύτερη απειλή -η πλειοψηφία τότε (31,6%) θεωρούσαν σημαντικότερο κίνδυνο την κλιματική αλλαγή, με τις «οικονομικές ανισότητες και δυσκολίες» να ακολουθούν.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει και το ερώτημα σχετικά με τον χαρακτηρισμό «καλοί – κακοί». Συγκεκριμένα, οι ερευνητές ζήτησαν από τους πολίτες να πουν αν οκτώ λέξεις που χαρακτηρίζουν την εθνική ή θρησκευτική ταυτότητα ή κάποιο άλλο χαρακτηριστικό ενός ατόμου, αντιπροσωπεύουν κατά τη γνώμη τους κάτι «καλό» ή «κακό». Η πλειοψηφία επέλεξε ότι είναι «κακό» οι λέξεις «Τούρκοι» (60,3%), «μουσουλμάνοι» (47,9%), «Γερμανοί» (48,4%) και «μετανάστες» (42,8%). Περισσότερες «καλές» από ό,τι «κακές» αξιολογήσεις είχαν οι «Αμερικανοί» (49,3% τους θεωρούσαν «καλούς»), οι «Εβραίοι» (46,3%), οι «πρόσφυγες» (55,4%) και οι «Ρώσοι» (48,7%).

Στα δύο τελευταία είναι που παρατηρήθηκε μια αξιοσημείωτη αλλαγή μετά την έναρξη του πολέμου. Πριν από τον πόλεμο, στις αρχές του Φεβρουαρίου 2022, το ποσοστό των ερωτηθέντων που θεωρούσαν τους «πρόσφυγες» κάτι καλό ήταν 47,1% (και το 2019 ήταν μόνο 40,6%). Το ποσοστό που θεωρούσε «καλούς» τους Ρώσους τότε ήταν 58%. Είναι αξιοσημείωτο, δε, ότι κι αυτό το ποσοστό ήταν σημαντικά μειωμένο από το 77,4% που είχε καταγραφεί το 2016. Όπως προκύπτει, «για πρώτη φορά η θετική προδιάθεση απέναντι στους Αμερικανούς καταγράφεται, έστω και οριακά, υψηλότερη από τη θετική προδιάθεση απέναντι στους Ρώσους».

Αξιοσημείωτες είναι οι αλλαγές της αξιολόγησης την τελευταία διετία για μια σειρά από διεθνείς προσωπικότητες. Οι θετικές γνώμες για τον Εμανουέλ Μακρόν εκτοξεύτηκαν από το 48% στο 65,1% -και έτσι στην έρευνα του 2022 ο Γάλλος Πρόεδρος γίνεται η μόνη διεθνής προσωπικότητα που συγκεντρώνει περισσότερες θετικές από αρνητικές γνώμες. Η μεγαλύτερη αλλαγή, βεβαίως, εντοπίζεται στην εικόνα του Βλαντιμίρ Πούτιν. Τον Δεκέμβριο του 2019 το 41,3% των Ελλήνων είχαν θετική γνώμη για τον Πρόεδρο της Ρωσίας. Τον Μάρτιο του 2022 μόνο το 18,8% δηλώνει ότι έχει θετική γνώμη. Μόνο η Άγγελα Μέρκελ (70,2%) και ο Ταγίπ Ερντογάν (89,9%) συγκεντρώνουν μεγαλύτερα ποσοστά αρνητικών απόψεων από τον Πούτιν. Αξιοσημείωτο παραμένει, δε, το ότι περισσότεροι από τους μισούς Έλληνες δεν γνωρίζουν ή δεν έχουν σχηματίσει γνώμη για τον Πρόεδρο της Κίνας Σι Τζινπίνγκ.

Ένα άλλο ενδιαφέρον εύρημα που σχετίζεται με τις εξωτερικές απειλές αποτυπώνεται στην ερώτηση «ποιες από τις παρακάτω χώρες είναι οι καλύτεροι σύμμαχοι της Ελλάδας στα εξωτερικά της θέματα». Σήμερα, το 64,9% των Ελλήνων επέλεξαν τη Γαλλία. Επιπλέον, οι Έλληνες αξιολογούν ως «δεύτερες καλύτερες» συμμάχους της Ελλάδας -με πολύ μεγάλη διαφορά- τις ΗΠΑ και το Ισραήλ. Εδώ υπήρξε κι άλλη μια αλλαγή μετά την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία: το ποσοστό των Ελλήνων που επέλεγαν τη Ρωσία ως μία από τις δύο σημαντικότερες συμμάχους της Ελλάδας μειώθηκε στο μισό (από 15,2% σε 7,5%).

Κι ως προς τις απειλές που απασχολούσαν τους Έλληνες; Όπως πάντα, δηλώνουν ανήσυχοι για τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής στις ζωές τους – το 43,8% των Ελλήνων θεωρούν ότι η κλιματική αλλαγή «επηρεάζει αρνητικά τις ζωές τους σήμερα» και το 45,2% ότι «θα τις επηρεάσει αρνητικά στο μέλλον».

Ως προς την πανδημία, τον Φεβρουάριο του 2022 το 81,5% των ερωτηθέντων δήλωναν ότι έχουν κάνει έστω και μία δόση του εμβολίου κατά της Covid (στους ηλικίας άνω των 65 το ποσοστό ήταν 93,3%) ενώ λιγότερο από 10% δήλωναν ότι δεν πρόκειται να εμβολιαστούν.

Μία από τις σημαντικές αλλαγές επέφερε το κίνημα #metoo. Το 2022 το 87,8% των Ελλήνων θεωρούν ότι το πρόβλημα της σεξουαλικής παρενόχλησης είναι «πολύ» ή «αρκετά» εκτεταμένο -από 64,2% που πίστευαν το ίδιο το 2018. Η πλειοψηφία των ερωτηθέντων (59,1%) πιστεύουν ότι πάντα υπήρχαν περιστατικά βίας κατά των γυναικών, αλλά τώρα αναδεικνύονται περισσότερο στον δημόσιο διάλογο, ενώ πάνω από 1 στους 4 Έλληνες κι Ελληνίδες δηλώνουν ότι έχουν παρενοχληθεί σεξουαλικά. Από αυτούς, οι 42,2% δηλώνουν ότι έχουν παρενοχληθεί από φίλους/γνωστούς ή συναδέλφους, το 11% από συγγενείς, το 24,6% από προϊσταμένους και το 40,5% από αγνώστους.

Βεβαίως, το φαινόμενο που αφορά σχεδόν υπερτριπλάσιες γυναίκες από ό,τι άνδρες. Σχεδόν οι μισές Ελληνίδες δηλώνουν ότι έχουν παρενοχληθεί σεξουαλικά (43,4%) και το ίδιο δηλώνουν περίπου 1 στους 8 άνδρες (13,1%). Πλέον, το 2022 η πλειοψηφία των Ελλήνων πιστεύουν ότι πρέπει να επιτραπούν οι γάμοι μεταξύ ομόφυλων ζευγαριών (51,7% συμφωνούν «μάλλον» και «σίγουρα ναι»). Ταυτόχρονα έχει αυξηθεί πολύ το ποσοστό των Ελλήνων που συμφωνούν και με την τεκνοθεσία από ομόφυλα ζευγάρια -από 23,2% το 2019 το ποσοστό το 2022 φτάνει στο 38,9%. Η πλειοψηφία, δε (60,2%), πλέον συμφωνεί και με τη νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου (από 48,1% το 2019). Και σε αυτά τα αποτελέσματα η ηλικία, η μόρφωση και το εισόδημα είναι παράγοντες που επηρεάζουν τις απαντήσεις. Δύο στους 3 Έλληνες φοιτητές συμφωνούν με τον γάμο ομοφυλοφίλων. Σχεδόν 6 στους 10 συμφωνούν και με την τεκνοθεσία.

Το 2022 η πλειοψηφία των Ελλήνων εξακολουθούν να πιστεύουν ότι τα παιδιά των νόμιμων μεταναστών που γεννιούνται στην Ελλάδα πρέπει να λαμβάνουν την ελληνική υπηκοότητα (59,1%), ένα ποσοστό πάντως που έχει μειωθεί από το 75,2% του 2015. Και εδώ οι πολύ νέοι, οι φοιτητές, οι προερχόμενοι από τον χώρο της Αριστεράς και τα ανώτερα οικονομικά στρώματα έχουν μεγαλύτερα ποσοστά -μόνο όσοι αυτοπροσδιορίζονται ως δεξιοί/ακροδεξιοί διαφωνούν.

Στην κοινωνία του 2022, εξάλλου, σχεδόν όλοι οι Έλληνες (90,7%) πιστεύουν ότι «οι ποινές για πολύ σοβαρά εγκλήματα ή για εγκλήματα που αφήνουν σοβαρές και μόνιμες βλάβες» πρέπει να αυστηροποιηθούν. Οι μισοί Έλληνες (51%), δε, εξακολουθούν να θεωρούν ότι η θανατική ποινή θα πρέπει να επανέλθει για ορισμένα εγκλήματα.

Μετά από ένα από ό,τι αποδείχτηκε πρόσκαιρο διάλειμμα -μέσα στην κορύφωση της κρίσης το 2016-, η αποτίμηση της συμμετοχής της Ελλάδας στην ΕΕ επανήλθε στα διαχρονικά της επίπεδα: Δυο στους 3 Έλληνες πιστεύουν ότι η αποτίμηση είναι θετική ή μάλλον θετική (64%) και μόνο 1 στους 3 διαφωνεί (34%). Η αποτίμηση της συμμετοχής της χώρας μας στην ευρωζώνη παραμένει επίσης θετική για την πλειοψηφία των πολιτών (60,1% έναντι 37,1%), και ακόμα περισσότεροι (74,6%) πιστεύουν ότι πρέπει να παραμείνουμε στη ζώνη του ευρώ, ενώ μόνο 28,3% πιστεύουν ότι «η χώρα μας θα πρέπει να αποχωρήσει από την ΕΕ».

Όσον αφορά το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δε, οι πολίτες βλέπουν την εξέλιξή της με πολύ μεγαλύτερη αισιοδοξία από ό,τι την έβλεπαν το 2016. Τότε μόνο 1 στους 5 θεωρούσε ότι η ΕΕ θα γίνει «πιο ενωμένη ομοσπονδία κρατών» ή, έστω, θα συνεχίσει ως έχει. Σήμερα το 46,1% πιστεύουν ένα από αυτά τα δύο ενδεχόμενα.

Γενικά, αυτά τα ευρήματα δείχνουν ότι μετά από την κορύφωση της κρίσης των μνημονίων στα μέσα της προηγούμενης δεκαετίας η εικόνα της ΕΕ επανήλθε στα επίπεδα αποδοχής που είχε πριν από την κρίση. Οι περισσότεροι, δε, Έλληνες σε συντριπτικά ποσοστά πιστεύουν πως η ΕΕ θα έπρεπε να αναλάβει περισσότερες αρμοδιότητες σε τομείς όπως η Υγεία, η Άμυνα, η Εξωτερική Πολιτική και η Παιδεία.

Επίσης οι Έλληνες θα ήθελαν να είχαν κατά μέσο όρο 2 με 3 παιδιά (2,6), ενώ στο ερώτημα «πόσο κοντά στη θρησκεία» αισθάνονται, σε μια κλίμακα από 1 έως 10, ο μέσος όρος που προέκυψε από τις βαθμολογίες των πολιτών το 2022 ήταν 6,25. Το 2019, ωστόσο, ο μέσος όρος ήταν στο 6,4. Το 2018 ήταν στο 6,6. Και εδώ η ηλικία είναι καθοριστικός παράγοντας, με τους νέους να δηλώνουν σε πολύ μικρότερα ποσοστά «κοντά στη θρησκεία» από ό,τι οι μεγαλύτεροι.

Πάντως, στην ερώτηση «όταν η επιστήμη και η θρησκεία συγκρούονται, ποιος πιστεύετε ότι έχει δίκιο» μόνο 10% απαντούν «η θρησκεία». Ιδεολογικά, όπως ίσχυε και τα τελευταία χρόνια, ο χαρακτηρισμός που πιστεύουν οι περισσότεροι Έλληνες ότι τους ταιριάζει είναι ο «φιλελευθερισμός» (18,9%). Μια αλλαγή σε αυτό το θέμα έχει προκύψει στον δεύτερο δημοφιλέστερο χαρακτηρισμό: η «σοσιαλδημοκρατία» έχει υποχωρήσει στην τρίτη θέση πλέον (14,1%) με τη θέση της να έχει καταλάβει το «κανένα από αυτά» (17%). Στους νέους ηλικίας 17-39, το «κανένα από αυτά» είναι η πρώτη επιλογή.

Και πού τοποθετούν τον εαυτό τους οι Έλληνες στην ιδεολογική κλίμακα; Οι περισσότεροι (20,8%) απαντούν πως δεν τους ταιριάζει ο άξονας. Το 20,6% απαντά το κέντρο, το 14% η Κεντροαριστερά, το 13,9% η Κεντροδεξιά, ενώ για την Αριστερά και τη Δεξιά τα ποσοστά είναι 10,8% και 9,8% αντιστοίχως.

Τα αποτελέσματα του δεύτερου μέρους θα δημοσιευτούν στις 17 Απριλίου του 2022.

Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ