Ελλάδα 2025: Η φτώχεια αυξάνεται αντί να μειώνεται
Πού απέτυχε η Εθνική Στρατηγική για την καταπολέμησή της
Η φτώχεια δεν είναι μόνο ένας στατιστικός δείκτης. Είναι η καθημερινή ανασφάλεια που νιώθουν όσοι δεν έχουν να πληρώσουν το νοίκι, τους λογαριασμούς ή τις δόσεις του στεγαστικού δανείου. Είναι η επιδείνωση των προβλημάτων ψυχικής υγείας, που συνδέονται και με το οικονομικό άγχος. Είναι όψεις του κοινωνικού αποκλεισμού που μένουν εκτός των επίσημων μετρήσεων.
Η φετινή «Έκθεση για τη Φτώχεια στην Ελλάδα 2025», την οποία δημοσίευσε το Ελληνικό Δίκτυο για την Καταπολέμηση της Φτώχειας, επιχειρεί να φωτίσει κάποιες από αυτές τις αθέατες πλευρές. Αξιολογεί με επιστημονικά εργαλεία την πρόοδο της «Εθνικής Στρατηγικής για την Κοινωνική Ένταξη για τη Μείωση της Φτώχειας» (ΕΣΚΕ), την οποία υλοποιεί η κυβέρνηση, αφού ήταν απαραίτητος όρος στο ΕΣΠΑ 2021-27.
Η Έκθεση αναδεικνύει μεταξύ άλλων τα κενά της Εθνικής Στρατηγικής, τις νέες ανάγκες που οφείλει να καλύψει και προχωρά σε συστάσεις πολιτικής.
Χάνεται ο εθνικός στόχος για μείωση της φτώχειας
Αρκεί κανείς να ρίξει μια ματιά στα επίσημα κείμενα της Εθνικής Στρατηγικής για την Μείωση της Φτώχειας (ΕΣΚΕ), για να καταλάβει πόσο μακριά είμαστε από τους διακηρυγμένους στόχους της.
Η ΕΣΚΕ δημοσιοποιήθηκε στην τελική της μορφή την άνοιξη του 2022. Ωστόσο, όπως επισημαίνει το Δίκτυο, από τότε μέχρι σήμερα «δεν έχει υπάρξει κάποια έκθεση που να έχει δει το φως της δημοσιότητας και να αφορά την πορεία εφαρμογής της».
Στην ιστοσελίδα του Υπουργείου Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας υπάρχει αναρτημένος ο «Πίνακας για την Παρακολούθηση και Αξιολόγηση των Μέτρων Πολιτικής» της ΕΣΚΕ.
Εκεί αναφέρεται ως «Εθνικός Ποσοτικός Στόχος», ότι η Ελλάδα οφείλει να μειώσει τα ποσοστά του πληθυσμού σε κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού (At Risk of Poverty or Social Exclusion – AROPE) κατά 7,3 ποσοστιαίες μονάδες. Από το 29% το 2019, σε 21,7% στο 2030.
Σε απόλυτους αριθμούς σημαίνει μείωση του αριθμού των ατόμων σε κίνδυνο φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού κατά 860.000 άτομα: από 3.059.000 το 2019 σε 2.189.000 το 2030.
Διευκρινίζεται ότι «ο νέος ποσοτικός εθνικός στόχος καθορίστηκε μετά από διαβούλευση με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Κατά τον χρόνο σύνταξης και υποβολής της ΕΣΚΕ δεν είχαν καθοριστεί οι εθνικοί στόχοι και για τον λόγο αυτό δεν είχαν συμπεριληφθεί».
Αυξάνεται αντί να μειώνεται η φτώχεια
Από τότε έχουν περάσει τρία χρόνια. Αφήνουμε κατά μέρος το γεγονός ότι η μέτρηση ξεκινάει αναδρομικά από το 2019 και όχι από το 2022. Πάντως από τη δημοσίευση της Εθνικής Στρατηγικής ως σήμερα, η φτώχεια και ο κοινωνικός αποκλεισμός δεν μειώθηκε αλλά αυξήθηκε. Συγκεκριμένα, το 2022 τα ποσοστά AROPE ήταν 26,3% και το 2023 στο 26,1%. Η φετινή έκθεση της ΕΛΣΤΑΤ τα υπολογίζει στο 26,9% (για το 2024, με έτος αναφοράς το 2023) ή 2,74 εκατομμύρια άτομα.
Για να καλύψουμε το χαμένο έδαφος, πρέπει ο πληθυσμός σε κίνδυνο φτώχειας να μειωθεί σε πέντε χρόνια κατά 5,2 ποσοστιαίες μονάδες ή κατά 550.000 άτομα. Κάτι που προς το παρόν δεν βλέπουμε να συμβαίνει.
Η μόνη ελπίδα να «βγουν» τα νούμερα, σε απόλυτους αριθμούς, είναι η συρρίκνωση του πληθυσμού, λόγω υπογεννητικότητας, γήρανσης και μετανάστευσης. Ακόμα κι αν πετύχουμε τον εθνικό στόχο, πάλι θα είμαστε υψηλότερα από τον σημερινό μέσο όρο της Ευρώπης (21%)
Παγίδα φτώχειας
Τα στοιχεία που παραθέτει η Έκθεση για τη Φτώχεια στην Ελλάδα 2025, δείχνουν επιδείνωση σε βασικούς τομείς αντί για πρόοδο.
Εκτός από την αύξηση του πληθυσμού σε κίνδυνο φτώχειας, αυξάνεται ο κίνδυνος υλικής στέρησης, ενώ παραμένει υψηλή η παιδική φτώχεια.
Τα ελληνικά νοικοκυριά δεν έχουν επανέλθει στην κατάσταση που βρίσκονταν πριν το 2009. Η αγοραστική δύναμη των μισθών και των συντάξεων είναι η χαμηλότερη της Ευρώπης.
Το σύστημα φορολόγησης επιβαρύνει δυσανάλογα τα οικονομικά αδύναμα νοικοκυριά. Οι κοινωνικές πολιτικές που εφαρμόζονται για τους πιο ευάλωτους πληθυσμούς δεν καταφέρνουν να τους βγάλουν από τη φτώχεια.
Η ένταση εργασίας, οι χαμηλοί μισθοί, η εργασιακή ανασφάλεια και η αναντιστοιχία μεταξύ εισοδημάτων και υψηλών τιμών στα είδη πρώτης ανάγκης και στην κατανάλωση ενέργειας εξακολουθούν να παγιδεύουν τους εργαζόμενους στη φτώχεια παρά τις όποιες επιμέρους βελτιώσεις, σημειώνει το Ελληνικό Δίκτυο.
Το Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα (ΕΕΕ) καλύπτει μόλις το 60% του ορίου φτώχειας, ποσοστό ανεπαρκές με βάση τα ευρωπαϊκά πρότυπα.
«Τίποτα για μας χωρίς εμάς»
Απηχώντας τις ευρωπαϊκές απαιτήσεις, οι άνθρωποι που πλήττονται από φτώχεια υπερασπίζονται την αρχή «τίποτα για εμάς χωρίς εμάς», αναφέρει η Έκθεση του Δικτύου.
Απαιτούν δηλαδή μόνιμη εκπροσώπηση, λογοδοσία, και συν-δημιουργία κοινωνικών πολιτικών.
Αντιθέτως, όταν έχουν λόγο είναι μόνο έμμεσα, μέσα από τις φωνές τρίτων. «Οι πολίτες που βιώνουν φτώχεια και κοινωνικό αποκλεισμό δεν είχαν συμμετοχή σε θεσμοθετημένο πλαίσιο άμεσης διάδρασης με τους αρμόδιους (Γενική Γραμματεία, υπουργεία) με σκοπό τη συμμετοχή τους στην τελική εκδοχή της αναθεωρημένης ΕΣΚΕ. Με την σειρά του αυτό επηρεάζει και την συνεχή αξιολόγηση της εθνικής στρατηγικής από τα άτομα που βιώνουν φτώχεια για τυχόν βελτιώσεις και ορθή εφαρμογή της», υπογραμμίζει η Έκθεση για τη Φτώχεια στην Ελλάδα 2025.
Κύριες Συστάσεις
Η Έκθεση καλεί σε αποφασιστική και πολυδιάστατη δράση στους εξής άξονες:
1. Αναγνώριση και υποστήριξη των αόρατων πληθυσμών: χαρτογράφηση και στήριξη των αόρατων πληθυσμών μέσω της συλλογής συμπληρωματικών δεδομένων, συμμετοχικού σχεδιασμού, και έμφασης στις αναδυόμενες συνθήκες ψυχικής υγείας που συνδέονται με τα νέα προφίλ φτώχειας. Προσαρμογή των κοινωνικών πολιτικών με βάση τις νέες και τοπικές ανάγκες.
2. Μεταρρύθμιση των δομών: ενίσχυση και ενδυνάμωση της τοπικής αυτοδιοίκησης, καλύτερος συντονισμός μεταξύ των υπουργείων, θεσμοθετημένο πλαίσιο συνεργασίας των Οργανώσεων της Κοινωνίας των Πολιτών (ΟΚοιΠ) με τα κέντρα διαμόρφωσης και λήψης αποφάσεων σε όλα τα επίπεδα διακυβέρνησης και διασφάλιση διαφάνειας και αξιολόγησης της εφαρμογής των κοινωνικών πολιτικών.
3. Στήριξη εκείνων που στηρίζουν: εξασφάλιση μακροπρόθεσμης χρηματοδότησης και ανάπτυξης ικανοτήτων για ΟΚοιΠ και παρόχους φροντίδας ώστε να συντηρηθούν οι κρίσιμες υπηρεσίες που παρέχονται σε επίπεδο κοινότητας.
4. Ενδυνάμωση των ειδικών: θεσμοθέτηση της ισότιμης συμμετοχής των ανθρώπων που πλήττονται από φτώχεια, σεβασμός των δικαιωμάτων τους μακριά από αποκλεισμούς και διακρίσεις.
5. Διασφάλιση της συνοχής σε δημοσιονομικό και πολιτικό επίπεδο: αλλαγή του άνισου φορολογικού συστήματος με δικαιότερη συμμετοχή στη φορολογική επιβάρυνσηˑ οι πολιτικές που σχετίζονται με την πράσινη και την ψηφιακή μετάβαση να είναι κοινωνικά δίκαιες χωρίς αποκλεισμούςˑ εξαίρεση των κοινωνικών δαπανών από τη δημοσιονομική προσαρμογή.
Η πλήρης Έκθεση για τη Φτώχεια στην Ελλάδα – 2025 EΔΩ
