Διεθνής Ημέρα Τρανς Ορατότητας: Μία ανοιχτή ερώτηση προς τον Υπουργό Υγείας

Με αφορμή τη 31η Μαρτίου, τη Διεθνή Ημέρα Τρανς Ορατότητας, η Άννα Απέργη Κωνσταντινίδη, Ειδική Σύμβουλος/Εμπειρογνώμονας θεμάτων ΛΟΑΤΚΙ+, Ισότητας & Diversity, έστειλε ανοιχτή ερώτηση προς τον υπουργό Υγείας, σχετικά με την ισότιμη πρόσβαση των διεμφυλικών ατόμων στις υπηρεσίες υγείας, χωρίς διακρίσεις.

Ολόκληρη η ανοιχτή ερώτηση: 

Προς τον κ. Υπουργό Υγείας

Θέμα: «31 Μαρτίου, Διεθνής Ημέρα Τρανς Ορατότητας – Ισότιμη πρόσβαση των διεμφυλικών/τρανς προσώπων στις υπηρεσίες υγείας χωρίς διακρίσεις»

Η Διεθνής Ημέρα Τρανς Ορατότητας, τιμάται κάθε χρόνο στις 31 Μαρτίου σε πολλές χώρες και πόλεις σε όλο τον κόσμο και είναι αφιερωμένη στην ορατότητα αλλά και την ευαισθητοποίηση για τις διακρίσεις που αντιμετωπίζουν τα τρανς και φυλοδιαφορετικά πρόσωπα. Η ημέρα τιμάται από το 2009, ως μνήμη στους αγώνες της τρανς ακτιβίστριας Rachel Crandal  για την έλλειψη αναγνώρισης των τρανς ανθρώπων, αλλά και στον αντίποδα της άλλης Διεθνούς Ημέρας, που τιμάται κάθε χρόνο στις 20 Νοεμβρίου, της Διεθνούς Ημέρας Τρανς Μνήμης που τιμώνται τα τρανς πρόσωπα που δολοφονήθηκαν σε όλο τον κόσμο στον βωμό του παράλογου μίσους και της τρανσφοβίας, ως αναγκαιότητα να τιμηθούν οι ζωές, ο ενσώματος αγώνας και να ενδυναμωθεί η ορατότητα των τρανς ανθρώπων, γιατί οι ζωές των τρανς έχουν σημασία, όπως και κάθε ανθρώπου που αγωνίζεται για δικαιώματα και ελευθερίες.

Το δικαίωμα στην υγεία, ως θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα, είναι καθολικό, κατοχυρώνεται μέσα από το Σύνταγμα μας και εμπεριέχεται σε όλες τις διεθνείς συμφωνίες για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η ανάγκη καταπολέμησης των ανισοτήτων, των διακρίσεων, αλλά και των αποκλεισμών  στον τομέα της υγείας έχει επισημανθεί επανειλημμένα από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), ήδη από τον καταστατικό Χάρτη του (1948). όπου επισημαίνεται το δικαίωμα στην υγεία για όλους τους ανθρώπους χωρίς εξαιρέσεις. Επιπλέον, η Αρχή της ίσης μεταχείρισης (Ν.4443/2016), συμπεριλαμβάνει πλέον -μεταξύ άλλων-, και την ισότιμη πρόσβαση όλων των συνανθρώπων μας στις υγειονομικές υπηρεσίες ανεξάρτητα από χαρακτηριστικά όπως: το φύλο, την ηλικία, τη θρησκεία, την έκφραση, την ταυτότητα και τα χαρακτηριστικά φύλου και τον σεξουαλικό προσανατολισμό.

Σύμφωνα με τον ν. 4491/2017 (ΦΕΚ 152/Α/13-10-2017), που ψηφίστηκε στις 10 Οκτωβρίου 2017 από το Ελληνικό Κοινοβούλιο, κάθε τρανς πρόσωπο με πλήρη δικαιοπρακτική ικανότητα, έχει τη δυνατότητα να μεταβάλει την ληξιαρχική πράξη γέννησης και συνεπακόλουθα όλα τα έγγραφα, τίτλους κ.α., που συνδέονται με αυτό δίχως την προαπαίτηση οποιονδήποτε ιατρικών επεμβάσεων ή γνωματεύσεων. Λόγω αυτού, προκύπτουν ζητήματα που αφορούν την εφαρμογή του νόμου στον χώρο της υγειονομικής κάλυψης.

Α. Θέματα πρόσβασης σε υπηρεσίες υγείας και κοινωνικής ασφάλισης: Σύμφωνα με το Άρθρο 5 (Συνέπειες της διόρθωσης του καταχωρισμένου φύλου), παράγραφος 1, προκύπτει ότι αφενός μεν τα δικαιώματα του προσώπου δεν αλλάζουν, αφετέρου διατηρείται ο ίδιος Αριθμός Μητρώου Κοινωνικής Ασφάλισης (ΑΜΚΑ). Ωστόσο, γεννώνται εύλογα ερωτήματα που αφορούν την πρόσβαση του προσώπου σε δημόσιες και ιδιωτικές υπηρεσίες υγείας και κοινωνικής ασφάλισης χωρίς διακρίσεις που αφορούν το φύλο.

Πιο συγκεκριμένα με την διόρθωση του καταχωρισμένου φύλου στα έγγραφα ενός προσώπου γεννώνται ερωτήματα που αφορούν τόσο τον τομέα πρόληψης και διάγνωσης στο πρωτοβάθμιο και δευτεροβάθμιο σύστημα υγείας, σε περιπτώσεις εξετάσεων ή συνταγογράφησης που είναι, ας μου επιτραπεί ο όρος, «έμφυλες». Επί παραδείγματι, για ένα πρόσωπο που κατά τη γέννηση καταχωρίστηκε ως θήλυ και στη συνέχεια μετέβαλε τα στοιχεία του ως άρρεν, δηλαδή είναι διεμφυλικός / τρανς άντρας, ενδέχεται να παρουσιαστεί ανάγκη προληπτικών εξετάσεων, συνταγογράφησης, περίθαλψης για προβλήματα που θεωρούνται «γυναικολογικής φύσης». Αντιστοίχως, βέβαια, για ένα πρόσωπο που κατά τη γέννηση καταχωρίστηκε ως άρρεν και μετέβαλε την καταχώριση του φύλου ως θήλυ, δηλαδή πρόκειται για διεμφυλική/ τρανς γυναίκα ενδεχομένως να παρουσιαστεί ανάγκη προληπτικών εξετάσεων, συνταγογράφησης, περίθαλψης για προβλήματα υγείας που θεωρείται ότι αντιμετωπίζουν μόνον οι άντρες, επί παραδείγματι προστάτης ή άλλες ασθένειες που θεωρούνται «ανδρολογικές».

Είναι παραπάνω από προφανές ότι τα πρόσωπα αυτά πρέπει να τυγχάνουν πλήρους υγειονομικής φροντίδας, και μάλιστα χωρίς να υποστούν διάκριση για λόγους φύλου, ή να παραβιαστεί η ιδιωτικότητά τους.

Σύμφωνα με το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ισότητα των ΛΟΑΤΚΙ+, στο κεφάλαιο που αφορά τα θέματα υγείας, στη σελίδα 21 αναφέρει χαρακτηριστικά ότι: […]Για την επίλυση αυτών των ζητημάτων θα μπορούσε να εισαχθεί νομοθετική ρύθμιση που να διασφαλίζει ότι εάν ένα πρόσωπο μεταβάλει το φύλο και το κύριο όνομα, δε θα επηρεάζεται η πρόσβασή του στο σύστημα υγεία, και, αυτή θα γίνεται δίχως διακρίσεις και ισότιμα[…]

Η πλήρης πρόσβαση στο σύστημα υγείας δίχως διακρίσεις σε σχέση με το φύλο, αποτελεί επιταγή του δικαίου της Ε.Ε., ανεξαρτήτως των επί μέρους σημείων των εθνικών νομοθεσιών αναγνώρισης της ταυτότητας φύλου.

Σε αυτό, λοιπόν, είναι απαραίτητο να ανταποκριθεί το Εθνικό Σύστημα Υγείας όσον αφορά τις περιπτώσεις πρόληψης, εξετάσεων, συνταγογράφησης ή περίθαλψης σε διεμφυλικά / τρανς πρόσωπα σε περιπτώσεις «έμφυλων» εξετάσεων ή συνταγογράφησης στις οποίες τα διεμφυλικά πρόσωπα πρέπει να έχουν πλήρη πρόσβαση και δίχως διακρίσεις ή στιγματισμό.

Β. Ψυχιατρικοποίηση της ταυτότητας φύλου: Ένα από τα πλέον σημαντικά θέματα που αφορούν την κοινότητα των διεμφυλικών / τρανς προσώπων, είναι η έντονη ιατρικοποίηση / ψυχιατρικοποίηση των τρανς ταυτοτήτων που στιγματίζει τα άτομα αυτά.

Επ’ αυτού είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε ότι από τις 18 Ιουνίου 2018, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ), σε μία ιστορική του απόφαση, έδωσε στη δημοσιότητα τον νέο ταξινομητικό κατάλογο ICD-11, από τον οποίο αφαιρέθηκαν όλες οι διαγνώσεις που αφορούσαν τις διεμφυλικές ταυτότητες από το κεφάλαιο των ψυχικών διαταραχών. Πρόκειται για μία ιστορική στιγμή – σημείο καμπής για τη διεθνή κοινότητα των διεμφυλικών προσώπων που ανοίγει μία νέα εποχή σεβασμού των διεμφυλικών ανθρώπων.

Με την έκδοση του ταξινομητικού καταλόγου ICD-11 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας επιβεβαιώνει τις εισηγήσεις που είχαν γίνει από τις 22.8.2014, όταν είχε καταλήξει ενόψει της αναθεώρησης του ICD και της κυκλοφορίας της νέας έκδοσής του,  να αφαιρεθεί εντελώς η κατηγορία F64 (καθώς και η επόμενη F65 που αναφέρονται σε «διαταραχή ταυτότητας φύλου), ώστε οι τρανς άνθρωποι να μη στιγματίζονται και δίχως να θεωρείται η διεμφυλική κατάσταση ως ψυχική διαταραχή στην κατεύθυνση της αποψυχιατρικοποίησης της ταυτότητας φύλου.

Επομένως, όλες οι καταχωρίσεις που ψυχιατρικοποιούν τις ταυτότητες των διεμφυλικών/τρανς προσώπων (παλαιότερες καταχωρήσεις της ονομαζόμενης έως τότε «διαταραχής ταυτότητας φύλου»), σύμφωνα με την απόφαση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, θα πρέπει να αφαιρεθούν από όλους τους ταξινομητικούς καταλόγους των κρατών μελών των Ηνωμένων Εθνών, συμπεριλαμβανομένης και της χώρας μας.

Σε αυτήν, ακόμη, την κατεύθυνση θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας θέσεις ευρωπαϊκών οργανισμών, όπως αυτές έχουν εκφραστεί σε αποφάσεις τους. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με την Απόφαση 2048/2015 της Κοινοβουλευτικής Ολομέλειας του Συμβουλίου της Ευρώπης, τα κράτη μέλη καλούνται να τροποποιήσουν τις κατηγοριοποιήσεις νοσημάτων που χρησιμοποιούνται σε εθνικό επίπεδο και να υποστηρίξουν την μεταβολή των διεθνών κατηγοριοποιήσεων, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι τα τρανς άτομα, συμπεριλαμβανομένων των παιδιών, δεν κατηγοριοποιούνται ως διανοητικώς ασθενή, εξασφαλίζοντας και την πρόσβαση στις απαραίτητες ιατρικές θεραπείες χωρίς στιγματισμό.

Επιπλέον, σύμφωνα με τις συστάσεις του Πορίσματος της Εθνικής Στρατηγικής για την Ισότητα των ΛΟΑΤΚΙ+, στο κεφάλαιο που αφορά τα θέματα της υγείας αναφέρει χαρακτηριστικά ότι: […]Ακόμη, το ζήτημα της ιατρικοποίησης και ψυχιατρικοποίησης των ΛΟΑΤΚΙ+ είναι ιδιαίτερα οξυμένο στα διεμφυλικά άτομα. Θα πρέπει σε αυτό το σημείο να επισημάνουμε ότι ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) έχει αφαιρέσει τις διαγνώσεις που αφορούν τις διεμφυλικές ταυτότητες από το κεφάλαιο των ψυχικών διαταραχών. Όπως επισημαίνει και η Ελληνική Ψυχιατρική Εταιρεία: «Αξιόπιστες μελέτες διεθνώς, καθώς επίσης και οι ψυχολογικές δοκιμασίες, καταδεικνύουν πως η τρανς κατάσταση δεν συνιστά ψυχοπαθολογία, αλλά μια παραλλαγή της φυσιολογικής έκφρασης του φύλου». Για το εν λόγω ζήτημα έχει παρέμβει τόσο το Συμβούλιο της Ευρώπης όσο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο με ψήφισμα του που αναφέρεται στην εφαρμογή των συστάσεων των ευρωπαϊκών οργανισμών, ώστε η κατηγοριοποίηση νοσημάτων που χρησιμοποιείται σε εθνικό επίπεδο να τροποποιηθεί, ακολουθώντας τα πρότυπα που έχει ήδη προτείνει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας[…]

• Επειδή το δικαίωμα στην υγεία είναι θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα,

• Επειδή η ισότιμη πρόσβαση όλων των συμπολιτών μας στις υγειονομικές υπηρεσίες είναι ανεξάρτητη από χαρακτηριστικά όπως φύλο, έκφραση, ταυτότητα και χαρακτηριστικά φύλου και σεξουαλικό προσανατολισμό,

• Επειδή έχει διαπιστωθεί ότι η αναντιστοιχία ανάμεσα στο φύλο που αποδόθηκε κατά την γέννηση και στην ταυτότητα φύλου ενός ατόμου αποτελεί παράγοντα που δυσχεραίνει την πρόσβασή του σε υπηρεσίες υγείας,

• Επειδή, παρότι με τον ν. 4491/2017 επιλύθηκαν ζητήματα αναντιστοιχίας μεταξύ των εγγράφων ταυτοποίησης και της ταυτότητας φύλου, υπάρχουν ακόμα νομοθετήματα σε ισχύ που συνιστούν διάκριση λόγω ταυτότητας φύλου,

• Επειδή έχει διαπιστωθεί ότι απαιτούνται περαιτέρω θεσμικές παρεμβάσεις προκειμένου τα διεμφυλικά άτομα να έχουν ισότιμη και ευχερή πρόσβαση στο δημόσιο σύστημα υγείας,

Ερωτάται ο κ. Υπουργός:

1. Θα προβεί σε ενέργειες προκειμένου να ενσωματωθεί και στη χώρα μας οταξινομητικός κατάλογος ICD-11;
2. Προτίθεται να λάβει υπόψη του το Πόρισμα της Εθνικής Στρατηγικής για την Ισότητα των ΛΟΑΤΚΙ+,  ως προς την ισότιμη πρόσβαση των διεμφυλικών προσώπων στο χώρο της υγείας χωρίς διακρίσεις και να προβεί στις προτεινόμενες ενέργειες;
3. Θα προβεί σε θεσμικές παρεμβάσεις όπως αλλαγές στοΣύστημα Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης και στην έκδοση εγκυκλίων με στόχο την πλήρη πρόσβαση και ισότιμη μεταχείριση για τα διεμφυλικά/τρανς πρόσωπα στις υπηρεσίες υγείας;

Άννα Απέργη Κωνσταντινίδη

Ειδική Σύμβουλος/Εμπειρογνώμονας θεμάτων ΛΟΑΤΚΙ+, Ισότητας & Diversity