Γιατί η Ελλάδα είναι η χώρα των παχύσαρκων

Με αφορμή την πρόσφατη έρευνα που θέλει το 63% των Ελλήνων, ηλικίας άνω των 18 να είναι υπέρβαροι ή παχύσαρκοι και την χώρα μας να είναι πρώτη σε ποσοστά παιδικής παχυσαρκίας, αναζητήσατε έναν επιστημονικό λόγο ώστε να κατανοήσουμε τι ακριβώς έχει πάει λάθος.

Η επικοινωνία της Parallaxi με τον Μιχάλη Χουρδάκη, Αναπλ. Καθηγητή Βασικής Ιατρικής Διατροφολογίας – Υγιεινής και Διευθυντή Μεταπτυχιακού Προγράμματος «Εφαρμοσμένη Διατροφή και Προαγωγή Υγείας» δίνει πολλές εξηγήσεις και ρίχνει πραγματικό φως σε αυτά που, μάλλον γνωρίζαμε αλλά δε θέλαμε να παραδεχτούμε για τη διατροφή μας.

Άλλωστε, τα αποτελέσματα της έρευνας και οι διατροφικές μας «πρωτιές», δεν είναι κάτι καινούριο, σύμφωνα με τον κ. Χουρδάκη αλλά και ούτε ένα αποκλειστικά ελληνικό φαινόμενο, ώστε να αποκλείει τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες.

«Είναι δηλαδή κάτι που παρατηρείται σε όλες τις χώρες με παρόμοιο κοινωνικοοικονομικό επίπεδο, χωρίς αυτό να αποτελεί δικαιολογία για την Ελλάδα. Οι λόγοι οι οποίοι οδηγούν στα αυξημένα ποσοστά παχυσαρκίας και υπερβαρίας, είναι πολλοί και είναι και σχετιζόμενοι με την πανδημία αλλά και αποτέλεσμα της μειωμένης σωματικής δραστηριότητας στον πληθυσμό γενικώς, με την εύκολη λύση των φθηνών φαγητών που είναι και λιγότερο θρεπτικών. Αλλά πολύ βασικό κομμάτι σε αυτό, αποτελεί και το επίπεδο τις ενημέρωσης. Όλοι μπορεί να ξέρουμε τι κακό μπορεί να συμβεί με την παχυσαρκία αλλά δεν είμαστε όλοι που εφαρμόζουμε τις πρακτικές λύσεις.» αναφέρει ο κ. Χουρδάκης. 

ΠΑΙΔΙΚΗ ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑ

Η πρόσφατη μελέτη της διαΝΕΟσις αναφέρει πως τα παιδιά στην Ελλάδα εμφανίζουν τα μεγαλύτερα ποσοστά παχυσαρκίας στην Ευρώπη, κάτι που επίσης, όμως, δεν είναι καινούριο, αφού «Είναι πολλά τα χρόνια, πάνω από 10, που είμαστε πρώτοι στην παιδική παχυσαρκία. Είναι κρίμα, γιατί πλέον υπάρχουν οι συνθήκες και οι τρόποι να ενημερωθούν τα παιδιά. Από την άλλη, στα σχολεία το μάθημα της φυσικής αγωγής αρκετές φορές είτε δεν γίνεται, είτε δεν υπάρχουν οι χώροι για να γίνει σωστά. Τα παιδιά επίσης, είναι υπερφορτωμένα με εξωσχολικές μαθησιακές αρμοδιότητες, φροντιστήρια, ξένες γλώσσες. Τα τελευταία χρόνια, δυστυχώς, δεν υπάρχουν και οι χώροι. Εγώ θυμάμαι στα παιδικά μου χρόνια, κατεβαίναμε κάτω από το σπίτι για να παίξουμε. Αυτό, τώρα δεν γίνεται. Δυστυχώς το παιδί αντί να παίξει και να τρέξει, κάθεται πλέον μπροστά από ένα πληκτρολόγιο ή από ένα tablet. Επίσης, τα σχολεία στην Ελλάδα έχουν μικρές αυλές και βλέπεις εικόνες που στα διαλείμματα όλοι είναι με τα κινητά τους αντί να παίζουν. Εμείς στο σχολείο τρέχαμε ποιος θα προλάβει να φτάσει στην μπασκέτα και τώρα τα παιδιά τρέχουν να προλάβουν τη σκιά για να καθίσουν να ασχοληθούν με το κινητό ή να μην κάνουν τίποτα.»

«Σχετικά με την διατροφή των παιδιών δημιουργείται ένα θετικό ισοζύγιο ενέργειας. Αυτό είναι το κλειδί. Το ότι για να αυξήσει κάποιος τα κιλά του, πρέπει να παραλαμβάνει περισσότερες θερμίδες. Θετικό ισοζύγιο ενέργειας παχαίνουμε, αρνητικό ισοζύγιο ενέργειας αδυνατίζουμε.» αναφέρει ο κ. Χουρδάκης, συμπληρώνοντας πως «Με τον τρόπο που ζούμε, με λίγες δραστηριότητες, η διατροφή μας έχει αλλάξει, δηλαδή με πιο πολλές μικρές ποσότητες αλλά με περισσότερες θερμίδες. Αυτά όλα οδηγούν στην αυξημένη πιθανότητα για θετικό ισοζύγιο ενέργειας. Μακροχρόνια τα κιλά ανεβαίνουν. Πώς λύνεται αυτό; Με δύο τρόπους: μειώνετε την πρόσληψη, εκεί δηλαδή πάει το κομμάτι της διατροφικής αγωγής, της αγωγής υγείας, της ενημέρωσης στα σχολεία, της ενδεχομένως φορολόγησης των τροφίμων που είναι ανθυγιεινά, όπως γίνεται σε κάποιες χώρες που το κάνουν και όποια έχουν πολλή ζάχαρη η πάρα πολύ αλάτι, έχουν και μεγαλύτερο ΦΠΑ από αντίστοιχα άλλα. Ταυτόχρονα, ο δεύτερος τρόπος είναι να αυξήσεις τις καύσεις. Δηλαδή να βάλεις μία extra δραστηριότητα, να δημιουργήσεις χώρους ώστε τα παιδιά σε μία γειτονιά να μπορούν να βγούνε. Ακόμα, να γραφτούν σε συλλόγους, να γίνουν δηλαδή παραπάνω σύλλογοι και σωματεία. Αυτό είναι αρμοδιότητα της Πολιτείας. Πρέπει να σπάσει ο φαύλος κύκλος του παραλαμβάνω περισσότερα από αυτά που ξοδεύω. Αυτό είναι το μυστικό. Και δεν είναι καν μυστικό, η λύση είναι.»

ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑ ΚΑΙ ΒΡΕΦΙΚΟΣ ΘΗΛΑΣΜΟΣ

Ένας συσχετισμός που πολλοί αγνοούν και όμως, παίζει σημαντικό ρόλο στο βάρος ενός παιδιού τα επόμενα χρόνια της ζωής του, είναι αυτός του θηλασμού της μητέρας στο βρέφος. Για ποιο διάστημα όμως; Τι γίνεται λάθος σε αυτή την περίπτωση; Ο Μιχάλης Χουρδάκης, απαντά αναλυτικά:

«Το πρόβλημα είναι, και θα το δούμε και τα επόμενα χρόνια, ότι όσο πιο νωρίς κάποιος ξεκινήσει να έχει επιπλέον κιλά, τόσο πιο δύσκολο είναι να τα βγάλει και επιβαρύνει με αυτόν τον τρόπο τη υγεία του.

Υπάρχουν μελέτες από τουλάχιστον 20 με 25 χρόνια πίσω που δείχνουν πως το να είναι κάποιος στις υψηλές καμπύλες του βάρους για την ηλικία του στα δύο έτη, αυξάνεται σημαντικά και στα πέντε έτη. Όταν είναι υψηλά σε σχέση με την ηλικία του το βάρος για τα πέντε με έξι έτη, αυξάνεται και για τα 12 και ου το καθεξής. Από νωρίς πρέπει να γίνουν οι αλλαγές και ένα πολύ βασικό κομμάτι σε αυτό είναι η ενθάρρυνση του μητρικού θηλασμού. Δεν είναι μόνο αυτό βέβαια, αλλά είναι και αυτό. Δεν είναι ο μοναδικός παράγοντας, αλλά μελέτες δείξανε ότι τα παιδιά που θηλάζουν για έξι τουλάχιστον μήνες, ίσως και εννιά και δώδεκα, έχουν χαμηλότερο ρυθμό αύξησης βάρους, το οποίο οδηγεί και σε υγιεινότερο ρυθμό αύξησης βάρους και άρα παύει έτσι ο φαύλος κύκλος που ξεκινάει ένα παιδί με παραπάνω κιλά νωρίς.

Ο λόγος είναι ότι το βρεφικό γάλα έχει λιγότερη περιεκτικότητα σε πρωτεΐνη από αυτά του εμπορίου και αυτό δρα θετικά. Αυτό λοιπόν, δεν είναι κάτι καινούριο, είναι γνώση του 2000, δηλαδή θεωρείται παλιά. Σκεφτείτε ότι στην Ιατρική η γνώση κάθε 58 μέρες διπλασιάζεται. Άρα, όταν κάτι το ξέρουμε 20 χρόνια και δεν το εφαρμόζουμε ή δεν το εφαρμόζουμε όταν έπρεπε, αυτό γίνεται πρόβλημα. Θα μπορούσαν να υπάρχουν περισσότερες μέρες άδειας για τον θηλασμό, περισσότερα μέρη γι’ αυτό, μεγαλύτερη ενθάρρυνση να θηλάζει μία γυναίκα στον δρόμο. Υπάρχουν πάρα πολλοί τρόποι. Γνώσεις υπάρχουν, απλά δεν εφαρμόζονται.»

ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ

Στη συζήτηση μας, δε γινόταν να μη μιλήσουμε και για τον Μεσογειακό τρόπο διατροφής και τα οφέλη του, καθώς και για την περίπτωση που μπορεί να θεωρηθεί απειλή για το βάρος μας

«Η Μεσογειακή διατροφή σαφέστατα είναι υγιής διατροφή. Οτι έχει καλύτερα αποτελέσματα στα μεταβολικά, ότι σχετίζεται με μειωμένο επιπολασμό πολλών μορφών καρκίνου είναι αδιαμφισβήτητα. Από την άλλη, η Μεσογειακή διατροφή δεν οδηγεί σε χάσιμο βάρους αυτοτελώς. Έχει σχέση με αυτό που σας είπα νωρίτερα, το ισοζύγιο ενέργειας. Αν κάποιος τρώει πάρα πολύ υγιεινά, αλλά λαμβάνει περισσότερα από αυτά που χρειάζεται, θα παχύνει. Η Μεσογειακή διατροφή ή πιο σωστά το μεσογειακό μοντέλο ζωής ή διαβίωσης έχει στη βάση της πυραμίδας του πλέον την αυξημένη πρόληψη νερού και άλλους παράγοντες που σχετίζονται με μειωμένο στρες, δηλαδή έναν ευρύτερο παράγοντα ηρεμίας ή ακόμα και τον μεσημεριανό ύπνο που ήταν κομμάτι του παλιού προτύπου και δυστυχώς φθίνει.

Ξέρετε αυτοί που παλιότερα χρησιμοποιούσαν την μεσογειακή διατροφή στον αγροτικό πληθυσμό, δεν είχαν τρακτέρ, άρα είχαν καλή φυσική κατάσταση εκ των πραγμάτων. Τώρα, μπορεί να έχουμε αγροτικό πληθυσμό, όμως έχει αλλάξει το μοντέλο. Δηλαδή, ακόμα και στη Κρήτη, δε τρώει πια κάποιος από τον κήπο του, όσο έτρωγε πριν και υπάρχουν παντού τα εστιατόρια. Σκεφτείτε ότι η προτεινόμενη ποσότητα κόκκινου κρέατος μηνιαίως είναι περίπου στα 400 γραμμάρια. Συνήθως αυτή είναι η μερίδα κρέατος που τρώει σήμερα κάποιος τη φορά. Γι’ αυτό και παλαιότερα το κρέας ήτανε σε γάμους και βαφτίσια ή όταν το παιδί έπαιρνε πτυχίο. Γιατί ήταν κάτι που σπάνιζε. Δεν το ξέρανε, δεν το κάνανε κατ’ επιλογή αλλά από ανάγκη. Δεν είχανε. Κι όμως, αυτός ο τρόπος σίτισης, είχε οφέλη.»

Τελειώνοντας την συζήτηση και αφού αναλύουμε και τις συλλογικές του έρευνες με άλλους διακεκριμένους καθηγητές της Ελλάδας και του εξωτερικού, «Impact of the first COVID-19 lockdown on body weight: A combined systematic review and a meta-analysis» και «The impact of COVID-19 lockdown on snacking habits, fast-food and alcohol consumption: A systematic review of the evidence», ο κ. Χουρδάκης συνοψίζει όλα εκείνα που πρέπει να γίνουν για να αλλάξουμε τα ποσοστά, αλλά κυρίως τις διατροφικές μας (κακές) συνήθειες :

“Mια οδηγία είναι να δημιουργηθούν περισσότεροι χώροι και ευκαιρίες δραστηριότητας, με καλύτερη διατροφή σε ένα όμως μηδενικό ισοζύγιο ενέργειας, δηλαδή μια διατροφή πιο κοντά στο μεσογειακό μοντέλο αλλά και θερμίδες προσεγμένες. Να ξεκαθαρίσω ότι ακόμα και στα φασολάκια με το λάδι το δικό μας, αν η ποσότητα είναι παραπάνω για τους επόμενους πέντε μήνες, το παιδί ή ο ενήλικας θα παχύνει.»

* Ο Μιχάλης Κ. Χουρδάκης είναι Αναπλ. Καθηγητής Βασικής Ιατρικής Διατροφολογίας – Υγιεινής, Διευθυντής Μεταπτυχιακού Προγράμματος “Εφαρμοσμένη Διατροφή και Προαγωγή Υγείας”, Μέλος Συντακτικής Ομάδας WHO European Regional Obesity Report 2022, Γραμματέας Ελληνικής Εταιρείας Ιατρικής/Κλινικής Διατροφής & Μεταβολισμού (GrESPEN)