Φαγητό: Παγκοσμίως πετάμε στα σκουπίδια το 30% των τροφίμων

Ο άνθρωπος είναι το πιο κακομαθημένο, εγωπαθές και κυνικό πλάσμα πάνω στον πλανήτη. Οι συνέπειες της αλόγιστης εκμετάλλευσης και σπατάλης πόρων και ενέργειας, ήδη είναι εμφανείς στον πλανήτη, με την κλιματική αλλαγή και τις μεγάλες περιβαλλοντικές καταστροφές, με τα έντονα καιρικά φαινόμενα, τη μόλυνση και την ερήμωση τεράστιων περιοχών.

Ωστόσο, αυτό που δείχνει με τον πιο εμφατικό τρόπο την ανθρώπινη απρονοησία, αν όχι ηλιθιότητα, είναι η καθημερινή σπατάλη και καταστροφή τροφίμων και ειδών διατροφής, που πλέον στην μεταβιομηχανική εποχή της ψηφιακής τεχνολογίας, ξεπερνά κάθε προηγούμενο.

Χθες ήταν η «Διεθνής Ημέρα Ενημέρωσης για την Απώλεια και τη Σπατάλη Φαγητού», (International Day of Awareness of Food Loss and Waste), η οποία καθιερώθηκε με απόφαση της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, τον Δεκέμβριο του 2019 και αποφασίστηκε να γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 29 Σεπτεμβρίου.

Τα στοιχεία για το μέγεθος του προβλήματος είναι συντριπτικά και δείχνουν ότι η ανθρωπότητα με αυτοκαταστροφικό τρόπο, συνεχίζει να μη μαθαίνει από τα λάθη της. Κάθε χρόνο δισεκατομμύρια τόνοι κατάλληλων προς βρώση και κατανάλωση τροφίμων, καταλήγουν στα σκουπίδια και στις χωματερές, κυρίως λόγω κακής διαχείρισης, επιπόλαιων και σπάταλων καταναλωτικών συνηθειών αλλά και κακού προγραμματισμού.

Την ίδια ώρα εκατομμύρια άνθρωποι, αλλά και ζώα, πάνω στον πλανήτη, εκλιπαρούν για ένα πιάτο φαγητό και σε πολλές χώρες, ακόμα και στην Ευρώπη, δημιουργείται επισιτιστική ανασφάλεια λόγω του πολέμου στην Ουκρανία, που αφαιρεί από την διεθνή αλυσίδα διανομής τροφίμων, εκατομμύρια τόνους σιτηρών και λιπασμάτων, αλλά και πολύτιμη ενέργεια, απαραίτητη για τη παραγωγή τροφίμων.

Η απώλεια και σπατάλη τροφίμων είναι από ηθικής άποψης μία ντροπή

Όπως έχει τονίσει ο Αντόνιο Γκουτέρες, γενικός γραμματέας του Οργανισμούς Ηνωμένων Εθνών: «η απώλεια και σπατάλη τροφίμων είναι από ηθικής άποψης μία ντροπή. Σε ένα κόσμο που έχει αρκετό φαγητό για να ταΐσει όλους τους ανθρώπους παντού, 690 εκατομμύρια άνθρωποι συνεχίζουν να πεινούν και 3 δισεκατομμύρια δεν διαθέτουν χρήματα για υγιεινή διατροφή».

Σύμφωνα με στοιχεία διεθνών οργανισμών όπως ο ΟΗΕ και η Διεθνής Οργάνωση Τροφίμων και Γεωργίας, αναγνωρισμένων περιβαλλοντικών οργανώσεων όπως η Greenpeace και η WWF, αλλά και ερευνητικών πανεπιστημιακών ιδρυμάτων, το μέγεθος του φαινομένου σε αριθμούς είναι συγκλονιστικό:

• Το 1/3 της τροφής παγκοσμίως χάνεται μετά τη συγκομιδή και 1 στα 3 τρόφιμα πετιέται. Υπολογίζεται ότι 1,3 δισεκατομμύρια τόνοι τροφής χάνεται κάθε χρόνο.

• Μόνο το 1/4 αυτής της ποσότητας θα αρκούσε, ώστε τα 870 εκατομμύρια υποσιτισμένοι συνάνθρωποί μας να μην πεινάνε πια.

• Η παχυσαρκία έχει γίνει παγκόσμια μάστιγα αφού αφορά 1,7 δισ. ανθρώπους, αλλά ταυτόχρονα περίπου 870 εκατ. άνθρωποι υποσιτίζονται και 9 εκατ. παιδιά πεθαίνουν από πείνα κάθε χρόνο τη στιγμή που η παραγωγή τροφής αρκεί για να ταΐσει ολόκληρο το πληθυσμό της γης.

• Το 30% των παραγόμενων φρούτων και λαχανικών απορρίπτεται λόγω εμφάνισης.

• Οι χώρες που μετρούν τη σπατάλη τροφίμων αντιπροσωπεύουν μόνο το 12% του παγκόσμιου πληθυσμού.

• Το 28% των αγροτικών περιοχών καλλιεργείται για την παραγωγή φαγητού που απλά σπαταλιέται.

• Έχει υπολογιστεί πως για την καλλιέργεια της τροφής που τελικά δε φτάνει ποτέ στο πιάτο μας, καταλαμβάνονται εκτάσεις οι οποίες αν ήταν χώρα, θα ήταν μεγαλύτερη από την Κίνα.

• Η ποσότητα νερού που απαιτείται μόνο για την παραγωγή των τροφίμων που τελικά δεν χρησιμοποιούντα, είναι περίπου ίση με την ποσότητα νερού που χρειάζονται όλα τα νοικοκυριά του κόσμου για έναν χρόνο!

• Περίπου στα 1 τρισεκατομμύρια δολάρια τον χρόνο ανέρχεται η αξία της σπατάλης τροφίμων παγκοσμίως.

• Η σπατάλη τροφίμων ευθύνεται για το 10% των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.

• Ένας τόνος οργανικών απορριμμάτων εκλύει περίπου 1 τόνο μεθάνιο στην ατμόσφαιρα, που να τονιστεί, είναι 25 φορές πιο επιβλαβές από το CO2.

• Η ετήσια σπατάλη τροφίμων στις ΗΠΑ είναι 40 εκατ. τόνοι τροφίμων, αρκετή για να μην πεινάσει κανένας από τους υποσιτιζόμενους ανθρώπους του κόσμου.

• Μέσω νέων τεχνολογιών το περισσευούμενο ψωμί των αρτοποιείων, ως και 20% της παραγωγής, μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως καύσιμη ύλη (έχει την ίδια απόδοση σχεδόν με το ξύλο. Π.χ έχει υπολογιστεί πως αν όλα τα αρτοποιεία της Γερμανίας χρησιμοποιούσαν αυτή την μέθοδο η παραγόμενη ενέργεια θα ήταν ίση με αυτήν ενός πυρηνικού εργοστασίου

Στην Ευρώπη και στην Ελλάδα τα δεδομένα αναφέρουν τα εξής:

• Ετησίως στην Ευρώπη 88 εκατομμύρια τόνοι φαγητού καταλήγουν στα σκουπίδια χωρίς σε αυτή την ποσότητα να συμπεριλαμβάνονται τα τρόφιμα που απορρίπτονται στην αγροτική παραγωγή και διαλογή.

• Τα νοικοκυριά της Ε.Ε. πετούν στα σκουπίδια τροφή αξίας 100 δισ. ευρώ, το αντίστοιχο περίπου του τζίρου της Nestle, της μεγαλύτερης εταιρείας τροφίμων του κόσμου.

• Κάθε άτομο στην Ε.Ε. πετάει στα σκουπίδια 173 κιλά τροφής ετησίως. Το 10% της απόρριψης σχετίζεται με την αναγραφόμενη ημερομηνία λήξης.

• Κάθε χρόνο στη χώρας μας, τα ελληνικά νοικοκυριά πετούν περίπου 1 εκατομμύριο τόνους τροφίμων. Εκτιμάται πως τα μισά θα μπορούσαν να είχαν καταναλωθεί με ασφάλεια.

• Μεσοσταθμικά, κάθε πολίτης στην Ελλάδα, πετά κάθε χρόνο 98,2 κιλά τροφίμων.

• Το 17% του Ελληνικού πληθυσμού δεν καταναλώνει τις επόμενες ημέρες το φαγητό που περίσσεψε.

• H μεγαλύτερη σπατάλη τροφίμων εντοπίζεται στο σπίτι όπου το ποσοστό ξεπερνά το 50% επί του συνόλου της σπατάλης σε όλα τα στάδια της εφοδιαστικής αλυσίδας.

• Μια μέση ελληνική οικογένεια πετά περισσότερες από 460 μερίδες φαγητό

• Η αξία της σπατάλης τροφίμων μιας μέσης ελληνικής οικογένειας ανέρχεται στα 1000€ ετησίως.

Το παράδειγμα της Κεντρικής Λαχαναγοράς Θεσσαλονίκης

Δυστυχώς, παρότι το πρόβλημα είναι τεράστιο, όπως δείχνουν και τα στοιχεία που παραθέτουμε, ο δημόσιος διάλογος για τυχόν λύσεις και παρεμβάσεις στη σωτηρία του φαγητού δεν προχωράει, ούτε εφαρμόζονται αποτελεσματικά μέτρα.

Αφενός υπάρχει η απροθυμία και η ατολμία των πολιτικών ηγεσιών να συγκρουστούν με την οικονομία της αγοράς και τα τεράστια κέρδη των πολυεθνικών που ελέγχουν την αλυσίδα παραγωγής και διανομής τροφίμων και αφετέρου είναι καίριας σημασίας ο αστείρευτος καταναλωτισμός της σύγχρονης κοινωνίας αλλά και η αδιαφορία και η άγνοια των πολιτών.

Ενδεικτικά να αναφέρουμε ότι στην Ελλάδα δεν υπάρχουν ακόμη στοιχεία για το μέγεθος της σπατάλης και την ποιοτική σύσταση των υπολειμμάτων τροφίμων και το Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων (ΕΣΔΑ), δεν περιλαμβάνει καμία σοβαρή δράση περιορισμού της σπατάλης.

Ωστόσο σε επίπεδο κοινωνίας, υπάρχουν εγχειρήματα που πραγματικά δείχνουν το δρόμο και λειτουργούν ως παράδειγμα. Ένα από αυτά, και ίσως το πιο σημαντικό και πρωτοποριακό στη χώρα μας, είναι η προσπάθεια που γίνεται στην Κεντρική Λαχαναγορά Θεσσαλονίκης, μέσα από την πρωτοβουλία «Κοινωνικό Πιάτο», (Social Plate).

Πρόκειται για ένα εγχείρημα διάσωσης και διανομής τροφίμων, που ξεκίνησε τον Μάρτιο του 2018, με εμπνευστές τον Δημήτρη Χαμπίδη, πρώην πρόεδρο, και τον Θεόδωρο Παπαδόπουλο, νυν προέδρο της Κεντρικής Λαχαναγοράς Θεσσαλονίκης, με στόχο να συλλέγει, να διαλέγει, να αποθηκεύει και τέλος να διανέμει για κοινωνική χρήση, ό,τι καθημερινά οι έμποροι της λαχαναγοράς θεωρούν ότι έχει αλλοιωθεί και δεν είναι κατάλληλο προς πώληση.

Όπως εξηγεί ο Θεόδωρος Παπαδόπουλος, πρόεδρος της Κεντρικής Λαχαναγοράς, τα εν λόγω τρόφιμα δεν είναι ακατάλληλα, ούτε έχουν σαπίσει.

«Το πρόβλημα το εντοπίσαμε όταν πολλοί έμποροι, συνήθως λόγω έλλειψης αποθηκευτικών χώρων, όταν παρατηρούσαν κάποια αλλοίωση σε κάποια σημεία σε παρτίδες οπωροκηπευτικών και φρούτων, πετούσαν όλη την κλούβα ή παρτίδα, διότι δεν είχαν χρόνο και χέρια να κάνουν τη διαλογή».

«Εμείς βρήκαμε τρόπο, μέσα από ένα πρόγραμμα του «Interreg”, για την «Ευρωπαϊκή Εδαφική Συνεργασία», να δημιουργήσουμε μία δομή, που παίρνει αυτά τα τρόφιμα, τα διαλέγει και κρατά τα χρήσιμα, και ακολούθως τα διανέμει σε κοινωνικές δομές αλληλεγγύης, όπως κοινωνικά παντοπωλεία, κοινωνικά ιδρύματα, ΜΚΟ, κοινωνικά συσσίτια, σύλλογοι πολυτέκνων ή κοινωνικές δομές της Εκκλησίας, το Χαμόγελο του Παιδιού κ.α.», αναφέρει και επισημαίνει ότι δεν γίνεται καμία διάκριση στη διανομή αυτών των τροφίμων.

Όπως υπογραμμίζει ο πρόεδρος της Κεντρικής Λαχαναγοράς Θεσσαλονίκης, «από το 2018 έχουμε παραλάβει από τους εμπόρους 1000 τόνους φρούτων και λαχανικών, από τα οποία τα 700.000 κιλά τα έχουμε διασώσει και διανείμει σε δομές κοινωνικής αλληλεγγύης».

«Καθημερινά, αναφέρει, στο site του Social Plate αναρτώνται οι ποσότητες και τα είδη φρούτων και λαχανικών που υπάρχουν προς διάθεση, και κάθε φορέας μπορεί να επικοινωνήσει και να ζητήσει ότι χρειάζεται χωρίς καμία χρέωση». «Πρόκειται για μία προσφορά των εμπόρων μας και εμείς απλά επωμιζόμαστε το κόστος της διαδικασίας. Δηλαδή είναι μία κοινωνική προσφορά αλληλεγγύης της Κεντρικής Αγοράς» σημειώνει.

Μάλιστα όπως αναφέρει, για την κοινωνική αυτή δράση έχει ενδιαφερθεί και το από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. «Μας έχουν καλέσει στις 26 και 27 Οκτωβρίου στις Βρυξέλλες για να μας βραβεύσουν και να παρουσιάσουμε τα αποτελέσματα αυτής της δράσης», αναφέρει και σημειώνει ότι «αυτό το εγχείρημα είναι μοναδικό στη χώρα» ενώ υπογραμμίζει πως «το να πετάμε τα τρόφιμα είναι σαν να πετάμε όλη την εργασία, την ενέργεια και τις πρώτες ύλες που έχουν απαιτηθεί για την παραγωγή αυτών των προϊόντων».

Στις λαϊκές αγορές μοιράζουν τα τρόφιμα που περισσεύουν

Αξιοσημείωτη πάντως είναι και η προσπάθεια που κάνουν και αρκετοί παραγωγοί και πωλητές των λαϊκών αγορών, οι οποίοι τα τρόφιμα που δεν έχουν κατορθώσει να διαθέσουν, αντί να τα πετάξουν στους κάδους, τα μοιράζουν σε διάφορες οργανώσεις ή στα συσσίτια της Εκκλησίας.

Όπως αναφέρει ο Κώστας Καρυπίδης, πρόεδρος του σωματείου Παραγωγών, Επαγγελματιών, Μικροπωλητών Λαϊκών Αγορών Θεσσαλονίκης «η Ομόνοια», «στο τέλος κάθε λαϊκής αγοράς, πολλοί συνάδελφοι ετοιμάζουν σε σακούλες διάφορα τρόφιμα που δεν μπορούν να συντηρηθούν και τα προσφέρουν σε φιλανθρωπικές οργανώσεις και συσσίτια».

«Μας παίρνουν τηλέφωνο ακόμα και από δήμους. Πέρα από φρούτα και λαχανικά δίνουμε και ψάρια, ιδίως το καλοκαίρι, διότι είναι ευαίσθητα υλικά. Κάνουμε και εμείς όσο μπορούμε το καθήκον μας να βοηθήσουμε τον αδύναμο» τονίζει και αναφέρει ότι περίπου το 20% -30% των τροφίμων αν δεν πουληθεί και δεν μοιραστεί, στο τέλος θα πεταχτεί.

Τι μπορεί να γίνει

Σύμφωνα με ειδικούς επιστήμονες, που μελετούν το φαινόμενο, η προσπάθεια να μειωθεί η σπατάλη φαγητού, πέρα από τις εισηγήσεις και προτάσεις για την αλλαγή του οικονομικού μοντέλου, με πιο ενεργό ρόλο στον κεντρικό σχεδιασμό,

άμεσα μπορούν να γίνουν βήματα, αρκεί να υπάρξει κινητοποίηση και συμμετοχή από άτομα, οργανισμούς, επιχειρήσεις και κυβερνήσεις σ’ όλο τον κόσμο.

Όπως αναφέρει ο ΟΗΕ- ΦΑΟ, «ο καθένας μπορεί να συνεισφέρει στον κοινό σκοπό, αντιμετωπίζοντας τις διατροφικές του ανάγκες πιο προσεκτικά (μπορεί να σταματήσει να αγοράζει άσκοπα τρόφιμα, να αποθηκεύει σωστά τα τρόφιμα, να εκμεταλλεύεται στο έπακρο τα υπολείμματα των τροφών κ.λπ.), αλλά απαιτούνται συντονισμένες ενέργειες από τις αρχές, επιχειρήσεις και οργανισμούς για την επιτυχή επίλυση του προβλήματος σε παγκόσμιο επίπεδο.

Συνοπτικά, η σπατάλη τροφίμων ως παγκόσμιο φαινόμενο διαχωρίζεται στους παρακάτω τομείς:

• Πρωτογενής τομέας
• Τομέας μεταποίησης
• Τομέας χονδρεμπορίου
• Τομέας εστίασης
• Νοικοκυριά

Στις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες, η απώλειες των τροφίμων εντοπίζεται κυρίως στην αγροτική παραγωγή. Για παράδειγμα, η Ινδία κάθε χρόνο χάνει περίπου 21 εκατ. τόνους σιτηρών διότι δεν διαθέτει κατάλληλες υποδομές διαχείρισης της παραγωγής, όταν είναι η χώρα με τους περισσότερους ανθρώπους στον κόσμο κάτω από το όριο της φτώχειας.

Όπως τονίζει στην Parallaxi, η Φανή Μαντζουρίδου καθηγήτρια στο Εργαστήριο Χημείας και Τεχνολογίας Τροφίμων, στο Τμήμα Χημείας του, Α.Π.Θ., «το πρόβλημα μεταξύ αναπτυγμένων χωρών και αναπτυσσόμενων είναι ότι στις αναπτυσσόμενες η απώλεια τροφίμων καταγράφεται κυρίως στην διαδικασία της παραγωγής λόγω κακών πρακτικών στο χωράφι και της κλιματικής αλλαγής ενώ στις αναπτυγμένες η απώλεια τροφίμων εντοπίζεται στην μεταποίηση και κυρίως στην κατανάλωση, λόγω κακού προγραμματισμού και συνηθειών βάσει των προτύπων στα ποιοτικά χαρακτηριστικά των τροφίμων».

Δεν είναι τυχαίο άλλωστε πως και στην Ελλάδα, η σπατάλη τροφίμων εστιάζεται κυρίως στα νοικοκυριά, όπου οι απώλειες και η σπατάλη τροφίμων υπολογίζεται στο 53%.

Οπότε είναι σημαντικό, οι προσπάθειες μείωσης της σπατάλης στις ανεπτυγμένες χώρες να επιδιώξουν την αλλαγή των καταναλωτικών συνηθειών, και το σωστό προγραμματισμό και συντήρηση των τροφίμων. Κάποια βήματα που μπορεί να κάνει ο καθένας είναι:

• Οργάνωση των αγορών με εβδομαδιαίο προγραμματισμό των γευμάτων

• Επιλέγουμε και τα «άσχημα» φρούτα και λαχανικά, που κακώς απορρίπτονται λόγω εμφάνισης, ενώ δεν στερούνται θρεπτικές ιδιότητες

• Σωστή ενημέρωση για τις ημερομηνίες στις συσκευασίες. Η ημερομηνία «ανάλωση έως» ενημερώνει για την ασφάλεια των τροφίμων ενώ η ημερομηνία «ανάλωση κατά προτίμηση πριν από» ενημερώνει για την ποιότητα των τροφίμων και αφορά τη γεύση και την υφή τους, αλλά όχι την ασφάλειά τους.

• Σωστή αποθήκευση των τροφίμων βάσει των οδηγιών στις ετικέτες των τροφίμων.

• Κατανάλωση των τροφίμων που έχουν περισσέψει από την προηγούμενη ημέρα ή προσφορά αυτών σε κάποιον που τα έχει ανάγκη.

• Χρήση της κομποστοποίησης για τη δημιουργία λιπάσματος από τα οργανικά σκουπίδια της κουζίνας